Wikipedia

Jan Szelubski

Jan Jaakow (Jakub) Szelubski, ps. Leszek, Janek (ur. 12 marca?/25 marca 1916 w Lidzie, zm. 4 czerwca 1985 w Izraelu) – uczestnik wojny 1939, jeniec a następnie uczestnik ruchu oporu w szeregach Milicji Ludowej RPPS. Uczestnik powstania warszawskiego. Odznaczony w trakcie walk powstańczych Orderem Virtuti Militari przez gen. Bora-Komorowskiego. Po wojnie od 1946 do 1968 dyplomata.

Jan Szelubski
Leszek
major major
Data i miejsce urodzenia

25 marca 1916
Lida, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

4 czerwca 1985
Izrael

Przebieg służby
Siły zbrojne

Wojsko Polskie
AK Armia Krajowa
Armia Ludowa

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa,
kampania wrześniowa,
powstanie warszawskie

Odznaczenia
Order Krzyża Grunwaldu III klasy Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Złoty Krzyż Zasługi Złoty Krzyż Zasługi Srebrny Krzyż Zasługi Medal za Warszawę 1939–1945 Medal 10-lecia Polski Ludowej
Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (złota)

Życiorys

edytuj

Młodość

edytuj

Urodził się w żydowskiej rodzinie Tewela (Tefel lub Tuwii) i Miriam (lub Mirel)[1]. Ukończył szkołę Tarbut, a następnie Gimnazjum Państwowe Koedukacyjne im. Jana Karola Chodkiewicza. Był członkiem organizacji skautowej „Ha-Szomer Ha-Cair”, przygotowującej do tworzenia kibuców w Palestynie. Jedna z sióstr Szelubskiego, Jochewed, wyemigrowała w 1935. On również w 1935 udał się do Palestyny w ramach programu dla absolwentów szkół średnich „Hachshara”, przygotowując się do emigracji. Musiał jednak powrócić, aby pomóc rodzinie w trudnej sytuacji materialnej, podejmując zatrudnienie jako robotnik w fabryce gumy „Ardal” SA. w Lidzie.

II wojna światowa

edytuj

Lubelszczyzna

edytuj

W 1938 został powołany do służby wojskowej w 1 pułku artylerii lekkiej Legionów w Wilnie[2]. Brał udział w wojnie obronnej 1939, w stopniu kaprala[2], lub według innej wersji w stopniu podporucznika rezerwy[3]. Dostał się do niewoli 24 września 1939 i został osadzony w obozie jenieckim w Oświęcimiu[4]. Dwa tygodnie później został umieszczony w Stalagu IVA Elsterhorst, gdzie żołnierze pochodzenia żydowskiego zostali oddzieleni i zmuszeni do pracy w kopalni. W styczniu 1941 wraz z pozostałymi żołnierzami pochodzenia żydowskiego został wysłany do obozu w Lublinie przy ul. Lipowej 7, należącego do SS Deutsche Ausruestungswerke (Niemieckie Zakłady Zaopatrzenia), na przełomie 1943/44 przekształconego w filię KL Majdanek[5]. Tam, wraz z Romanem Fiszerem, Samuelem Jegerem, Samuelem Mieczysławem Gruberem, Przysuckim, Goldbergiem i Reifem stanął na czele konspiracji obozowej.

Szelubski w sierpniu[4] lub październiku 1942 znalazł się w jednej z grup uciekinierów z obozu dowodzonej przez Wolfa Glanchera[2]. Grupa znalazła się w okolicach Janowa Lubelskiego, około 80 km na południe od Lublina. W grupie tej uciekło wtedy 40 osób, które utworzyły oddział partyzancki, ale nie podejmowali żadnych akcji bojowych, mimo że mieli nawiązany kontakt z miejscową Armią Krajową i byli zaopatrzeni w broń od Socjalistycznej Organizacji Bojowej[6]. Przez długi czas uważano, że w październiku 1942 w niewyjaśnionych okolicznościach grupa ta została wymordowana przez oddział Gwardii Ludowej, kierowany przez Grzegorza Korczyńskiego[7], lub przez podszywającą się pod podziemie niepodległościowe bandę rabunkową[2]. W 2011 roku Dariusz Libionka w oparciu o pomijane wcześniej źródła ustalił, że za zbrodnię odpowiedzialność ponosił oddział Narodowej Organizacji Wojskowej[8]. Z oddziału uratowała się jedna osoba oraz Szelubski, który przebywał w tym czasie w Lublinie. Zgłosił się wówczas dobrowolnie ponownie do obozu[6], z którego ponownie zbiegł. Trafił do Warszawy, gdzie podjął działalność drukarni w Robotniczej Partii Polskich Socjalistów, a następnie jako „Janek” w stopniu porucznika w Milicji Ludowej RPPS.

