Józef Bobrykowicz
Józef, nazwisko świeckie Bobrykowicz-Anechożski, Bobrykowicz, rzadziej Bobrykiewicz herbu Półkozic[a][b] (zm. w marcu 1635) – biskup prawosławny działający w I Rzeczypospolitej, pierwszy hierarcha na katedrze orszańskiej, mścisławskiej i mohylewskiej (białoruskiej).
| Arcybiskup orszański, mścisławski i mohylewski | |
| Kraj działania | |
|---|---|
| Data śmierci |
marzec 1635 |
| Arcybiskup orszański, mścisławski i mohylewski | |
| Okres sprawowania |
1633–1635 |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Inkardynacja | |
| Śluby zakonne |
przed 1620 |
| Prezbiterat |
przed 1627 |
| Nominacja biskupia |
14 maja 1633 |
| Chirotonia biskupia |
1633 |
Życiorys
edytujMłodość i życie mnisze
edytujPrzyszły biskup zdobył wykształcenie podstawowe w szkole prowadzonej przez bractwo prawosławne w Wilnie. W literaturze spotykane są informacje o pobieraniu przez niego edukacji w szkołach zachodnioeuropejskich; Antoni Mironowicz uważa je za mało wiarygodne, argumentując, że w takiej sytuacji potomek prawosławnej rodziny szlacheckiej najprawdopodobniej dokonałby konwersji na katolicyzm obrządku łacińskiego lub unickiego. Późniejszy arcybiskup białoruski złożył wieczyste śluby mnisze w monasterze Świętego Ducha w Wilnie przed rokiem 1620, na ręce przełożonego klasztoru, archimandryty Leoncjusza (Karpowicza). Informacje o rozpoczęciu życia mniszego przez Bobrykowicza właśnie w tej wspólnocie podaje Sylwester Kossów[1]. Następnie przebywał w Skicie Maniawskim, skąd wrócił do monasteru w Wilnie w 1625 i objął funkcję zastępcy przełożonego przy archimandrycie Melecjuszu. Mnich Józef szybko zasłynął jako znakomity kaznodzieja i teolog[2].
Przełożony monasteru Świętego Ducha w Wilnie
edytujJózef Bobrykowicz cieszył się na tyle znacznym autorytetem wśród prawosławnego duchowieństwa Rzeczypospolitej, że nawet metropolita kijowski Hiob wielokrotnie zwracał się do niego z prośbami o radę w sprawach ogólnocerkiewnych, prosił go także, by listownie prosił najważniejsze osoby w państwie o zalegalizowanie prawosławnej hierarchii[c] W 1627, gdy Melecjusz Smotrycki ogłosił swoje przejście do Kościoła unickiego, Józef Bobrykowicz został po nim przełożonym monasteru Świętego Ducha w Wilnie. W 1629 brał udział w obradach sejmu, broniąc praw prawosławnych do posiadania w Wilnie murowanej cerkwi (spór o prawo do świątyni toczył w tym samym czasie z wileńskim biskupem rzymskokatolickim Eustachym Wołłowiczem). Podpisał także projekt konstytucji wnioskującej o zwołanie wspólnego unicko-prawosławnego soboru w październiku tego samego roku – do soboru tego nie doszło z powodu sprzeciwu papieża[2]. W tym samym roku w Kijowie miał miejsce synod Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej, na którym Józef Bobrykowicz odegrał istotną rolę. Był jednym z autorów dokumentu zestawiającego różnice między prawosławnymi i unitami razem z propozycjami sposobów ich zlikwidowania. Razem z archimandrytą ławry Peczerskiej Piotrem Mohyłą opowiadał się za przyznaniem duchowieństwu prawosławnemu (a nie szlachcie tego wyznania) decydującego głosu w sprawach Cerkwi[2].
W 1632 Józef Bobrykowicz brał udział w sejmie konwokacyjnym, który wskazał jako kandydata na króla królewicza Władysława[2]. W tym samym czasie najprawdopodobniej spisał Synopsis – spis przywilejów i praw nadanych ludności prawosławnej przez kolejnych królów polskich i wielkich książąt litewskich. Był także członkiem komisji, która ustaliła status prawny i stan posiadania Kościołów prawosławnego i unickiego w Rzeczypospolitej[2].
Biskup
edytujJózef Bobrykowicz otrzymał 14 maja 1633 nominację na biskupa orszańskiego, mścisławskiego i mohylewskiego (białoruskiego). Wystawiony przez króla dokument wskazywał, iż jego jurysdykcja miała obejmować wszystkie prawosławne organizacje na terenie unickiej archidiecezji połockiej. Biskup otrzymał prawo swobodnego odwiedzania cerkwi w Połocku, Mścisławiu i Witebsku oraz służby na ich terenie – prawo to zostało biskupom prawosławnym odebrane po zabójstwie Jozafata Kuncewicza. Król wyraził zgodę, by wierni uniccy na terenie archidiecezji mogli dobrowolnie przyjmować prawosławie, natomiast prawosławni – przechodzić do Kościoła unickiego. Biskup otrzymał z kasy królewskiej 10 tys. złotych. Nominując Józefa Bobrykowicza, król miał ponadto nadzieję, że cieszący się znacznym autorytetem duchowny zdoła wpłynąć na Kozaków zaporoskich i skłonić ich do zmiany antypolskiej i antykrólewskiej postawy. Faktycznie nominat udał się nad Dniepr i odniósł w tym zakresie sukces[3]. Józef Bobrykowicz był bliskim przyjacielem i współpracownikiem metropolity Piotra Mohyły, współdziałał także z prawosławnym bractwem wileńskim[4].
