Wikipedia

KNM Tor

norweski torpedowiec
(Przekierowano z KNM Tor (1939))

KNM Tor (F303) – torpedowiec z okresu II wojny światowej budowany dla marynarki norweskiej (oficjalnie klasyfikowany jako niszczyciel), należący do typu Sleipner (podtypu Odin). Zdobyty w stanie nieukończonym, służył podczas wojny w marynarce niemieckiej (Kriegsmarine) pod nazwą Tiger. Używany był głównie do celów eskortowych i pomocniczych na Bałtyku. Po wojnie przeklasyfikowany na fregatę, kontynuował służbę w marynarce norweskiej pod pierwotną nazwą do końca lat 50.

Tor
Ilustracja
Bliźniaczy „Odin”
Klasa

torpedowiec (niszczyciel) / fregata

Typ

Sleipner (Odin)

Historia
Stocznia

Stocznia Mechaniczna, Fredrikstad Norwegia

Położenie stępki

1938

Wodowanie

9 września 1939[a]

Zamówiony dla  Norweska KMW
Nazwa

Tor

 Kriegsmarine
Nazwa

Tiger

Wejście do służby

13 czerwca 1940

Wycofanie ze służby

8 maja 1945

 Norweska KMW
Nazwa

Tor

Wejście do służby

1945

Wycofanie ze służby

1959

Los okrętu

złomowany

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

632 ts standard

Długość

ok. 76 m
74 m m.p.

Szerokość

7,8 m

Zanurzenie

3 m

Napęd
2 turbiny parowe o mocy łącznej 12 500 KM, 3 kotły parowe, 2 śruby
Prędkość

30 węzłów

Zasięg

3500 Mm przy 15 w

Uzbrojenie
• początkowe przewidywane:
2 armaty 102 mm L/40 (2×I)
1 działko 40 mm plot.
2 wkm 12,7 mm
2 wyrzutnie torped 533 mm (1×II)
2 mbg, bg
Załoga

75 (1939)

Wyporność standardowa okrętu wynosiła 632 tony angielskie, a projektowane główne uzbrojenie stanowiły dwie armaty kalibru 102 mm i dwie wyrzutnie torpedowe kalibru 533 mm (później ulegało zmianom). Napęd stanowiły turbiny parowe, pozwalające na rozwinięcie prędkości 30 węzłów.

Historia

edytuj
Osobny artykuł: Torpedowce typu Sleipner.

KNM „Tor” należał do trzech okrętów drugiej, poprawionej serii jednostek typu Sleipner, określanej jako podtyp Odin, a w części literatury jako odrębny typ Odin[b]. Okręty te były klasyfikowane oryginalnie jako niszczyciele i były najnowszymi okrętami tej klasy marynarki norweskiej w chwili wybuchu wojny, lecz faktycznie odpowiadały wielkością i charakterystykami torpedowcom i tak powszechnie są określane w literaturze[1][2]. Przyczyną powstania zmodyfikowanego podtypu Odin była chęć poprawy własności morskich i stateczności w stosunku do pierwotnego projektu, na skutek czego zredukowano uzbrojenie z trzech do dwóch dział w celu odciążenia jednostek, a przy tym wydłużono kadłub o 2 metry, co pociągnęło niewielki wzrost wyporności[1].

Do budowy wszystkich trzech okrętów poprawionego typu przystąpiono w bliżej nieznanej dacie w 1938 roku[3]. „Tor” jako jedyny okręt typu budowany był nie w Horten, a w Stoczni Mechanicznej w Fredrikstadzie, pod numerem 128[4]. Według części źródeł, jego stępkę położono w listopadzie 1938 roku[5]. Kadłub wodowano 9 września 1939 roku[a]. Jak większość okrętów tego typu otrzymał nazwę z mitologii nordyckiej, od boga Thora[6]. W czasie niemieckiej inwazji okręt, niewykończony i nie oddany jeszcze do służby, został samozatopiony 9 kwietnia 1940 roku we Fredrikstadzie[7]. Już 16 kwietnia został jednak wydobyty przez Niemców, po czym naprawiony i ukończony w Drammen[8].

Skrócony opis

edytuj
Osobny artykuł: Torpedowce typu Sleipner.
 
