Renifer tundrowy
Renifer tundrowy[3], ren[4], karibu[4] (Rangifer tarandus) – gatunek ssaka z rodziny jeleniowatych (Cervidae), zamieszkujący arktyczną tundrę i lasotundrę w Eurazji i Ameryce Północnej.
| Rangifer tarandus[1] | |||||
| (Linnaeus, 1758) | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Infrarząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj |
Rangifer | ||||
| Gatunek |
renifer tundrowy | ||||
| Synonimy | |||||
| |||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||||
 | |||||
Systematyka
edytujTakson po raz pierwszy opisany przez K. Linneusza w 1758 pod nazwą Cervus tarandus[5]. Jako miejsce typowe autor wskazał „(łac.) Habitat in Alpibus Europae et Asiae maxime septentrionalibus”[5], zidentyfikowane przez O. Thomasa jako Laponia w Szwecji[6]. Jedyny przedstawiciel rodzaju renifer[3] (Rangifer) utworzonego przez C. H. Smitha w 1827 roku[7].
Podgatunki
edytujWyróżniono kilkanaście podgatunków R. tarandus[8][3]:
- R. tarandus buskensis
- R. tarandus caboti
- R. tarandus caribou – renifer kanadyjski
- R. tarandus dawsoni – renifer wyspowy (wymarły[2])
- R. tarandus fennicus – renifer fiński
- R. tarandus groenlandicus (wymarły[2])
- R. tarandus osborni
- R. tarandus pearsoni
- R. tarandus pearyi – renifer mały
- R. tarandus phylarchus
- R. tarandus platyrhynchus
- R. tarandus sibiricus
- R. tarandus tarandus – renifer europejski
- R. tarandus terraenovae
Charakterystyka
edytujMasa ciała reniferów wynosi od 55 do 318 kg, natomiast długość ciała 150–230 cm[9]. Wysokość w kłębie obu płci dochodzi do 120 cm[9]. Mają gęste owłosienie, z długą grzywą na szyi. Sierść zapewnia dobrą ochronę przed mrozem. Kolor futra zależny jest od podgatunku, regionu występowania, płci i pory roku; obejmuje barwy od ciemnobrązowej po niemal białą. U obu płci występuje okazałe poroże, nieco mniejsze u samic i u młodych. Samce zrzucają poroże zaraz po rui u samic[9]. Główne różnice między przedstawicielami poszczególnych podgatunków przejawiają się niektórych wymiarach czaszki i reszty szkieletu, budowie poroża oraz w zachowaniu[2].
Ekologia
edytujPożywienie
edytujRenifer jest roślinożerny – zjada trawy, mchy, liście krzewów, byliny i porosty, zwłaszcza chrobotki, a także niektóre grzyby[10][11][12]. Porosty szczególnego znaczenia nabierają w zimie. W razie niemożności zdobycia pożywienia wskutek grubej i twardej pokrywy śniegu renifery mogą wędrować na zadrzewione obszary, by zjadać porosty z drzew[13].
Drapieżniki
edytujRóżne drapieżniki intensywnie polują na renifery, a nadmierne polowania prowadzone przez ludzi na niektórych obszarach, przyczyniają się do spadku populacji[14]. Orły przednie polują na cielęta - są najbardziej wydajnymi łowcami na terenach wycieleń[15]. Rosomaki porywają nowonarodzone cielęta lub rodzące krowy, a także (rzadziej) osłabione dorosłe osobniki. Niedźwiedzie brunatne i polarne polują na renifery niezależnie od ich wieku, ale, podobnie jak rosomaki, najczęściej atakują słabsze zwierzęta, takie jak cielęta i chore osobniki, ponieważ zdrowe dorosłe renifery zazwyczaj są w stanie prześcignąć niedźwiedzia. Wilk szary jest najskuteczniejszym naturalnym drapieżnikiem dorosłych zwierząt; zabija je w dużych ilościach, szczególnie w okresie zimowym. Niektóre stada wilków szarych, a także pojedyncze niedźwiedzie grizzly w Kanadzie, mogą podążać za danym stadem reniferów i utrzymywać się z niego przez cały rok[16][17].
W 2020 r. naukowcy na Svalbardzie byli świadkami, i mogli po raz pierwszy sfilmować atak niedźwiedzia polarnego na renifera, wpychającego go do oceanu, po czym niedźwiedź dogonił go i zabił[18]. Ten sam niedźwiedź z powodzeniem powtórzył tę technikę polowania następnego dnia. Na Svalbardzie szczątki reniferów stanowią 27,3% odchodów niedźwiedzi polarnych, co sugeruje, że "mogą one stanowić istotną część diety niedźwiedzi polarnych na tym obszarze"[19].
