Jerzy Padlewski
Jerzy Mikołaj Padlewski vel Jerzy Jurewicz (ur. 19 grudnia 1913 w Moskwie, zm. 3 lutego 1943 stracony przez Niemców w Brandenburgu nad Havelą) – student architektury Politechniki Warszawskiej, żeglarz, członek Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy.
Życiorys
edytujRodzicami byli Leon Julian Padlewski herbu Ślepowron (1870-1943) – polski lekarz bakteriolog, oraz Nadzieja z domu Beresteniew (1882-1967). Bratem Jerzego był Roman Padlewski (1915-1944), kompozytor, powstaniec warszawski[1].
Okres przedwojenny
edytuj
Po pobycie w Moskwie i Jekaterynosławiu rodzina przeniosła się w 1922 do Polski. Jerzy Padlewski uczył się w Państwowym Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Po ukończeniu szkoły w 1932 rozpoczął studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej[2]. Jerzy Padlewski był zapalonym żeglarzem, członkiem Akademickiego Związku Morskiego (AZM). AZM został założony w 1931 w Krakowie. Jego oddziały funkcjonowały w Gdańsku, Krakowie, Lublinie, Lwowie, Poznaniu, Wilnie i Warszawie. Zgodnie z deklaracją ideową zadaniem Związku było rozbudzenie wśród młodzieży zainteresowania problematyką morską[3]. Historycy nie dysponują szczegółową wiedzą na temat zbierania informacji wywiadowczych przez żeglarzy AZM podczas rejsów po Bałtyku. Można jednak przypuszczać, że Oddział II wykorzystywał do tego patriotycznie nastawionych młodych ludzi[4]. Na obozach żeglarskich w Jastarni Jerzy Padlewski pełnił funkcję instruktora. W listopadzie 1934 został wybrany na kierownika sekcji sportowej w Zarządzie Oddziału Warszawskiego AZM. W 1935 zdał egzamin na sternika jachtowego, w 1937 na sternika jachtowego żeglugi morskiej, a w 1938 był już kapitanem[5]. W 1935 zdarzył się tragiczny wypadek w czasie rejsu jachtu "Poświst" dowodzonego przez Jerzego Padlewskiego. W nocy, na otwartym morzu, duża fala zmyła z pokładu członka załogi. Pomimo prawidłowej akcji ratunkowej nie udało się go uratować[6][7]. Znajomymi Jerzego Padlewskiego z AZM byli Mieczysław Dukalski i Stanisław Jeute[8][9]. Znajomość ta zaważyła w szczególny sposób na jego losach.
We wrześniu 1936 wstąpił do Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu, którą ukończył w lipcu 1937 z tytułem podchorążego. Powrócił na studia na Wydziale Architektury, a w czasie wakacji 1938 wykonywał dla Zakładu Architektury Polskiej Wydziału prace inwentaryzacyjne na Huculszczyźnie[10]. Jako znakomity jeździec uczestniczył w pokazach hippicznych w ujeżdżalni „Nowy Tattersall” w Warszawie[11].
Okupacja niemiecka
edytujWybuch wojny 1 września 1939 uniemożliwił mu zakończenie studiów. Został zmobilizowany, nie zdążył jednak dotrzeć na front, został zatrzymany przez Rosjan w Stryju i umieszczony w obozie jenieckim. Po udanej ucieczce zaopatrzył się we Lwowie w fałszywe dokumenty na nazwisko Jerzy Jurewicz, jako zabezpieczenie przed powtórnym internowaniem. Z tymi dokumentami dostał się do Generalnego Gubernatorstwa (GG), gdzie znalazł zatrudnienie jako zarządca majątku w Turobinie, a następnie w Żółkwi. W lipcu 1941 pracował jako kreślarz w pracowni architektonicznej Bohdana Pniewskiego[12]. W grudniu 1941 Jerzy Padlewski przypadkowo spotkał w Warszawie Stanisława Jeute, który zaproponował mu zamieszkanie u siebie i podjęcie działalności konspiracyjnej[13].
