Jepifan Kowtiuch
Jepifan Kowtiuch (ros. Епифан Ковтюх; ur. 9 maja?/21 maja 1890 w Baturynie w guberni chersońskiej, zm. 29 lipca 1938 w miejscu egzekucji Kommunarka) – rosyjski i radziecki wojskowy, komkor, ofiara czystki stalinowskiej w Armii Czerwonej[1].
 komkor
| |
| Data i miejsce urodzenia |
21 maja 1890 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1911–1937 |
| Siły zbrojne | |
| Stanowiska |
inspektor Białoruskiego Okręgu Wojskowego (1936) |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa;
|
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujPochodził z rodziny chłopskiej, urodził się w guberni chersońskiej, jednak jeszcze w dzieciństwie przeniósł się z rodzicami do stanicy Połtawskiej na Kubaniu. Jako nastolatek był najemnym robotnikiem u zamożnych Kozaków, pracował w fabrykach skór i cegieł[2].
W 1911 został powołany do armii rosyjskiej i służył w 78 Nawagińskim pułku piechoty. Był aresztowany za członkostwo w nielegalnej organizacji rewolucyjnej, ale jego proces nie odbył się z powodu wybuchu I wojny światowej[2]. Podczas wojny walczył na froncie tureckim, w 1916 r. ukończył szkołę chorążych w Tyflisie. Został czterokrotnie odznaczony krzyżem św. Jerzego oraz medalem św. Jerzego. Dosłużył się stopnia sztabs-kapitana[2]. Po rewolucji lutowej wszedł w skład komitetu pułkowego[2].
Następnie wrócił do stanicy Połtawskiej i zorganizował w niej dwie kompanie Czerwonej Gwardii, które brały udział w walkach z Kozakami występującymi po stronie białych. W marcu 1918 wstąpił do Armii Czerwonej. W lipcu-sierpniu 1918 kierował nieudaną obroną Jekaterynodaru, stolicy Północnokaukaskiej Republiki Radzieckiej, przeciwko Armii Ochotniczej. Dowodził pierwszą kolumną Armii Tamańskiej podczas jej marszu wzdłuż wybrzeża Morza Czarnego, przez Noworosyjsk do Tuapse i Armawiru, w celu połączenia z Armią Czerwoną Kaukazu Północnego pod dowództwem Iwana Sorokina[2].
Między październikiem a grudniem 1918 dowodził Armią Tamańską[2], przejmując dowództwo po Iwanie Matwiejewie, którego Sorokin nakazał rozstrzelać za niesubordynację (dowódcy Armii Kaukazu Północnego i Armii Tamańskiej poróżnili się w sprawie dalszych działań przeciwko Armii Ochotniczej)[3]. Przeprowadzona 7 października egzekucja popularnego Matwiejewa wywołała gniew żołnierzy Armii Tamańskiej i upadek dyscypliny w niej. Siły dowodzone przez Kowtiucha zdołały jeszcze 29 października, po sześciodniowej bitwie, przełamać opór białych oddziałów Michaiła Drozdowskiego i wkroczyć do Stawropola, jednak 11 listopada zostały otoczone w mieście przez trzon sił Denikina. 14 listopada Armia Tamańska zdołała opuścić miasto i przebić się z okrążenia, ale w toku kolejnych starć faktycznie całkowicie straciła zdolność bojową[4].
Między wrześniem i listopadem 1919 Kowtiuch dowodził nowo sformowaną 48. Dywizją Strzelecką, następnie od grudnia 1919 do marca roku następnego – 50. Tamańską Dywizją Strzelecką[2]. W sierpniu 1920 r. rozbił grupę desantową gen. Siergieja Ułagaja na Kubaniu[2]. Dwukrotnie odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru – za udział w walkach pod Carycynem w styczniu 1920 r. i Tichoriecką w marcu tego samego roku oraz za rozbicie grupy Ułagaja[2]. Brał udział w stłumieniu powstania w Kronsztadzie[2].
W listopadzie 1918 przyjęty do partii bolszewickiej[2].