Owady wysysające krew, takie jak komary, meszkowate, a zwłaszcza giez Hypoderma tarandi i Cephenemyia trompe[20][21], są plagą reniferów w okresie letnim i mogą powodować stres na tyle silny, by zahamować karmienie i wycielenia[22]. Dorosły renifer może stracić około 1 litr krwi na skutek ukąszeń owadów w ciągu każdego tygodnia spędzonego w tundrze. Nękające owady sprawiają, że zwierzęta te są w ciągłym ruchu, poszukując wietrznych obszarów, takich jak szczyty wzgórz i grzbiety górskie, skaliste urwiska, brzegi jezior i leśne ostępy lub połacie śniegu, które oferują wytchnienie od brzęczącej hordy. Gromadzenie się w dużych stadach jest kolejną strategią stosowaną przez karibu w celu powstrzymania owadów[23].
Renifery są dobrymi pływakami, a w jednym przypadku całe ciało renifera zostało znalezione w żołądku rekina grenlandzkiego (Somniosus microcephalus), gatunku występującego na dalekim północnym Atlantyku[24].
Rozmnażanie
edytujRuja trwa od października do listopada[9]. Występuje poligynia; jeden samiec zapładnia kilka samic[9]. Ich liczba różni się w zależności od ekotypu karibu; w Kanadzie jest to od mniej niż 5 do ponad 20[25]. Notowana długość ciąży jest wysoce zmienna, wynosi 203–240 dni[26]. Porody odbywają się zwykle w maju i czerwcu; u reniferów z północnych części zasięgu samice cielą się później, niż te z południa. Porody przebiegają synchronicznie: w danym stadzie 90% młodych rodzi się w okresie 5–15 dni[13]. Po około 45 dniach życia młode żywią się głównie pokarmem innym, niż mleko matki, które jednak nadal spożywają[9]. Cielęta są narażone na drapieżnictwo; zależnie od regionu występowania, śmiertelność w pierwszym roku życia może osiągać 14–77%, a w okolicach o wysokim zagęszczeniu wilków szarych (Canis lupus) i grizli (Ursus arctos horribilis) dochodzi do 90%[13].
Dojrzałość płciową renifery osiągają w wieku 16-17 miesięcy, jednak rzadko rozpoczynają wtedy rozród. Samice zwykle kopulują pierwszy raz w wieku 28-41 miesięcy; samce zaczynają się rozmnażać z powodzeniem w wieku 4-5 lat[13].
Ochrona
edytujIUCN od 2015 uznaje renifera tundrowego za gatunek narażony na wyginięcie (VU, Vulnerable). Wcześniej uchodził za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Na decyzji zaważył znaczny (40% w badanym okresie) spadek liczebności globalnej populacji[2]. Spośród północnoamerykańskich podgatunków najmniej liczną populacja wyróżniał się renifer mały (R. tarandus pearyi). W 2004 jego liczebność wynosiła około 2000 osobników[25].
Renifery w kulturze
edytujRenifery miały ciągnąć sanie św. Mikołaja. Renifer nie jest zwierzęciem w pełni udomowionym przez człowieka, ale wszechstronnie wykorzystywanym m.in. przez Samojedów, Lapończyków, Tunguzów jako zwierzę juczne, wierzchowe, pociągowe, dostarczające mleka, mięsa, skór, kości i rogów. Karibu nie zostały nigdy w pełni udomowione[27]. Mięso półdzikich norweskich reniferów cechuje wyższa zawartość witaminy B12, żelaza, cynku i selenu, niż norweska wołowina, baranina, jagnięcina, wieprzowina i drób[28].
Przypisy
edytuj- ↑ Rangifer tarandus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e A. Gunn, Rangifer tarandus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2016-1 [dostęp 2017-11-21] (ang.).
- ↑ a b c Nazwy polskie za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 173-174. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ a b K. Kowalski (redaktor naukowy), A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 298, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Sztokholm: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 67. (łac.).
- ↑ O. Thomas. The mammals of the tenth edition of Linnaeus; an attempt to fix the types of the genera and the exact bases and localities of the species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1911, s. 151, 1911. (ang.).
- ↑ C. H. Smith: A synopsis of the species of the class Mammalia. W: E. Griffith: The Animal Kingdom. Cz. 5. Londyn: G.B. Whittaker, 1827, s. 304. (ang.).
- ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Rangifer tarandus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2015-09-03]
- ↑ a b c d e f Kyle C. Joly & Nancy Shefferly: Rangifer tarandus caribou. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. University of Michigan, 2000. [dostęp 2017-11-19].