Działalność konspiracyjna
edytujNa polecenie Komendanta Głównego Organizacji Wojskowej Związku Jaszczurczego (OWZJ) Władysława Marcinkowskiego ps.„Jaxa”, Mieczysław Dukalski rozpoczął w listopadzie 1939 nawiązywanie kontaktów z Polakami powiązanymi z ziemiami zachodnimi i Pomorzem, którzy znaleźli się w GG. Celem było stworzenie siatki wywiadowczej działającej na ziemiach polskich przyłączonych do III Rzeszy i na terenie samych Niemiec. Zainteresowanie wywiadu koncentrowało się wokół zagadnień wojskowych, gospodarczych, komunikacyjnych, czy nastrojów ludności. Na czele siatki nazwanej Ekspozyturą „Zachód” stanął Stanisław Jeute[14]. Wywiad OWZJ przekazywał zdobywane informacje do ZWZ-AK, który pozostawał w kontakcie radiowym ze sztabem Naczelnego Wodza w Wielkiej Brytanii współpracującym z wywiadem brytyjskim[15][16]. W ramach działalności konspiracyjnej Jerzy Padlewski zajmował się szyfrowaniem i rozszyfrowaniem korespondencji z agentami siatki, znajdował kandydatów na agentów, przenosił przesyłki pomiędzy członkami organizacji. Umiejętności graficzne Padlewskiego zostały wykorzystane przy wykonaniu rysunków sylwetek pancerników „Bismarck” i „Gneisenau” oraz cieżkiego krążownika „Prinz Eugen” i kilku mniejszych jednostek. Rysunki służyły do identyfikacji tych okrętów przez agentów wywiadu[17]. Sporządzał szkice geometryczne, niezbędne do szyfrowania i rozszyfrowania informacji według systemu kryptologicznego opracowanego przez prof. Zygmunta Kobrzyńskiego[18].
Aresztowanie, sąd i skazanie
edytujDla zniweczenia działalności wywiadu OWZJ Niemcy stworzyli specjalny oddział, tzw. Sonderkommando ZJ. Szkody wyrządzone Niemcom, zarówno w samym działaniu bojowym, jak i w przemyśle zbrojeniowym, były bowiem ogromne[19]. Akcja rozbicia sieci wywiadowczych Ekspozytury „Zachód” rozpoczęła się w grudniu 1941, do końca maja 1943 aresztowano ponad 90 osób. Jerzego Padlewskiego Gestapo zatrzymało 6 marca 1942 w Warszawie. Początkowo osadzony był w więzieniu na Pawiaku, następnie przewieziony do aresztu śledczego Gestapo przy Alexanderplatz w Berlinie. Jerzy Padlewski został skazany 4 grudnia 1942 wraz ze Stanisławem Jeute i Niną Weith na karę śmierci za szpiegostwo, współpracę z wrogiem oraz zawiązanie zdradzieckiego spisku. Wyrok wydał Sąd Wojenny Rzeszy w Berlinie[20]. Wyrok został zatwierdzony 18 stycznia 1943[21].
.JPG)
Jerzy Padlewski został przewieziony 27 stycznia 1943 z więzienia Moabit do celi śmierci więzienia Brandenburg Görden[22]. Stracony na gilotynie 3 lutego 1943. Niektóre źródła podają, że został ścięty toporem. Nieporozumienie wynika z błędnego tłumaczenia – Fallbeil (dosłownie: opadający topór) to niemieckie określenie gilotyny[23]. Ciało poddano kremacji. Prochy zostały umieszczone na cmentarzu Hauptfriedhof Görden[24].
Upamiętnienia
edytuj- Symboliczny grób Jerzeo Padlewskiego znajduje się w Warszawie na Cmentarzu w Wilanowie.
- Jest wymieniony na odsłoniętym 16 września 2001 w Bazylice Św. Brygidy w Gdańsku epitafium, które upamiętnia żołnierzy wywiadu „Zachód” OWZJ.
- Tablice upamiętniające straconych więźniów znajdują się na cmentarzu w Görden[25].
Przypisy
edytuj- ↑ Wielka Genealogia Minakowskiego – M.J. Minakowski [online], wielcy.pl [dostęp 2024-10-28].
- ↑ Sierchuła 2023 ↓, s. 32.
- ↑ Akademicki Związek Morski [online], WodnaPolska.pl – Serwis żeglarski, 2 lutego 2022 [dostęp 2024-10-28] (pol.).
- ↑ Sebastian Bojemski, Leszek Żebrowski, Wywiad i kontrwywiad Narodowych Sił Zbrojnych w dokumentach, Warszawa: Wydawnictw Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 2022, s. 42, ISBN 978-83-964225-2-1 [dostęp 2024-10-26] (pol.).
- ↑ STANISŁAW Dendzel, MARIA Wieloszewska:, CZĘŚC I. ORGANIZACJA I DZIAŁALNOŚĆ AKADEMICKIEGO ZWIĄZKU MORSKIEGO Warszawa, „NAUTOLOGIA”, XX (3 (79)), WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMII NAUK, 1985, s. 23-24 [dostęp 2024-10-28] (pol.).
