Język muna
Język muna (moena), także wuna (woena)[1][2] – język austronezyjski używany w indonezyjskiej prowincji Celebes Południowo-Wschodni, zwłaszcza na wyspie Muna. Według danych z 2007 r. posługuje się nim 300 tys. osób[2].
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
300 tys. (2007) | ||
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
| Status oficjalny | |||
| Organ regulujący | Brak oficjalnych regulacji | ||
| Ethnologue | 6b zagrożony↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-3 | mnb | ||
| IETF | mnb | ||
| Glottolog | muna1247 | ||
| Ethnologue | mnb | ||
| WALS | mna | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Poza Muna obszar jego użytkowania obejmuje także archipelag Tiworo, wyspy Tobea Besar, Kadatua i Siompu oraz fragment zachodniego wybrzeża wyspy Buton[3]. Pewni jego użytkownicy zamieszkują również miasto Ambon na Molukach[2].
Sami użytkownicy określają swój język (oraz wyspę i grupę etniczną) jako „wuna”. Nazwa „muna”, przeważająca w literaturze, została nadana przez osoby z zewnątrz[4]. Samo słowo wuna znaczy tyle, co „kwiat”[4][5].
Dzieli się na dwa główne dialekty: północny (o charakterze prestiżowym) i południowy (duży kompleks dialektalny, rozpada się na wiele mniejszych odmian). Niewielki dialekt tiworo jest bliski północnemu[1]. Region charakteryzuje się złożoną sytuacją dialektalną, gdzie granice między językami nie zawsze są jasne, a dostępne informacje nt. poszczególnych odmian językowych bywają silnie ograniczone; w latach 80. XX w. zidentyfikowano szereg powiązanych genealogicznie odmian, które dają się klasyfikować jako odrębne języki[6]. Najbliżej spokrewniony język to pancana[7].
W muna zidentyfikowano zapożyczenia z języków lokalnych: wolio, bugijskiego i makasarskiego, a także dużą grupę słownictwa malajskiego i niderlandzkiego. Pewne elementy leksykalne łączą muna z językami północnohalmaherskimi (jak ternate i sahu) oraz odmianami malajskiego z Moluków. Malajski pośredniczył w zapożyczaniu większości wyrazów niderlandzkich. Najnowszym źródłem pożyczek, w dużej mierze nieadaptowanych fonologicznie, jest narodowy język indonezyjski[8].
W latach 80. XX w. pozostawał w powszechnym użyciu, aczkolwiek przede wszystkim na terenach wiejskich. W mieście Raha już wtedy dominował język indonezyjski, zarówno wśród migrantów, jak i wśród osób z ludu Muna[9]. Doniesienia z 2011 r. sugerują, że w niektórych rodzinach (zwłaszcza na obszarze dialektu południowego) doszło do zaniku przekazu międzypokoleniowego, na korzyść wzrastającej roli języka narodowego[1].
Badania nad językiem muna prowadził René van den Berg (1985–1986)[10]. Ich owocem stało się opracowanie gramatyczne A Grammar of the Muna Language (1989)[11]. Sporządzono dwa słowniki zatytułowane Kamus Muna-Indonesia (1985, 2000)[12][13] oraz słownik Muna-English Dictionary (1996)[14]. Słownik z 1985 r., powstały pod auspicjami Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, był pierwszą tego typu publikacją poświęconą językowi muna[15]. Obszerniejszy słownik z 2000 r., będący wynikiem współpracy René van den Berga z lokalnym autorem La Ode Sidu, zawiera dane z dialektu północnego, który funkcjonuje jako standard[10]. Wcześniejsze materiały nt. muna ograniczały się do krótkiej analizy fonologicznej (1914)[16] oraz pobieżnych prac w języku indonezyjskim (z lat 60.–80. XX w.)[16][17].
Jest zapisywany alfabetem łacińskim[2], niemniej jego forma pisana spotykana jest rzadko[1]. W odróżnieniu od języka wolio nigdy nie służył jako język literacki[18].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d David Mead: Muna. Sulawesi Language Alliance. [dostęp 2023-01-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-01-22)]. (ang.).
- ↑ a b c d David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Muna, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
- ↑ van den Berg 1989 ↓, s. 6–7.
- ↑ a b van den Berg 1989 ↓, s. 1–2.
- ↑ Sande i in. 1986 ↓, s. 8.
- ↑ van den Berg 1991 ↓.
- ↑ van den Berg 1991 ↓, s. 43.
- ↑ René van den Berg, Forestry, Injections and Cards: Dutch loans in Muna, [w:] Connie Baak, Mary Bakker, Dick van der Meij (red.), Tales from a concave world: liber amicorum Bert Voorhoeve, Leiden: Projects Division, Department of Languages and Cultures of South-East Asia and Oceania, Leiden University, 1995, s. 191–215, ISBN 90-73006-06-6, OCLC 33827245 (ang.).
- ↑ van den Berg 1989 ↓, s. 9.
- ↑ a b van den Berg i Sidu 2000 ↓, s. i.
- ↑ van den Berg 1989 ↓.
- ↑ Mattalitti i in. 1985 ↓.
- ↑ van den Berg i Sidu 2000 ↓.
- ↑ René van den Berg, La Ode Sidu, Muna-English Dictionary, Leiden: KITLV Press, 1996, ISBN 90-6718-101-3, OCLC 36224078 (ang.).
- ↑ Mattalitti i in. 1985 ↓, s. v.
- ↑ a b van den Berg 1989 ↓, s. 6.
- ↑ Sande i in. 1986 ↓, s. 2.
- ↑ van den Berg 1989 ↓, s. 8.
Bibliografia
edytuj- René van den Berg, A Grammar of the Muna Language, Dordrecht: Foris Publications, 1989 (Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 139), ISBN 90-6765-454-X, OCLC 21057982 [dostęp 2023-01-22] (indonez.).
- René van den Berg, Muna Dialects and Munic Languages: Towards a Reconstruction, [w:] Ray Harlow (red.), VICAL 2: Western Austronesian and contact languages: Papers from the Fifth International Conference on Austronesian Linguistics, Parts 1–2, Auckland: Linguistic Society of New Zealand, 1991, s. 21–51, ISBN 0-908928-00-9, OCLC 59606647 [dostęp 2024-08-19] (ang.).
- René van den Berg, La Ode Sidu, Kamus Muna-Indonesia, Kupang: Artha Wacana Press, 2000 (Paradigma C-11), OCLC 896403539 [dostęp 2023-01-22] (indonez.).
- M. Arief Mattalitti i inni, Kamus Muna-Indonesia, Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1985, OCLC 15238345 [dostęp 2023-01-22] (indonez.).
- David Mead, Evidence for a Celebic supergroup, [w:] John Lynch (red.), Issues in Austronesian historical phonology, Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2003 (Pacific Linguistics 550), s. 115–141, DOI: 10.15144/PL-550.115, ISBN 0-85883-503-7, OCLC 60341160 (ang.).
- J.S. Sande i inni, Morfosintaksis bahasa Muna, Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1986, OCLC 15245479 [dostęp 2024-11-26] (indonez.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Strona poświęcona językowi i kulturze Muna (indonez. • ang.)