Skierowany na studia w Akademii Sztabu Generalnego, ukończył je w 1923 r.[2] W sierpniu tego roku został dowódcą 22. Dywizji Strzeleckiej, w maju 1926 – dowódcą 9. Korpusu Strzeleckiego, natomiast w czerwcu 1929 – 19. Korpusu Strzeleckiego[2]. W 1926 r. został odznaczony orderem Czerwonego Sztandaru po raz trzeci[2]. W 1930 r. ukończył kursy dowódcze przy Akademii Wojskowo-Politycznej im. Tołmaczowa. W styczniu tego samego roku otrzymał stanowisko dowódcy 11 Korpusu Strzeleckiego[2]. Od 1935 komkor. W lipcu 1936 został inspektorem Białoruskiego Okręgu Wojskowego[2].
Oskarżenie i proces
edytujAresztowany i oskarżony o udział w „spisku antypaństwowym” podczas drugiej fazy stalinowskiej czystki w Armii Czerwonej, podczas pobytu w sanatorium, 10 sierpnia 1937[5]. Donos przeciwko niemu złożył (z własnej inicjatywy) szef intendentury Armii Czerwonej Aleksandr Żylcow, wskazując go jako jednego z zaufanych komandarma Ijeronima Uborewicza (sądzonego i rozstrzelanego w tzw. sprawie Tuchaczewskiego w czerwcu 1937[6])[7]. Niezależnie od niego Kowtiucha obciążył jego adiutant Gładkich[8]. Obciążające go zeznania złożył także, prawdopodobnie po torturach w śledztwie, Iwan Kutiakow, w czerwcu 1937[9]. Śledztwo w jego sprawie prowadził osobiście szef Wydziału 1 Zarządu 3 NKWD ZSRR Nikołaj Nikołajew-Żurid[10]. Po aresztowaniu, we wrześniu 1937, przetrzymywany w więzieniu lefortowskim Kowtiuch wysłał list z prośbą o pomoc do Michaiła Kalinina. Podczas śledztwa został wielokrotnie ciężko pobity i był poddawany torturom, przesłuchiwano go 69 razy. Mimo to nigdy nie przyznał się do stawianych mu zarzutów, odrzucił je również na formalnej rozprawie sądowej[11]. Został skazany na śmierć 29 lipca 1938 r. przez kolegium wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR i tego samego dnia rozstrzelany[2]. Represjonowana była także jego żona Agata[12] oraz dwaj synowie (starszy Walentin otrzymał wyrok pięciu lat łagru, następnie karę przedłużono, młodszego zesłano)[13]. Zrehabilitowany 22 lutego 1956 r.[2]
W literaturze
edytujMarsz Armii Tamańskiej został opisany przez Aleksandra Sierafimowicza w powieści Żelazny potok; Jepifan Kowtiuch występuje w utworze jako Kożuch[8]. Za sprawą książki stał się jednym z najsławniejszych bohaterów wojny domowej[8]. Po jego rozstrzelaniu z kolejnych wydań książki usuwano przedmowę, w której wskazywano pierwowzór postaci Kożucha[11].
Przypisy
edytuj- ↑ Wieczorkiewicz 2016 ↓, s. 145.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Ковтюх Епифан Иович [online], www.hrono.ru [dostęp 2017-10-28].
- ↑ P. Kenez, Red Attack, White Resistance: Civil War in South Russia 1918, New Academia Publishing, Washington DC, ISBN 978-0-9744934-4-2, s. 188.
- ↑ P. Kenez, Red Attack, White Resistance: Civil War in South Russia 1918, New Academia Publishing, Washington DC, ISBN 978-0-9744934-4-2, s. 189.
- ↑ P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 114-115 i 350.
- ↑ Уборевич Иероним Петрович [online], www.hrono.ru [dostęp 2017-10-28].
- ↑ P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 334.
- ↑ a b c P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 350.
- ↑ P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 349.
- ↑ P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 246.
- ↑ a b P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 351.
- ↑ P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 397.
- ↑ P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 400.
Bibliografia
edytuj- P. Wieczorkiewicz: Łańcuch śmierci. Czystka w Armii Czerwonej 1937–1939. Warszawa: Zysk i S-ka, 2016. ISBN 978-83-7785-794-6.