Wikipedia

Bażyny

wieś w województwie warmińsko-mazurskim

Bażyny (niem. Basien, Baysen) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie lidzbarskim, w gminie Orneta.

Bażyny
wieś
Ilustracja
Dwór Bażyny
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

lidzbarski

Gmina

Orneta

Liczba ludności (2022)

275[2]

Strefa numeracyjna

55

Kod pocztowy

11-130[3]

Tablice rejestracyjne

NLI

SIMC

0153703

Położenie na mapie gminy Orneta
Mapa konturowa gminy Orneta, po lewej znajduje się punkt z opisem „Bażyny”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Bażyny”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Bażyny”
Położenie na mapie powiatu lidzbarskiego
Mapa konturowa powiatu lidzbarskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Bażyny”
Ziemia54°07′58″N 20°02′27″E/54,132778 20,040833[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Do 1954 roku siedziba gminy Bażyny. W latach 1954–1971 wieś należała i była siedzibą władz gromady Bażyny, po jej zniesieniu w gromadzie Orneta. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego. Wieś znajduje się w historycznym regionie Warmia.

Historia

edytuj

Wieś lokowana w 1289 r. przez biskupa warmińskiego Henryka I. Fleminga, który nadał swojemu bratu Albertowi 110 włók na prawie chełmińskim, na pruskim polu Baysen i Naglandithin[4]. Synowie Alberta Henryk i Albert założyli wieś. W 1307 wymieniony jest sołtys Wineco. Dwóch synów Alberta otrzymało także ziemię poza Warmią nadaną przez mistrza krajowego pruskiego Fryderyka (mistrz w latach 1317–1324) na terytorium państwa krzyżackiego w Leszczu.

Albert Fleming od nazwy wsi miał przybrać nazwisko von Baysen (później powstało nazwisko Bażyński). (Podobnie w Łężanach Merkelingerode od nazwy wsi przybrał nazwisko von Lossainen, później Luzjański).

W XV w. właścicielem wsi był Jan Bażyński, który przekazał część wsi kapitule warmińskiej. Z Bażyn pochodził Tomasz Bażyński warmiński wójt krajowy. Po Bażyńskich w pierwszych latach XVII w. właścicielem wsi został Jakub Bartsch, który w 1611 odnowił miejscowy kościół. Poświadcza to kamienna tablica inskrypcyjna z jego herbem (z wiewiórką), która znajduje się na zewnętrznej, południowej ścianie świątyni. Po Bartschach właścicielami wsi byli Wastowscy i Ratkowie. W XVIII w. majątek ziemski w Bażynach razem z folwarkami miał powierzchnię ok. 2000 ha. W roku 1818 poprzez małżeństwo Bażyny przeszły w ręce rodziny von Woisky. Ostatnia przedstawicielka tego rodu w 1939 wyszła za barona Marquarda von Printz. Majątek miał wówczas powierzchnię 425 ha.

Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 12 listopada 1946[5]. W latach 1948–1972 Bażyny były siedzibą gromady.

We wsi była stacja kolejowa Bażyny.

Zabytki

edytuj

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[6]:

  • Kościół parafialny pw. św. Mikołaja i św. Rocha z pierwszej połowy XIV w., ponownie konsekrowany w 1517. Kościół był odnawiany w 1611, a w 1845 rozebrano kościelną wieżę. W roku 1866 wybudowano obecny szczyt wschodni, a od zachodu dobudowano przedsionek w miejsce rozebranej wieży. W 1937 r. nad przedsionkiem nadbudowano drewnianą wieżę. Kościół salowy, nakryty wewnątrz stropem belkowym. Zakrystia od wschodu ze stropem kolebkowym. Ołtarz główny pochodzi z 1745, ołtarze boczne z 1780 Wystrój wnętrza z XVII-XVIII w. Na wyposażeniu średniowieczna chrzcielnica i dzwon z połowy XV w.
  • Zespół pałacowy, XVIII-XIX
    • pałac powstał na miejscu średniowiecznej budowli, z której posiada fragmenty murów.Pałac wybudowany w XVII w. przebudowano w 1763 na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjny, przykryty dachem naczółkowym. W elewacji frontowej długa wystawka w połaci dachowej. Od frontu znajdował się pierwotnie duży taras, obecnie ganek. Zachował się także gospodarczy budynek szachulcowy.
    • park

inne:

Demografia

edytuj

Mieszkańcy: w roku 1818 – 561 osób, w 1885 – 1230, w 1933 – 1048, w 1939 – 973, w 1999 – 348.

We wsi jest przystanek PKS i 1 sklep.

Ciekawostki

edytuj

Rodzina Flemingów pisała się potem de Basien, von Baysen lub von Baysin. Wyszedł z niej Jan Bażeński. We dworze były dwa stare portrety, przedstawiające go jako zwycięzcę Maurów. To faktyczne zwycięstwo w czasie jego pobytu w Portugalii (1419–1422) przyczyniło się do rozszerzenia herbu rodzinnego o murzyna, którego przywiódł ze sobą na Warmię. Rodzina Bażeńskich jest do dziś istniejącym rodem i do 1941 osiadła była na Litwie w starej rodzinnej posiadłości Burbiszki[7].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 3362
  2. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 15 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ Nr 81. W: Codex diplomaticus Warmiensis oder Regesten und Urkunden zur Geschichte Ermlands. T. I: Urkunden der Jahre 1231-1340. Mainz ; Leipzig ; Braunsberg: 1860-1935, s. 140 (skan 350). [dostęp 2014-08-16]. (łac. • niem.).
  5. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  6. ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 31.12.2017 woj. warmińsko-mazurskie
  7. ↑ Burbiszki – ostatnia rodzinna posiadłość. baysen.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-12)]..

Bibliografia

edytuj
  • Basien, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 115.
  • Mieczysław Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Agencja Wydawnicza „Remix”, Olsztyn 1991, ISBN 83-900155-0-1 (s. 255).
  • Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii, Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn 1978, s. 10-11, m.in.: tablica z inskrypcją.
  • Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 119.
  • Jan Chłosta, Słownik Warmii, Olsztyn: Wydawnictwo LITTERA, 2002, ISBN 83-914158-5-6, OCLC 830456403.
  • Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec „Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich” (Wydanie III poszerzone i uzupełnione), wyd. Studio ARTA, Olsztyn 2001, ISBN 83-912840-2-6 (s. 83 – Albert Fleming przybrał nazwisko von Baysen-Bażeński)
  • S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna Tom II, s. 245
  • Zbiór nazwisk szlachty z opisem herbów własnych familiom zostaiącym w Krolestwie Polskim, i Wielkim Xięstwie Litewskim / przez Piotra Nałęcza Małachowskiego ułożony, poprawiony, pomnożony i powtórnie do druku podany. 1809, s. 285
  • Księga herbowa rodów polskich. Cz. 1 / Juliusz Ostrowski 1879-1906. s. 32
  • Korona polska przy złotey wolnosci starożytnemi wszystkich kathedr, prowincyi y rycerstwa kleynotami ... ozdobiona ... podana przez X. Kaspra Niesieckiego ... T. 1 – Niesiecki, Kasper (1682-1744)
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Bażyny&oldid=74331752”