Sylwetka okrętów (z niemieckimi modyfikacjami uzbrojenia)

Okręty tego typu miały typową architekturę i rozmiary dla torpedowców tego okresu, z podniesionym pokładem dziobowym na niecałej 1/3 długości[9]. Uzbrojenie artyleryjskie według planów stanowiły dwie pojedyncze armaty morskie kalibru 102 mm Boforsa, umieszczone na pokładzie dziobowym i rufowym w stanowiskach z maskami ochronnymi[c]. Uzbrojenie przeciwlotnicze okrętów tego typu obejmowało pojedyncze działko automatyczne 40 mm Boforsa i dwa wielkokalibrowe karabiny maszynowe 12,7 mm Colt[7]. Nie jest znany faktyczny stan uzbrojenia „Tora”, lecz karabinów maszynowych nie zamontowano[8]. Uzbrojenie torpedowe stanowiła jedna dwururowa wyrzutnia torpedowa kalibru 533 mm na śródokręciu. Uzbrojenie przeciw okrętom podwodnym składało się z czterech zrzutni bomb głębinowych[1], a według niektórych źródeł, także dwóch miotaczy bomb głębinowych[4]. Następnie uzbrojenie ulegało zmianom w sposób opisany poniżej.

Wyporność standardowa okrętów podtypu Odin wynosiła 632 ts (tony angielskie) lub 642 tony metryczne, natomiast publikacje nie podają ich wyporności pełnej[d]. Znana jest jedynie długość między pionami okrętów drugiej serii: 74 m[7], przy czym długość całkowita wynosiła ok. 76 m[1]. Szerokość kadłuba sięgała 7,8 m, a średnie zanurzenie 3 m[7].

Napęd stanowiły dwa zespoły turbin parowych De Laval z przekładniami o mocy łącznej 12 500 KM, poruszające dwie śruby[7]. Parę dla turbin dostarczały trzy kotły parowe typu Yarrow, o wysokim ciśnieniu 32 atmosfer[10]. Prędkość projektowa wynosiła 30 węzłów[7][e]. Zasięg pływania wynosił 3500 Mm przy prędkości 15 węzłów[4].

Służba

edytuj

W służbie niemieckiej

edytuj

Okręt został wcielony 13 czerwca 1940 roku do niemieckiej służby jako „Tiger” (pol. tygrys)[8]. Wraz z trzema innymi zagarniętymi okrętami tego typu utworzył 7. Flotyllę Torpedowców i był używany do grudnia 1940 roku do zadań eskortowych w Skagerraku i Kattegacie[8]. Prawdopodobnie zamontowano na nim działko przeciwlotnicze 20 mm na nadbudówce na rufie[f]. Okręty przystosowano także do stawiania 24 min[8][10]. 1 stycznia 1942 roku torpedowce tego typu wycofano do zadań pomocniczych, jako poławiacze torped ćwiczebnych 27. Flotylli Okrętów Podwodnych w Gdyni[10][g].

W latach 1941–1942 zmodyfikowano uzbrojenie okrętów, usuwając dziobowe działo nr 1 i podwójną wyrzutnię torped oraz dodając dwa pojedyncze działka przeciwlotnicze 20 mm na pokładzie dziobowym i na platformie przed mostkiem, przez co ich liczba wzrosła do trzech[8]. Według innych źródeł jednak, od początku 1941 roku uzbrojenie zmieniono na jedno niemieckie działo 105 mm o długości lufy L/45, jedno działko plot. 37 mm i dwa działka plot. 20 mm, bez wyrzutni torped i min[10]. Załoga w niemieckiej służbie wynosiła 86–88 osób[10].

Okręty tego typu służyły na Bałtyku do maja 1945 roku, uczestnicząc pod koniec wojny w ewakuacji niemieckiej ludności na zachód[6]. W chwili zakończenia wojny w maju 1945 roku „Tiger” znajdował się w Korsør w Danii, po czym w tym miesiącu został zwrócony Norwegii[6].

