Ijeronim Uborewicz
Ijeronim Pietrowicz Uborewicz, ros. Иероним Петрович Уборевич, lit. Jeronimas Uborevičius (ur. 14 stycznia 1896 w miejscowości Antandraja na Litwie, zm. 12 czerwca 1937 w Moskwie) – radziecki dowódca wojskowy pochodzenia litewskiego, komandarm I rangi Armii Czerwonej, ofiara czystki stalinowskiej w Armii Czerwonej.
 Ijeronim Pietrowicz Uborewicz | |
 komandarm I rangi
| |
| Data i miejsce urodzenia |
14 stycznia 1896 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
12 czerwca 1937 |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa, |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujUrodzony w litewskiej rodzinie chłopskiej. W 1912 r. ukończył szkołę realną w Dźwińsku, po czym rozpoczął studia na politechnice w Petersburgu. Pod koniec 1915 r. został powołany do Armii Imperium Rosyjskiego i skierowany do Konstantynowskiej Szkoły Oficerskiej Artylerii, którą ukończył w 1916 r. Brał udział w I wojnie światowej jako dowódca plutonu w Syberyjskim zapasowym dywizjonie artylerii, a następnie starszy oficer baterii 15 dywizjonu artylerii ciężkiej w stopniu podporucznika[1].
Udział w wojnie domowej w Rosji
edytujPo rewolucji październikowej był jednym z organizatorów Czerwonej Gwardii w Besarabii, dowodził kompanią, następnie pułkiem czerwonych w walce z interweniującą armią rumuńską oraz z idącymi na wschód wojskami austro-węgierskimi. Ranny, w końcu lutego 1918 r. dostał się do niewoli, z której zbiegł we wrześniu tego samego roku. Dotarł na front północny i został w Armii Czerwonej instruktorem artylerii oraz dowódcą kotłaskiej ciężkiej baterii haubic, a następnie brygady dźwińskiej[1]. Od grudnia 1918 dowodził 18 dywizją strzelecką w 6 Armii[1], m.in. podczas operacji szenkurskiej. Za osobistą odwagę i umiejętne dowodzenie został po raz pierwszy odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru[2].
Od października 1919 r. do lutego 1920 r. dowodził 14 Armią[1]. Dowodzone przez niego siły brały udział w powstrzymaniu marszu Sił Zbrojnych Południa Rosji pod dowództwem gen. Antona Denikina na Moskwę, uczestnicząc w październiku 1919 r. w operacji orłowsko-kromskiej[1]. Następnie 14 Armia zajęła Kursk, w grudniu 1919 r. wspólnie z 12 Armią (dowodzoną przez Siergieja Mieżeninowa) odebrała białym Charków[3], po czym brała udział w zdobyciu Połtawy. W styczniu 1920 r. dowodzone przez Uborewicza oddziały wkroczyły kolejno do Chersonia, Mikołajowa i Wozniesieńska[4], otwierając tym samym drogę do odzyskania przez czerwonych Odessy, co nastąpiło na początku lutego tego samego roku[5].
W marcu 1920 r. Uborewicza mianowano dowódcą 9 Armii (po śmierci jej dotychczasowego dowódcy, Aleksandra Stiepinia, na tyfus[6]), w składzie Frontu Kaukaskiego, prowadzącej działania ofensywne przeciwko rdzeniowi wycofujących się wojsk Denikina[7]. Odniósł zwycięstwa nad białymi pod Jekaterynodarem i Noworosyjskiem[1] podczas operacji kubańsko-noworosyjskiej[8]. W kwietniu 1920 r. ponownie został dowódcą 14 Armii i pozostał na tym stanowisku do lipca tego roku, walcząc w wojnie polsko-bolszewickiej[1]. Następnie od lipca do listopada 1920 r. dowodził 13 Armią, w okresie, gdy powstrzymywała ona ostatnią ofensywę Armii Rosyjskiej Wrangla wyprowadzoną z Krymu, stoczyła bitwę pod Kachowką[9], a następnie przeszła do kontrofensywy zakończonej operacją perekopsko-czongarską i zdobyciem Krymu[2]. Za sukcesy odniesione w starciach pod Nikopolem i Berdiańskiem otrzymał swój drugi Order Czerwonego Sztandaru[2].
W 1921 r. został zastępcą dowódcy wojsk Ukrainy i Krymu. W tym charakterze uczestniczył w rozbiciu sił Nestora Machno i likwidacji Wolnego Terytorium[2]. Latem 1921 r. walczył z oddziałami Stanisława Bułak-Bałachowicza na Białorusi[1]. Od sierpnia 1921 r. dowodził 5 Armią we Wschodnio-Syberyjskim Okręgu Wojskowym, w sierpniu – listopadzie 1922 r. był ministrem obrony Republiki Dalekiego Wschodu i naczelnym dowódcą jej sił zbrojnych (Ludowej Armii Rewolucyjnej). Opracował plan operacji nadmorskiej; 25 października 1922 r. dowodzone przez niego oddziały wkroczyły do Władywostoku, zaś w listopadzie tego samego roku obszar republiki został włączony do Rosji Radzieckiej[10]. Po sukcesie operacji nadmorskiej otrzymał Order Czerwonego Sztandaru po raz trzeci[2]. Oprócz tego podczas wojny domowej otrzymał honorową broń rewolucyjną w 1920 r.[1]
Dalsza kariera wojskowa w ZSRR
edytuj
W 1924 r. był najpierw dowódcą 5 Armii (od lutego do czerwca), następnie od listopada zastępcą dowódcy ukraińskiego okręgu wojskowego i szefem jego sztabu. W lutym 1925 r. objął stanowisko dowódcy północnokaukaskiego okręgu wojskowego. W latach 1927–1928 przebywał w Niemczech na studiach w Wyższej Akademii Sztabu Generalnego[1]. Po powrocie od 1928 do 1929 r. dowodził moskiewskim okręgiem wojskowym i od 1931 do 1937 r. – białoruskim okręgiem wojskowym. Od 1930 r. był również zastępcą komisarza spraw wojskowych i morskich[1]. Był kandydatem na członka komitetu centralnego WKP (b) i członkiem Centralnego Komitetu Wykonawczego ZSRR[1].