W 1943 współtworzył kilkudziesięcioosobowy oddział partyzancki Milicji RPPS w rejonie Garwolin – Puławy – Ryki, dowodzony początkowo przez Bronisława Baranowskiego „Czarny”, a następnie przez por. Jana Szelubskiego, który 23 sierpnia 1943 r. wspólnie z oddziałem Gwardii Ludowej dowodzonym przez Henryka Lejbka ps. Heniek stoczył w lasach staszyńskich (powiat Puławy) całodzienną walkę z silną obławą niemiecką, liczącą ok. 400 ludzi. Odparto ataki wroga, zabijając 8 i raniąc ok. 20 żołnierzy nieprzyjacielskich. Poległ 1 gwardzista[9]. W oddziale tym przebywało wielu żołnierzy z września 1939 żydowskiego pochodzenia, uwolnionych przez oddział. Według Krzysztofa Dunin-Wąsowicza, powołującego się na relację Jana Mulaka, większość oddziału została wymordowana w październiku 1943 przez Narodowe Siły Zbrojne[10]. Według Piotra Gontarczyka żydowskich partyzantów wymordowali ich współtowarzysze[11]. Wersję tę potwierdza relacja Jana Szelubskiego z 1950[12]. W swojej relacji Szelubski pisze jednak: „Później wyszło na jaw, że byli oni w zmowie z bandą NSZ Zagończyka”[13]. Sprawcy zbrodni na partyzantach żydowskich, których Szelubski podaje z pseudonimów, mieli po zbrodni napaść jeszcze na oddział Gwardii Ludowej i zabić kilku partyzantów żydowskich[13].

Okres warszawski

edytuj

Od kwietnia 1944 wraz z połączeniem części Milicji Ludowej z Armią Ludową został szefem sztabu Okręgu Warszawskiego AL[14], choć funkcja ta miała charakter formalny. W trakcie powstania warszawskiego początkowo z nieuzbrojoną grupą AL przebywał na terenie Elektrowni na Powiślu, a następnie jako por. „Leszek” zorganizował drużynę AL, która weszła w skład 2 plutonu „Bończa”, 1 kompanii „Bradla” w batalionie „Miłosz”, walcząc w okolicach placu Trzech Krzyży i ul. Wiejskiej[15]. 22 września 1944 został osobiście odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari przez gen. Tadeusza Komorowskiego „Bór”, Komendanta Głównego AK. Zostało to potwierdzone rozkazem nr 453 z 24 września z uzasadnieniem: „za wyjątkową odwagę i poświęcenie się podczas walk o Warszawę”[16].

Po kapitulacji opuścił Warszawę z ludnością cywilną i poprzez Kraków, udał się do oddziału AL Izaaka Gutmana „Zygmunt” na Podhalu, gdzie pracował w Dowództwie AL do czasu wyzwolenia[17].

Po wojnie

edytuj

Od 17 lutego 1945 do 18 marca 1946 w stopniu majora pełnił funkcję zastępcy komendanta ds. administracyjno-gospodarczych Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w Lublinie[1]. Tam dowiedział się, że jego ojciec został zastrzelony przez hitlerowców w Lidzie, zaś jego matka i druga siostra, Sonia, zmarły w getcie wileńskim[4].

Od 1946 przeszedł do służby dyplomatycznej, m.in. w 1964 był radcą handlowym Ambasady w Wiedniu. W wyniku wydarzeń marcowych zwolniony z pracy w 1968. W 1971 wyemigrował do Izraela, gdzie zmarł[4].