- ↑ Urszula Jasnowska:, CZĘŚC I. ORGANIZACJA I DZIAŁALNOŚĆ AKADEMICKIEGO ZWIĄZKU MORSKIEGO Kraków, „NAUTOLOGIA”, XX (3 (79)), WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMII NAUK, 1985, s. 41 [dostęp 2024-10-28] (pol.).
- ↑ Włodzimierz Głowacki, Dzieje żeglarstwa polskiego, t. I, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1989, s. 254 [dostęp 2024-11-29] (pol.).
- ↑ Bojemski i Żebrowski 2022 ↓, s. 42.
- ↑ Bogdan Chrzanowski, Jeute Stanislaw Leon, [w:] Elżbieta Zakrzewska (red.), Słownik biograficzny konspiracji pomorskiej 1939–1945, t. 3, Toruń 1997, s. 86.
- ↑ Monika Neff, Przedwojenne pomiary grażd huculskich wykonane w Zakładzie Architektury Polskiej wzorem dla projektu schroniska górskiego na Kostrzycy, [w:] Robert Kunkel (red.), Studia do dziejów architektury i urbanistyki w Polsce. Kresy dawnej Rzeczypospolitej., t. I, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2018, s. 121, ISSN 2657-5795 [dostęp 2024-10-28].
- ↑ ’’Karnawał’ w Nowym Tattersal, „High Life – kronika miesięczna sfer towarzyskich” (2), 1939, s. 24 [dostęp 2024-10-30].
- ↑ M. Schmidt-Góra, Tradycja i mistrzowie. Zamiast biogramu ..., [w:] META-MORFOZY Janina Stefanowicz-Schmidt Twórczość i dydaktyka, Wydział Rzeźby i Intermediów Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, 2019, s. 11 [dostęp 2024-10-30].
- ↑ Sierchuła 2023 ↓, s. 176.
- ↑ Chrzanowski 2019 ↓, s. 43.
- ↑ Chrzanowski 2019 ↓, s. 44.
- ↑ Andrzej Chmielarz, Działalność wywiadowcza Komendy Głównej Armii Krjowej, [w:] Tadeudz Dubicki, Daria Nałęcz, Tessa Stirling. (red.), Polsko-angielska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej, t. I, Warszawa 2004, s. 404-405, 411-412, ISBN 83-89115-11-5 [dostęp 2024-11-05].
- ↑ Sierchuła 2023 ↓, s. 176-177.
- ↑ Chrzanowski 2019 ↓, s. 46.
- ↑ Bojemski i Żebrowski 2022 ↓, s. 58-59.
- ↑ Sierchuła 2023 ↓, s. 166-167.
- ↑ Sierchuła 2023 ↓, s. 183.
- ↑ Zu- und Entlassungslisten, Transportlisten sowie Namenverzeichnisse des Zuchthauses und der Sicherungsanstalt Brandenburg-Görden [online], arolsen-archives.org [dostęp 2024-11-03] (niem.).
- ↑ German guillotines [online], guillotine.dk [dostęp 2024-11-03] (ang.).
- ↑ Gräberliste über Ausländer, die in Brandenburg beerdigt wurden, Todesdaten: 13.10.41-1946, Nachkriegsaufstellung [online], arolsen-archives.org [dostęp 2024-11-03] (niem.).
- ↑ Bohdan Chrzanowski, GINĘLI ZA POLSKĘ... Represje niemieckie wobec pomorskiej Ekspozytury „Zachód” Oddziału II Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy w latach 1942-1943, [w:] Przeszłość i pamięć. Biuletyn Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Warszawa 2003 (3/4), s. 48 [dostęp 2024-11-04].
Bibliografia
edytuj- Rafał Sierchuła, „Jaszczurkowcy” przed Sądem Wojennym Rzeszy– wywiad zachodni „Związku Jaszczurczego”, Wydawnictwo Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 2023, ISBN 978-83-968287-1-2 [dostęp 2024-10-28] (pol.).
- Sebastian Bojemski, Leszek Żebrowski, Wywiad i kontrwywiad Narodowych Sił Zbrojnych w dokumentach, Warszawa: Wydawnictw Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 2022, ISBN 978-83-964225-2-1 [dostęp 2024-10-26] (pol.).
- Bogdan Chrzanowski, Ekspozytura „Zachód” Wywiadu Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy i Narodowych Sił Zbrojnych na Pomorzu w latach 1939–1945., [w:] Wojciech Muszyński (red.), Wywiadowcza i kontrwywiadowcza działalność podziemia narodowego przeciwko Niemcom i komunistom w latach 1940―1945, Warszawa: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 2019, ISBN 978-83-953038-2-1 [dostęp 2024-11-01].