Józef Bobrykowicz przybył do Mohylewa jesienią 1633, jego rezydencja znajdowała się w miejscowości Pieczersk. W okresie sprawowania przez niego urzędu prawosławni, na mocy królewskich przywilejów, odzyskali szereg świątyń na terenie eparchii[3]. Szczególnie opiekował się prawosławnymi drukarniami, protegował Monaster Kuteiński i działał na rzecz rozwoju szkolnictwa prawosławnego[5]. Pozostawał w bliskich kontaktach z rodzinami Stetkiewiczów i Ogińskich; pierwszy z wymienionych rodów w 1633 ufundował monaster Świętego Ducha w Bujniczach[4].
W marcu 1635 Józef Bobrykowicz opuścił Mohylew i udał się do Wilna w celu przedyskutowania z przedstawicielami bractwa wileńskiego kwestii wyboru przedstawicieli na sejm zwyczajny, jaki w styczniu tego samego roku rozpoczął w Warszawie obrady. Jego stan zdrowia był już wtedy zły i duchowny miał dodatkowo nadzieję, że w Wilnie znajdzie lepszą opiekę lekarską[4]. Biskup nieoczekiwanie zmarł jednak w drodze w końcu marca, zanim jeszcze dotarł do celu podróży. Pogrzeb duchownego odbył się 8–9 kwietnia 1635 w Wilnie. Uroczystości przewodniczył metropolita Piotr Mohyła, zaś mowę nad grobem, sławiącą zasługi zmarłego, wygłosił Sylwester Kossów[4].
Na nagrobku Józefa Bobrykowicza zapisano, że przyczyną jego śmierci było otrucie. Lekarz, podając mu truciznę, miał kierować się zazdrością o uzyskanie przez pacjenta godności biskupiej. Zdaniem Mironowicza duchowny mógł jednak także umrzeć wskutek choroby, bez interwencji osób trzecich[6]. Wątpliwości co do przyczyny zgonu duchownego mieli także współcześni, w tym Sylwester Kossów, jego następca na katedrze. Grób Bobrykowicza znajdował się najprawdopodobniej w monasterskiej cerkwi Świętego Ducha w Wilnie, mniej prawdopodobna wersja mówi o pochówku na cmentarzu na Rossie[6].
Twórczość
edytujZ dorobku kaznodziejskiego Józefa Bobrykowicza zachował się tylko jeden tekst, przechowywany w jedynym egzemplarzu w Muzeum Narodowym w Krakowie. Jest to kazanie wygłoszone na pogrzebie prawosławnego szlachcica i dobroczyńcy wielu świątyń tego wyznania w Wielkim Księstwie Litewskim, podkomorzego trockiego Bohdana Ogińskiego w dniu 15 maja 1625. Oryginalnym językiem mowy był ruski, jednak w celu jego spopularyzowania tekst został przełożony na język polski i w takiej postaci wydrukowany w monasterze Zaśnięcia Matki Bożej w Jewiach. Kazanie ma charakter panegiryku ku czci Ogińskiego jako wzorowego wiernego prawosławnego i obrońcy Rzeczypospolitej. Tekst utrzymano w kunsztownym stylu pełnym porównań i metafor[2].
Uwagi
edytuj- ↑ Antoni Mironowicz w swoich pracach konsekwentnie posługuje się nazwiskiem Bobrykowicz. Wersja pełna Bobrykowicz-Anechożski pojawia się m.in. w tytule biogramu biskupa w Polskim Słowniku Biograficznym. Por. Mironowicz A.: Diecezja białoruska w XVII i XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008, s. 32. ISBN 978-83-7431-150-2.
- ↑ Nazwisko biskupa w nawiasach (zgodnie z konwencją przyjętą po rozbiorach Polski zgodnie z zasadami rosyjskimi) występuje w źródłach rosyjskojęzycznych. W pracach polskich przeważa zapis bez nawiasów, tj. według konwencji przedrozbiorowej.
- ↑ Do 1633 uznawana była jedynie hierarchia unicka.
Przypisy
edytuj- ↑ Mironowicz A.: Diecezja białoruska w XVII i XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008, s. 32–34. ISBN 978-83-7431-150-2.
- ↑ a b c d e f Mironowicz A.: Diecezja białoruska w XVII i XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008, s. 35–41. ISBN 978-83-7431-150-2.
- ↑ a b Mironowicz A.: Diecezja białoruska w XVII i XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008, s. 42–48. ISBN 978-83-7431-150-2.
- ↑ a b c d Mironowicz A.: Diecezja białoruska w XVII i XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008, s. 53–54. ISBN 978-83-7431-150-2.
- ↑ Mironowicz A.: Diecezja białoruska w XVII i XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008, s. 51–52. ISBN 978-83-7431-150-2.
- ↑ a b Mironowicz A.: Diecezja białoruska w XVII i XVIII wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2008, s. 58–59. ISBN 978-83-7431-150-2.