Jan Hrebenda
Jan Antoni Władysław Hrebenda (ur. 10 czerwca 1896 w Krakowie, zm. 7 sierpnia 1941 w Auschwitz) – doktor praw, sędzia, porucznik Wojska Polskiego.
.jpg) Jan Hrebenda jako więzień w KL Auschwitz | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość |
polska |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujJan Antoni Władysław Hrebenda urodził się 10 czerwca 1896 w Krakowie[1][2][3][4][5]. Był synem Władysława i Anny[2] z domu Reiner wzgl. Rajner (zm. 10 marca 1931 w Sanoku jako wdowa w wieku 66 lat i pochowana tamże)[6][7][5][1]. Był bratem Stanisława (1894-1940, także oficer armii austriackiej i Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej)[8].
Podczas I wojny światowej był powołany do służby w C. K. Armii, mianowany w rezerwie piechoty chorążym z dniem 1 lipca 1916[9], a następnie awansowany na stopień podporucznika z dniem 1 stycznia 1917[10]. Był przydzielony do 13 pułku piechoty[11][12]. W jego szeregach działał w polskiej tajnej organizacji niepodległościowej, utrzymującej kontakt organizacyjny z Legionami Polskimi[13]. Przed 1918 został odznaczony srebrnym Medalem Waleczności 2 klasy[12].
Został przyjęty do Wojska Polskiego dekretem Wodza Naczelnego Wojsk Polskich z 1 listopada 1918 w grupie byłych oficerów armii austro-węgierskich i 7 stycznia 1919 przydzielony w stopniu podporucznika do 8 pułku piechoty w Krakowie[14]. Brał udział w walkach o ustalenie granic z lat 1918-1921[4][5]. Został zweryfikowany w stopniu porucznika rezerwy piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[15][16]. W latach 20. był oficerem rezerwowym macierzystego 11 pułku piechoty, w okresie pokoju stacjonującego w garnizonie Tarnowskie Góry[17][18]. Później został przeniesiony do korpusu oficerów taborowych i zweryfikowany w stopniu porucznika ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[19]. W 1934 był oficerem rezerwy 10 dywizjonu taborów z Przemyśla i pozostawał wówczas w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Rzeszów[20].
Ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, uzyskując stopień doktora praw[5]. W okresie II Rzeczypospolitej pracował jako sędzia grodzki[3][4]: w Krakowie[5], w Rzeszowie[21][5], w Bielsku[22][5] (w tamtejszym Sędzie Grodzkim w 1935 został kierownikiem działu cywilnego[23], był też sędzią śledczym[24]) i w Ciężkowicach do 1939[5]. 28 lutego 1939 został przeniesiony w stan spoczynku[25].
Po wybuchu II wojny światowej 1939 początkowo mieszkał w Krakowie przy ulicy Szpitalnej 20[5]. Po nastaniu okupacji niemieckiej zaangażował się w działalność konspiracyjną[5]. Najprawdopodobniej współpracował w ramach organizowania przerzutów osób przez zieloną granicę na Węgry[5]. W Sanoku zamieszkiwał przy ul. Antoniego Potockiego 12[2]. 1 kwietnia 1940 został aresztowany przez Niemców i od tego czasu był przetrzymywany w więzieniu w Sanoku (w tamtejszej ewidencji wpisany jako Władysław Hrebenda)[2][5]. Przebywał tam do 9 sierpnia 1940[2]. Potem był osadzony na zamku w Rzeszowie oraz w więzieniu w Tarnowie[5]. Stamtąd został wywieziony i 30 sierpnia 1940 został osadzony w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz, otrzymując obozowy numer więźnia 3665[3][4][5]. Otrzymał funkcję pielęgniarza w dziale Häftlings-Krankenbau (HKB) blok 15 (po przemianowaniu blok 20)[5]. Od listopada 1940 działał w ramach konspiracyjnej organizacji obozowej tj. w Związku Organizacji Wojskowej, założonej przez ppor. Witolda Pileckiego[26][4][5]. Opiekował się Pileckim podczas jego choroby[27][28]. W maju 1941 został przeniesiony do bloku 3[5]. 7 sierpnia 1941 poniósł śmierć w Auschwitz na skutek wycieńczenia[29][3][4][5][1].
