Język tondano
Język tondano (a. tondanou[1][2], toundano[3]), także toulour (a. tolou, tolour)[4][5] – język austronezyjski używany w prowincji Celebes Północny w Indonezji, na południe od języka tonsea[6]. Należy do grupy języków filipińskich[1][7].
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
10 tys. | ||
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
| Status oficjalny | |||
| Ethnologue | 7 wypierany↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-3 | tdn | ||
| IETF | tdn | ||
| Glottolog | tond1251 | ||
| Ethnologue | tdn | ||
| BPS | 0497 4 | ||
| WALS | tno | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Dzieli się na trzy dialekty: tondano właściwy, kakas (ka’kas) i remboken (rembokan)[5][8]. Pierwszy z nich na największy zasięg geograficzny (miasto Tondano oraz tereny na północ i wschód od jeziora Tondano), a pozostałe dwa są skoncentrowane na wsiach Kakas (na południu) i Rembokan (na zachodzie). Różnice między nimi dotyczą przede wszystkim cech fonologii[8]. Sporadycznie używana nazwa „toulour” (dosł. „ludność jeziora”) pochodzi z języka tombulu[4]. Sama społeczność posługuje się nazwą „toundano”[3]. Według innego ujęcia nazwa „tondano” odnosi się do dominującego dialektu, a „toulour” to określenie całego języka[9][10].
Na poziomie leksykalnym wykazuje znaczne wpływy malajskiego i języków europejskich (m.in. niderlandzkiego)[11][12]. Występują też zapożyczenia z języków tombulu i ternate[13][14].
Jest poważnie zagrożony wymarciem, znajduje się pod presją malajskiego miasta Manado[1][15]. W latach 90. XX w. wszelkie dane wskazywały na postępującą ekspansję malajskiego i zanik rodzimych języków prowincji[16]. Stwierdzono wówczas dominację innych języków (malajskiego miasta Manado, indonezyjskiego) w wielu sferach życia, zwłaszcza wśród osób młodszych[17]. Według szacunków z XXI w. językiem tondano posługuje się 10 tys. osób, w większości przedstawicieli starszego pokolenia. Jeszcze w drugiej połowie XX w. miał 60–90 tys. użytkowników[18].
Został udokumentowany w literaturze, przy czym publikacje anglojęzyczne nie są zbyt liczne[19]. Sporządzono słowniki (Kamus Tondano-Indonesia, 1985[20]; Kamus Malayu Manado-Indonesia-Toundano, 2005)[21], a także opisy jego gramatyki (Tondano Phonology and Grammar, 1975[22]; Struktur bahasa Tondano, 1992[23]; Tondano (Toundano), 2023[24]). Lokalny autor F.S. Watuseke napisał szereg artykułów nt. tego języka[19], zebrał również pewne materiały tekstowe[25]. Jest zapisywany alfabetem łacińskim (przy użyciu zasad pisowni indonezyjskiej), aczkolwiek jedynie sporadycznie. Nie wypracowano konwencji ortografii[26].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Tondano, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [zarchiwizowane z adresu 2015-09-25] (ang.).
- ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Tondano. Glottolog 4.6. [dostęp 2024-08-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-08-30)]. (ang.).
- ↑ a b Brickell 2023 ↓, s. 10.
- ↑ a b F. S. Watuseke. Tondano and not Toulour. „Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde”. 143 (4), s. 552–554, 1987. DOI: 10.1163/22134379-90003323. ISSN 0006-2294. OCLC 5672474322. JSTOR: 27863875. (ang.).
- ↑ a b Hertz i Lee 2017 ↓, s. 1.
- ↑ Darrell Tryon: Australasia and the Pacific. W: Ronald E. Asher, Christopher J. Moseley (red.): Atlas of the World’s Languages. Wyd. 2. Abingdon–New York: Routledge, 2007, s. 95–126, 128–155 (mapy), patrz s. 149. DOI: 10.4324/9781315829845. ISBN 978-0-7007-1197-0, ISBN 978-1-315-82984-5. ISBN 978-0-415-31074-1. OCLC 163566751. (ang.).