Ordery i odznaczenia

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Katalog pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy organów bezpieczeństwa państwa [online], katalog.bip.ipn.gov.pl [dostęp 2011-10-02].
  2. ↑ a b c d Barbara Enkgelkink, Dariusz Libionka: Żydzi w Powstańczej Warszawie. Warszawa: 2009, s. 150.
  3. ↑ Antoni Przygoński: Armia Ludowa w Powstaniu Warszawskim 1944. Warszawa: 2008, s. 393.
  4. ↑ a b c d Group portrait of prisoners in the Elsterhorst prisoner of war camp, Stalag IVa. United States Holocaust Memorial Museum. [dostęp 2011-10-02].
  5. ↑ Andrzej Kaczyński. Obóz jeńców żydowskich w Lublinie. „Kombatant”. 4, s. 23, kwiecień 2008. [dostęp 2011-10-03]. 
  6. ↑ a b Rober Kuwałek: Żydowski ruch oporu. Żydzi w Lublinie – Jews in Lublin. [dostęp 2011-10-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 marca 2012)].
  7. ↑ Piotr Gontarczyk. Z genealogii elit PZPR. Przypadek Stefana Kilianowicza vel Grzegorza Korczyńskiego. „Glaukopis”. 1, s. 217, 2003. 
  8. ↑ Dariusz Libionka, Narodowa Organizacja Wojskowa i Narodowe Siły Zbrojne wobec Żydów pod Kraśnikiem - korekta obrazu [w:] Zagłada Żydów. Studia i Materiały R. 2011, nr. 7, Warszawa 2011, s. 23–63.
  9. ↑ Józef Czyżewski (red.), Polska Partia Robotnicza. Kronika I 1942 - V 1945, Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1962, s. 107.
  10. ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Polski ruch socjalistyczny 1939–1945. Warszawa: 1993, s. 164, 237–238.
  11. ↑ Piotr Gontarczyk: Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy (1941–1944). Warszawa: 2006, s. 319.
  12. ↑ Barbara Enkgelkink, Dariusz Libionka: Żydzi w Powstańczej Warszawie. Warszawa: 2009, s. 151.
  13. ↑ a b AAN, t. os 8142, k. 28.
  14. ↑ Antoni Przygoński: Armia Ludowa w Powstaniu Warszawskim 1944. Warszawa: 2008, s. 21.
  15. ↑ Kazimierz Leski: Życie niewłaściwie urozmaicone. Wspomnienia oficera wywiadu i kontrwywiadu AK. T. 2. Warszawa: 2006, s. 31.
  16. ↑ J. Kreusch, A. K. Kunert, T. Labuszewski (oprac.): Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego. T. IV. Warszawa: 1997, s. 131.
  17. ↑ Barbara Enkgelkink, Dariusz Libionka: Żydzi w Powstańczej Warszawie. Warszawa: 2009, s. 152.
  18. ↑ Aleksander Mazur: Order Krzyża Grunwaldu 1943–1985. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1988, s. 93.
  19. ↑ M.P. z 1952 r. nr 9, poz. 77 „za zasługi w pracy zawodowej”.
  20. ↑ M.P. z 1954 r. nr 108, poz. 1484 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w pracy zawodowej w dziedzinie służby zagranicznej”.
  21. ↑ M.P. z 1947 r. nr 71, poz. 475 „za zasługi położone w walce z okupantem i za udział w pracach konspiracyjnych w okresie okupacji”.
  22. ↑ M.P. z 1946 r. nr 26, poz. 43 „w pierwszą rocznicę wyzwolenia Warszawy zasłużonym w walce o wyzwolenie i odbudowę Stolicy (...)”.
  23. ↑ M.P. z 1955 r. nr 42, poz. 415 - Uchwała Rady Państwa z dnia 10 stycznia 1955 r. nr 0/60 - na wniosek Ministra Spraw Zagranicznych.
  24. ↑ Uchwała nr 95/880 Prezydium Rady Narodowej m. st. Warszawy z dnia 23 maja 1967 r. w sprawie nadania odznak honorowych m. st. Warszawy „Za Zasługi dla Warszawy”. „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m. st. Warszawy”. Nr 13, poz. 63, s. 1–2, 15 sierpnia 1967 r. Warszawa - jako Szelbuski Jan. [dostęp 2023-05-03]. 

Bibliografia

edytuj
  • Antoni Przygoński: Armia Ludowa w Powstaniu Warszawskim 1944. Warszawa: 2008.
  • Barbara Engelking, Dariusz Libionka: Żydzi w Powstańczej Warszawie. Warszawa: 2009.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Jan_Szelubski&oldid=74732665”