Od 8 października 1927 jego żoną była Janina Józefa z domu Pytel[30][5] (ur. 1901, córka Adama Pytla)[1], która tuż po wojnie przebywała w Sanoku[31].
W 1962 Jan Hrebenda został upamiętniony wśród innych osób wymienionych na jednej z tablic Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na obecnym Cmentarzu Centralnym w Sanoku.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Księga małżeństw (1924–1936). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. s. 167.
- ↑ a b c d e Gefängnis in Sanok. Księga więźniów śledczych 1939-1940 (zespół 134, sygn. 97). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 82 (poz. 782).
- ↑ a b c d Informacje o więźniach. Jan Hrebenda. auschwitz.org. [dostęp 2020-04-27].
- ↑ a b c d e f Archiwum ofiar terroru nazistowskiego i komunistycznego w Krakowie 1939 - 1956. Jan Hrebenda. krakowianie1939-56.mhk.pl. [dostęp 2020-04-27].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Jerzy Dębski. 9. Jan Antoni Władysław Hrebenda. „Krakowskie Zeszyty Sądowe”. Dodatek do nr 3/17: Sędziowie polscy uwięzieni w KL-Auschwitz, s. 22-23, 2017.
- ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 360 (poz. 37).
- ↑ Księga zmarłych i pochowanych w Sanoku na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej i Matejki od 1895 do 1952 r.. Sanok. s. poz. 3349.
- ↑ Stanisław Hrebenda. ksiegicmentarne.muzeumkatynskie.pl. [dostęp 2020-07-04].
- ↑ Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1917. Kraków: 1917, s. 314.
- ↑ Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1918. Kraków: 1918, s. 327.
- ↑ Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1917. Kraków: 1917, s. 374.
- ↑ a b Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1918. Kraków: 1918, s. 484.
- ↑ Dlaczego „trzynastka” nie przebiła się z II. Brygadą Legionów przez front austrjacki?. „Polska Zachodnia”. Nr 52, s. 3, 21 lutego 1933.
- ↑ 349. Rozkaz. „Dziennik Rozkazów Wojskowych”. Nr 9, s. 235, 28 stycznia 1919.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 505.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 444.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 156.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 148.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 185.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 720.
- ↑ Kalendarz Sądowy na Rok 1932. Warszawa: 1932, s. 69.
- ↑ Tadeusz Pietrykowski: Sądownictwo polskie na Śląsku 1922-1937. Katowice: 1939, s. 63.
- ↑ Kronika bielsko-bialska. Zmiany w sądzie bielskim. „Nowy Dziennik”. Nr 111, s. 15, 24 kwietnia 1935.
- ↑ Księga adresowa Bielska, Białej i okolicy dla przemysłu, handlu i rzemiosła ze szczegółowym spisem właścicieli mieszkań. Biała: po 1934, s. 17.
- ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości”. Nr 4, s. 62, 20 marca 1939.
- ↑ Report W KL Auschwitz 1940 – 1943 by Captain Witold Pilecki. ipn.gov.pl. s. 5. [dostęp 2020-04-27].
- ↑ Raport Witolda. Ząbki / Londyn: Apostolicum, 2017, s. 71, 73.
- ↑ Katarzyna Kucaba: Przeciw dwóm totalitaryzmom – Rotmistrz Witold Pilecki (1901-1948). Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wydział Humanistyczny. Instytut Historii, 2010, s. 47.
- ↑ Historia polskiego wojskowego ruchu oporu w Auschwitz. artsandculture.google.com. [dostęp 2020-04-27].
- ↑ Indeks do Ksiąg Zaślubionych Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku od roku 1911. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 33 (Tom K, poz. 51).
- ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 197 (poz. 278).
Bibliografia
edytuj- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934.