Aresztowanie i śmierć
edytuj29 maja 1937 r. został aresztowany przez NKWD[11] i 11 czerwca postawiony przed Sądowym Trybunałem Specjalnym Sądu Najwyższego ZSRR, pod przewodnictwem Wasilija Ulricha, razem z siedmioma innymi dowódcami: Michaiłem Tuchaczewskim, Ioną Jakirem, Robertem Ejdemanem, Augustem Korkiem, Witowtem Putną, Witalijem Primakowem oraz Borisem Feldmanem (tzw. sprawa Tuchaczewskiego). Z zarzutu o udział w spisku wojskowym w Armii Czerwonej i przygotowaniach do obalenia władzy sowieckiej poprzez powstanie zbrojne i klęskę ZSRR w przyszłej wojnie (z art. 58 radzieckiego kodeksu karnego) wszyscy zostali skazani na śmierć[12]. Został rozstrzelany następnego dnia. Ciało skremowano w krematorium na Cmentarzu Dońskim, prochy pochowano anonimowo (ob. mogiła zbiorowa nr 1[13]). Proces pokazowy wywarł ogromne wrażenie w całym ZSRR, gdyż straceni oficerowie należeli do czołowych dowódców Armii Czerwonej, najsłynniejszych czerwonych dowódców okresu wojny domowej[14]. Był to początek wielkiej czystki w Armii Czerwonej.
Represje dotknęły również rodzinę Uborewicza. Jego żonę Ninę aresztowano we wrześniu 1937 r., zaś w 1941 r. rozstrzelano, córka Władimira (ur. 1924) została skazana na pięcioletnie zesłanie[15]. Brat Balis został aresztowany w 1941, po aneksji Litwy do ZSRR, i zesłany na Syberię, gdzie po roku zmarł[15]. Pierwsza żona Uborewicza, Nadieżda z d. Dubinina, zmarła w 1920 r.[16]
31 stycznia 1957 r. Ijeronim Uborewicz został zrehabilitowany[1].
Autor: Przygotowanie dowódców RChACz, wyd. Moskwa-Leningrad 1928; Operacyjno-taktyczne i lotnicze gry wojenne, wyd. Moskwa 1929.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m Уборевич Иероним Петрович [online], www.hrono.ru [dostęp 2018-11-18].
- ↑ a b c d e Ryszard Ryś, Raport dowódcy Białoruskiego Okręgu Wojskowego w sprawie nowego planu wojny na Zachodzie, „Białostockie Teki Historyczne”, 13, 2015, s. 299–323, DOI: 10.15290/bth.2015.13.13 [dostęp 2020-02-20].
- ↑ Харьковская операция [online], www.hrono.ru [dostęp 2018-11-16].
- ↑ Одесская операция [online], www.hrono.ru [dostęp 2018-11-14].
- ↑ J. D. Smele, The "Russian" Civil Wars 1916-1926. Ten Years That Shook the World, Hurst&Company, London 2015, ISBN 978-1-84904-721-0, s. 134-135.
- ↑ Степинь Александр (Артур) Карлович. Самая маленькая улица и история большого человека, талантливого полководца., „История Каменска-Шахтинского” [dostęp 2018-10-15].
- ↑ P. Kenez, Red Advance, White Defeat. Civil War in South Russia 1919-1920, New Academia Publishing, Washington DC 2004, ISBN 0-9744934-5-7, s. 237-238.
- ↑ Kubano-noworosijskaja opieracija [w:] Grażdanskaja wojna i wojennaja intierwiencija w SSSR. Encikłopiedija, Sowietskaja Encikłopiedija, Moskwa 1983.
- ↑ Mawdsley E., Wojna domowa w Rosji 1917–1920, M. Popławska (tłum.), Warszawa: Bellona, 2010, ISBN 978-83-11-11638-2, OCLC 750846354, s. 334.
- ↑ Mawdsley E., Wojna domowa w Rosji 1917–1920, M. Popławska (tłum.), Warszawa: Bellona, 2010, ISBN 978-83-11-11638-2, OCLC 750846354, s. 295.
- ↑ Paweł Wieczorkiewicz: Łańcuch śmierci. Czystka w Armii Czerwonej 1937–1939. Warszawa: Zysk i S-ka, 2016. ISBN 978-83-7785-794-6, s. 66.
- ↑ Wyrok śmierci na ośmiu generałów sowieckich. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 130 z 13 czerwca 1937.
- ↑ Уборевич Иероним Петрович ::: Мартиролог: Жертвы политических репрессий, расстрелянные и захороненные в Москве и Московской области в период с 1918 по 1953 год [online], www.sakharov-center.ru [dostęp 2018-11-18] (ang.).
- ↑ Paweł Wieczorkiewicz: Łańcuch śmierci. Czystka w Armii Czerwonej 1937–1939. Warszawa: Zysk i S-ka, 2016. ISBN 978-83-7785-794-6, s. 70.
- ↑ a b Paweł Wieczorkiewicz: Łańcuch śmierci. Czystka w Armii Czerwonej 1937–1939. Warszawa: Zysk i S-ka, 2016. ISBN 978-83-7785-794-6, s. 1146.
- ↑ P. Wieczorkiewicz, Łańcuch..., s. 474.