Jan Bażyński (ok. 1390–1459)
Jan Bażeński albo Bażyński, właśc. Hans von Baysen[1] (ur. ok. 1390, zm. 9 listopada 1459 w Malborku) – kasztelan elbląski, szlachcic pruski, jeden z przywódców opozycji antykrzyżackiej, współorganizator Związku Pruskiego[2].
 herb Bażeński | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data urodzenia |
ok. 1390 |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
Życiorys
edytujPochodził z lubeckiej rodziny Fleming, przybyłej na teren Warmii w celach kolonizacyjnych w pierwszej połowie XIII w. W 1289 biskup warmiński Henryk Fleming nadał swemu bratu Albertowi wieś Bażyny[3] i od tej pory potomkowie Alberta zwali się "von Baysen" (inaczej "de Bajsen" lub, jak się podpisywał sam Bażeński, "von Baysin"). Był synem Piotra, sędziego ziemskiego w Dąbrównie, właściciela m.in. Elgnowa, brat Aleksandra, Gabriela i Ścibora. Do ich dóbr należały w ok. roku 1450 m.in.: Bażyny, Osiekowo, Kadyny, Gąsiorowo, Lubajny, Iłowo, Perklice, Pagórki, Ostrogóra czy Leszcz.
W służbie zakonu krzyżackiego
edytujZ ramienia wielkiego mistrza krzyżackiego Michała Küchmeistera odbywał podróże dyplomatyczne do Anglii, Danii i Portugalii (1419–1422). Według legendy pasowany na rycerza przez króla portugalskiego za odwagę w walce z Maurami. W Portugalii dwa lata walczył z Maurami i po powrocie wielki mistrz poparł rozszerzenie herbu z wiewiórką (Achinger) o murzyna. Po rezygnacji w roku 1422 Küchmeistera z funkcji wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego wycofał się z pracy na rzecz zakonu, jako dyplomata i najemnik.
Bażyński uczestniczył w zjazdach stanów pruskich, a od 1432 wchodził w skład Tajnej Rady, którą utworzył wielki mistrz Paul Bellitzer von Russdorff. Jako spłatę długów finansowych zakonu wobec Bażyńskiego w roku 1432 wielki mistrz formalnie już przekazał Bażyńskiemu dobra ziemskie w Kadynach koło Elbląga, które pozostały do 1503 roku w rodzinnym posiadaniu. W Kadynach znajduje się nazwany jego imieniem dąb Bażyńskiego.
Przywódca opozycji antykrzyżackiej
edytujJan Bażyński był przywódcą opozycji antykrzyżackiej, uczestnikiem wojny trzynastoletniej, pierwszym gubernatorem Prus. W latach 1431–1432 pośredniczył w sporze szlachty pomezańskiej z biskupem pomezańskim Janem III Winklerem. Na zjeździe szlachty w 1435 w Mikołajkach Pomorskich przewodniczył szlachcie pruskiej niezadowolonej z krzyżackich rządów. Należał do Związku Jaszczurczego. Jako chorąży ostródzki brał udział w założeniu Związku Pruskiego, podpisał dokument erekcyjny Związku 14 marca 1440 r. w Kwidzynie. Przewodniczył Tajnej Radzie Związku, występował przeciw atakom legata papieskiego i wielkiego mistrza krzyżackiego w obronie Związku.
Stał na czele delegacji stanów pruskich przybyłych z Torunia do Krakowa w lutym 1454 roku, aby prosić króla Kazimierza Jagiellończyka o inkorporację ziem państwa krzyżackiego. W mowie z 21 lutego 1454 prosił monarchę, aby wcielił [ziemie władane przez Krzyżaków] do królestwa Polskiego od którego jesteśmy oderwani.
W służbie królewskiej
edytujKról Kazimierz Jagiellończyk 6 marca 1454 podpisał akt inkorporacji, jednocześnie wypowiadając Zakonowi wojnę, znaną jako wojna trzynastoletnia. Od 9 marca 1454 Jan Bażeński został pierwszym gubernatorem Prus. Jako gubernator przebywał w Elblągu, a od 1457 w Malborku. W latach 1457 i 1459 dowodził obroną Malborka przed atakami wojsk krzyżackich. Krzyżacy zorganizowali nieudany zamach na Bażeńskiego. Jan Bażeński był też starostą sztumskim (1454) i tolkmickim (1456–1459). Jako kasztelan elbląski otrzymywał dochody z Elbląga oraz z rybołówstwa w Zatoce Ryskiej. Jan Bażeński zmarł 9 listopada 1459 w Malborku, a pochowany został w Elblągu. Następnym gubernatorem Prus został jego brat Ścibor Bażyński.
Upamiętnienie
edytujJan Bażyński jest patronem kilku ulic w kraju (Gdańsk, Elbląg, Malbork, Olsztyn). Jego postać znalazła się w herbie powiatu ostródzkiego.
Dla jego upamiętnienia powiat ostródzki i gmina Ostróda postanowiły w 1966 nazwać imieniem Jana Bażyńskiego Liceum Ogólnokształcące nr 1 w Ostródzie.
W Kadynach na cześć Jana Bażyńskiego nazwano Dąb Bażyńskiego, jedno z najstarszych drzew w Polsce[4].
Przypisy
edytuj- ↑ Rudolf Grieser, Baysen, Hans von [online], Deutsche Biographie [dostęp 2023-05-01] (niem.).
- ↑ Tadeusz Oracki, Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku. A-K. Olsztyn 1984, s.14.
- ↑ Nr 81. W: Codex diplomaticus Warmiensis oder Regesten und Urkunden zur Geschichte Ermlands. T. I: Urkunden der Jahre 1231-1340. Mainz ; Leipzig ; Braunsberg: 1860-1935, s. 140 (skan 350). [dostęp 2014-08-16]. (łac. • niem.).
- ↑ Oto najpiękniejsze, polskie drzewa. I ich niezwykłe historie [online], bydgoszcz.wyborcza.pl, 2016 [dostęp 2024-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-12].
Bibliografia
edytuj- Herbarz polski, Tadeusz Gajl, Gdańsk 2007, ISBN 978-83-60597-10-1
- R. Jurzak: Genealogia dynastyczna.
- S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna Tom II / S.245
- Zbiór nazwisk szlachty z opisem herbów własnych familiom zostaiącym w Krolestwie Polskim, i Wielkim Xięstwie Litewskim / przez Piotra Nałęcza Małachowskiego ułożony, poprawiony, pomnożony i powtórnie do druku podany. 1809 S. 285
- Księga herbowa rodów polskich. Cz. 1 / Juliusz Ostrowski 1879-1906. S. 32
- Korona polska przy złotey wolnosci starożytnemi wszystkich kathedr, prowincyi y rycerstwa kleynotami ... ozdobiona ... podana przez X. Kaspra Niesieckiego ... T. 1 – Niesiecki, Kasper (1682-1744)
- von Baysen: von Baysen-Bażeński HomePage.
- Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 376. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0