W służbie norweskiej powojennej

edytuj

19 września 1946 roku „Tor” otrzymał znak taktyczny L04[6]. W 1951 roku razem z pozostałymi czterema okrętami tego typu został przeklasyfikowany na fregatę, otrzymując NATO-wski znak taktyczny F303[5]. W 1954 roku został zmodernizowany zgodnie z nowym przeznaczeniem[11]. Okręt został przezbrojony w trzy armaty kalibru 76 mm, 2 działka plot. 40 mm, 2 karabiny maszynowe 12,7 mm i 4 miotacze bomb głębinowych, bez uzbrojenia torpedowego[5][h]. Artyleria główna była uniwersalna[6]. Załoga okrętów uległa zwiększeniu do 104 osób[5]. Okręty nie były już jednak intensywnie używane z uwagi na zużycie mechanizmów. „Tor” wycofany został wraz z pozostałymi w 1959 roku, po czym złomowany[6].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ a b Whitley 1997 ↓, s. 95, 221 podaje wodowanie 9 września 1939, Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95 i Daszjan 2005 ↓, s. 13 – 7 września 1939.
  2. ↑ Podtyp Odin lub w ogóle nie wyróżniany od typu Sleipner m.in. w Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271, Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, Daszjan 2005 ↓, s. 13, natomiast wyróżniane jako odrębny typ Odin w Conway’s... 1980 ↓, s. 380, Whitley 1997 ↓, s. 221.
  3. ↑ Kaliber 102 mm według Whitley 1997 ↓, s. 221, Conway’s... 1980 ↓, s. 380 i Tony DiGiulian: Naval Guns of Norway. NavWeaps. [dostęp 2020-07-15]. (ang.).. Część literatury podaje kaliber 100 mm (Kaczmarek 1994 ↓, s. 52)
  4. ↑ Whitley 1997 ↓, s. 220–221. Pierwsza seria miała wyporność pełną 708 ts (719 t), a wyporność standardowa podtypu Odin była o 35 ts (36 t) większa, stąd wyporność pełna mogła wzrosnąć o podobną wartość.
  5. ↑ Według Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, prędkość maksymalna wynosiła 32 węzły.
  6. ↑ Tak podaje Kaczmarek 1994 ↓, s. 54, lecz nie odnosi się konkretnie do okrętów podtypu Odin.
  7. ↑ Kaczmarek 1994 ↓, s. 54 sugeruje, że okręty służyły jako poławiacze torped już po grudniu 1940.
  8. ↑ Kaczmarek 1994 ↓, s. 55 podaje, że wszystkie okręty przeklasyfikowano i zmodernizowano w 1948 roku, co jest sprzeczne ze szczegółowym rocznikiem flot Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d Daszjan 2005 ↓, s. 12-13
  2. ↑ Conway’s... 1980 ↓, s. 380
  3. ↑ Whitley 1997 ↓, s. 220–221.
  4. ↑ a b c Kaczmarek 1994 ↓, s. 56.
  5. ↑ a b c d Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271
  6. ↑ a b c d e f Kaczmarek 1994 ↓, s. 55.
  7. ↑ a b c d e f Whitley 1997 ↓, s. 221.
  8. ↑ a b c d e f Kaczmarek 1994 ↓, s. 54.
  9. ↑ Na podstawie rysunków Kaczmarek 1994 ↓, s. 57
  10. ↑ a b c d e Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95.
  11. ↑ Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995, s. 289. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).

Bibliografia

edytuj
  • A.W. Daszjan. Korabli Wtoroj mirowoj wojny – WMS Polszy i stran Skandinawii (Danii, Norwiegii, Szwiecyi i Finlandii). „Morskaja Kollekcyja”. Nr 3/2005, 2005. (ros.). 
  • Rafał Kaczmarek. Norweskie niszczyciele typu „Sleipner”. „Okręty Wojenne”. Nr 12, s. 52–57, 1994. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne. 
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
  • Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945. Bd. 2: Torpedoboote, Zerstörer, Schnellboote, Minensuchboote, Minenräumboote. München: Bernard & Graefe, 1999. ISBN 3-7637-4801-6. (niem.).
  • Jane’s Fighting Ships 1953-54. Raymond Blackman (red.). Londyn: Sampson Low, Marston & Co, 1953. (ang.).
  • M.J. Whitley: Zerstörer im Zweiten Welkrieg. Stuttgart: Motorbuch Verlag, 1997, s. 220–221. ISBN 3-613-01426-2. (niem.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=KNM_Tor&oldid=74544755”