- ↑ Ian D. Thompson; Philip A. Wiebe; Erin Mallon; Arthur R. Rodgers; John M. Fryxell; James A. Baker; and Douglas Reid;. Factors influencing the seasonal diet selection by woodland caribou (Rangifer tarandus tarandus) in boreal forests in Ontario. „Canadian Journal of Zoology”. 93, s. 87-98, 2015. ISSN 1480-3283.
- ↑ Katrina K. Knott; Perry S. Barboza; R. Terry Bowyer; John E. Blake. Nutritional development of feeding strategies in arctic ruminants: digestive morphometry of reindeer, Rangifer tarandus, and muskoxen, Ovibos moschatus. „Zoology”. 107, s. 315-333, 2004. ISSN 0944-2006.
- ↑ Olivier Bignon-lau; Natacha Catz; Emilie Berlioz; Vebjørn Veiberg; Olav Strand; Gildas Merceron. Dental microwear textural analyses to track feeding ecology of reindeer: a comparison of two contrasting populations in Norway. „Mammal Research”. 62, s. 111–120, 2017. ISSN 2199-241X.
- ↑ a b c d Luensmann, Peggy: Rangifer tarandus. [w:] Fire Effects Information System [on-line]. U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station, Fire Sciences Laboratory, 2007. [dostęp 2017-11-21].
- ↑ Woodland caribou boreal population – biology. „SARA”, październik 2014. SARA. [dostęp 2014-11-03]. (ang.).
- ↑ BBC - Earth News - Eagles filmed hunting reindeer [online], web.archive.org, 1 grudnia 2011 [dostęp 2023-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2011-12-01].
- ↑ P.D. McLoughlin, E. Dzus, B. Wynes, Stan Boutin. Declines in populations of woodland caribou. „Journal of Wildlife Management”. 67 (4), s. 755–761, 2003. DOI: 10.2307/3802682. (ang.).
- ↑ A. T. Bergerud. Evolving perspectives on caribou population dynamics, have we got it right yet?. „Rangifer”. 16 (Special Issue 9), s. 95, 1996. DOI: 10.7557/2.16.4.1225. (ang.).
- ↑ Andrew Chapman: Polar bear hunting a reindeer caught on tape for first time. Unusual behavior had been assumed, but never clearly seen. Science, 2021-10-22. [dostęp 2021-10-26]. (ang.).
- ↑ Lech Stempniewicz, Izabela Kulaszewicz, Jon Aars. Yes, they can: polar bears Ursus maritimus successfully hunt Svalbard reindeer Rangifer tarandus platyrhynchus. „Polar Biology”. 44 (11), s. 2199–2206, 2021-10-12. Springer Science and Business Media LLC. DOI: 10.1007/s00300-021-02954-w. ISSN 0722-4060. (ang.).
- ↑ Elisabeth J. Cooper. Warmer Shorter Winters Disrupt Arctic Terrestrial Ecosystems. „Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics”. 45 (1), s. 271–295, 2014-11-23. Annual Reviews. DOI: 10.1146/annurev-ecolsys-120213-091620. ISSN 1543-592X. (ang.).
- ↑ L. S. Vors, M. S. Boyce. Global declines of caribou and reindeer. „Global Change Biology”. 15 (11), s. 2626–2633, 2009. DOI: 10.1111/j.1365-2486.2009.01974.x. ISSN 1354-1013. Bibcode: 2009GCBio..15.2626V. (ang.).
- ↑ Caribou Foes: Natural Predators in the Wilderness. Learner.org. [dostęp 2011-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-24)]. (ang.).
- ↑ An Educator's Guide to Wild Caribou of North America. Project Caribou. [dostęp 2014-01-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-06)]. (ang.).
- ↑ Greenland Shark (Somniosus microcephalus). Postmodern.com. [dostęp 2011-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-10)]. (ang.).
- ↑ a b Deborah Cichowski, Trevor Kinley & Brian Churchill, CARIBOU ''Rangifer tarandus'', Ministry of Environment & Climate Change of British Columbia, 2004 [zarchiwizowane 2016-06-15].
- ↑ Rowell JE, Shipka MP. Variation in gestation length among captive reindeer (Rangifer tarandus tarandus). „Theriogenology”. 72 (2), s. 190-197, 2009.
- ↑ K. Kris Hirst: Reindeer Domestication. ThoughCo, 10 października 2017. [dostęp 2017-11-22].
- ↑ Ammar Ali Hassan, Torkjel M. Sandanger & Magritt Brustad. Selected Vitamins and Essential Elements in Meat from Semi-Domesticated Reindeer (Rangifer tarandus tarandus L.) in Mid- and Northern Norway: Geographical Variations and Effect of Animal Population Density. „Nutrients”. 4 (7), s. 724–739, 2012.