Jawornik (powiat sanocki)
Jawornik (j. łemkowski Явірник) – osada w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Komańcza[4][5], obecnie obręb geodezyjny.
| osada | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
25[2] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-542[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RSA |
| SIMC |
0354287[4] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu sanockiego  | |
Położenie na mapie gminy Komańcza  | |
 49°21′27″N 22°05′49″E/49,357500 22,096944[1]
| |
| Strona internetowa | |
Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 892.
Wieś królewska położona na przełomie XVI i XVII wieku w ziemi sanockiej województwa ruskiego[6], w drugiej połowie XVII wieku należała do starostwa krośnieńskiego[7]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa krośnieńskiego.
Jawornik (Villa Jawornik 1546, Jawornik wyesz, prawem wołoskiem zasadzona 1565, na Jaworniku 1580, Jawornik 1665).
Historia
edytujWieś była w posiadaniu Mikołaja Herburta Odnowskiego około roku 1539. Od 1340–1772 ziemia sanocka, województwo ruskie, do 1914 powiat sanocki austriacka prowincja Galicja, do 1939 powiat sanocki, województwo lwowskie.
W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej w Jaworniku Dolnym i Górnym byli Wincenty Morze i jego żona Sabina[8].
Wśród mieszkańców wsi w XIX w. powszechna była wiara w wampiry, co opisał Oskar Kolberg w pracy „Sanockie- Krośnieńskie”:
W upiory lud górski wierzy mocno; i tak we wsi Jawornik nad rzeką Osławicą, może nie ma jednego człowieka pochowanego na cmentarzu, który by nie miał wbitego w głowę ćwieka lub uciętej i u nóg położonej głowy. Upiór za życia ma dwa serca (jedno sprawiedliwe – człowiecze, a drugie niesprawiedliwe – diabelskie. Jedno po śmierci ginie, a drugie żyje i jest przyczyną pośmiertnej działalności upiora) i czerwony kark, i kiedy umiera, to jedno tylko serce z nim ginie, a drugie żyje i jest powodem jego wędrówek pośmiertnych. Aby im zapobiec, obwijają szyję dokoła młodym prętem świerzbihuza (głóg, dzika róża, zwana także hecze-pecze). A w serce wbijają gwóźdź z brony (inni twierdzą, że 3 ćwieki żelazne z brony). A głowę uciętą kładą w stopach[9].
Do 1914 powiat sądowy Sanok, gmina Bukowsko. Parafia łacińska w Bukowsku. W roku 1898 wieś liczyła 485 mieszkańców oraz 70 domów, pow. wsi wynosiła 7,21 km². Częścią wsi była osada dworska Miklaszki, zamieszkana przez Polaków. Cerkiew wybudowano w roku 1843 pw. św. Dymitra, spalona w roku 1946. Od listopada 1918 do stycznia 1919 Republika Komańczańska.
W II Rzeczypospolitej wieś w powiecie sanockim województwa lwowskiego. Latem 1944 doszło w Jaworniku do walk pomiędzy zgrupowaniem AK „Południe” a oddziałami SS. W 1945 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 5 Polaków. 23 marca 1946 sotnia UPA zaatakowała stacjonujący we wsi oddział 32 pułku piechoty z 8 Dywizji Piechoty. Zabito 5 żołnierzy, a 15 uprowadzono i następnie zamordowano[10].
Mieszkańcy Jawornika zostali wysiedleni w 1947 podczas akcji „Wisła”.
Agroturystyka
edytujObecnie we wsi znajduje się jedynie kilka domów przy szosie, na terenie dawnego przysiółka Miklaszki. Natomiast w głębi doliny znajdują się dwa cmentarze i kaplica greckokatolicka wybudowana w latach 80. XX wieku na cerkwisku. Dalej w dolinie działa latem studencka baza namiotowa zorganizowana przez Orkiestrę św. Mikołaja.
Jawornik jest również miejscem spotkań Rainbow Family.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 45521
- ↑ Raport o stanie gminy za rok 2020. Stan ludności 31.12.2020 str.3 [dostęp 2022-01-17].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 379 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [T. 1], Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. „Ziemie Ruskie” Rzeczypospolitej, Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], k. 4.
- ↑ Lustracja województwa ruskiego 1661-1665. Cz. 1, Ziemia Przemyska i Sanocka, wydali Kazimierz Arłamowski i Wanda Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 282.
- ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 77.
- ↑ Patrycja Seklecka: Jawornik: opuszczona wieś na pograniczu Bieszczad i Beskidu. Legendy o niej mrożą krew w żyłach – co się tam wydarzyło?. Dziennik Polski, 2023-01-25. [dostęp 2023-01-28].
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 944, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
Linki zewnętrzne
edytuj- Jawornik Górny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 517.
- Opis, historia i fotografie z portalu beskid-niski.pl