- ↑ Wil Lundström-Burghoorn: Minahasa Civilization: A Tradition of Change. Göteborg: Acta Universitatis Gothoburgensis, 1981, s. 19, seria: Gothenburg studies in social anthropology 2. ISBN 91-7346-095-8. OCLC 8165475. [dostęp 2022-12-29]. (ang.).
- ↑ a b Brickell 2023 ↓, s. 11.
- ↑ Watupongoh i in. 1992 ↓, s. 1–2.
- ↑ James N. Sneddon: Proto-Minahasan: phonology, morphology, and wordlist. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1978, s. 4, seria: Pacific Linguistics B-54. DOI: 10.15144/PL-B54. ISBN 0-85883-169-4. OCLC 8494385. (ang.).
- ↑ Sneddon 1975 ↓, s. 32.
- ↑ F. S. Watuseke. Tjatatan pada „Kamus Djolong (Sederhana) Bahasa Tondano-Indonesia”. „Bahasa dan budaja”. 6 (4), s. 19–24, 1958. (indonez.).
- ↑ F. S. Watuseke: Sketsa tatabahasa Tondano. Jakarta: 1985, s. 3. OCLC 20443239. [dostęp 2023-05-26]. (indonez.).
- ↑ F. S. Watuseke. Kata-kata Ternate dalam bahasa Melaju-Manado dan bahasa-bahasa Minahasa. „Pembina Bahasa Indonesia”. IX, s. 107–110, 1965. (indonez.).
- ↑ Gufran A. Ibrahim: Membunuh Bahasa Sendiri. Kompas.id, 2022-02-22. [dostęp 2022-12-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-12-29)]. (indonez.).
- ↑ Watupongoh i in. 1992 ↓, s. 2.
- ↑ David Mead: Tondano. Sulawesi Language Alliance. [dostęp 2024-07-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-07-01)]. (ang.).
- ↑ Brickell 2023 ↓, s. 12.
- ↑ a b Brickell 2023 ↓, s. 15.
- ↑ Sri Timur Suratman, A. Wantalangi, G.J. Tendean, S. Wuntu, A. Kawengian, E. Kaligis: Kamus Tondano-Indonesia. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1985. OCLC 866328615. [dostęp 2023-01-09]. (indonez.).
- ↑ Boèng J.D.A.G. Dotulong: Kamus Malayu Manado-Indonesia-Toundano. Jakarta: Percetakan Gramedia, 2005. ISBN 978-602-97656-0-1. OCLC 758174316. (indonez.).
- ↑ Sneddon 1975 ↓.
- ↑ Watupongoh i in. 1992 ↓.
- ↑ Brickell 2023 ↓.
- ↑ F. S. Watuseke. Teks-teks bahasa Tondano II. „Bahasa dan budaja”. 7 (3), s. 88–113, 1959. (indonez.).
- ↑ Sneddon 1975 ↓, s. 1.
Bibliografia
edytuj- Timothy C. Brickell: Tondano (Toundano): a grammar sketch of an endangered Minahasan language. Abingdon–New York: Routledge, 2023, seria: Routledge World Languages Series. DOI: 10.4324/9780429508165. ISBN 978-1-138-54997-5. OCLC 1286144534. (ang.).
- Timothy C. Brickell: A Grammatical Description of the Tondano (Toundano) Language. La Trobe University, 2014. [dostęp 2023-01-09]. (ang.).
- Regina Hertz, Sandra Lee: Assessment of the Vitality of the Tondano Language (Sulawesi, Indonesia). SIL International, 2017-07, seria: SIL Electronic Survey Reports 2017-006. [dostęp 2022-09-18]. (ang.).
- James N. Sneddon: Tondano Phonology and Grammar. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1975, seria: Pacific Linguistics B-38. DOI: 10.15144/PL-B38. ISBN 0-85883-125-2. OCLC 28991909. (ang.).
- Geraldine Y. J. Manoppo Watupongoh, J. A. Karisoh-Najoan, Fentje Kodong, Davidson Lotulung, S. Kalatiku Kaunang: Struktur bahasa Tondano. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1992. ISBN 978-979-459-184-0. OCLC 28097354. [dostęp 2022-12-30]. (indonez.).