Wysoki Jesionik
Wysoki Jesionik (cz. Hrubý Jeseník, niem. Altvatergebirge, także Hohes Gesenke) – według podziału fizycznogeograficznego: Jerzego Kondrackiego i Wojciecha Walczaka mezoregion wchodzący w skład Sudetów Wschodnich oraz pasma Jesioników (cz. Jeseníky) o powierzchni 523,35 km², średniej wysokości 887,6 m n.p.m., z najwyższym szczytem Pradziad (cz. Praděd) – 1491,3 m n.p.m., na którym znajduje się wieża telewizyjna Praděd o wysokości 145,5 m[1]. Położony jest w północno-wschodnich Czechach – na pograniczu Moraw i Śląska, w kraju ołomunieckim i morawsko-śląskim[1]. Graniczy od północnego zachodu z Górami Złotymi (cz. Rychlebské hory), od północy i północnego wschodu z Górami Opawskimi (cz. Zlatohorská vrchovina), od wschodu i południowego wschodu z Niskim Jesionikiem (cz. Nízký Jeseník), a od zachodu i południowego zachodu z Hanušovicką vrchoviną[1]. Ze względu na wysokość względną pasmo Wysokiego Jesionika zalicza się do gór średnich, natomiast ze względu na sposób powstania do gór zrębowych.
 Pasmo górskie Wysokiego Jesionika (2007 rok) | |
 Zasięg regionu w obrębie państwa czeskiego z mapą pasma Wysokiego Jesionika | |
| Megaregion | |
|---|---|
| Prowincja | |
| Podprowincja | |
| Makroregion | |
| Mezoregion |
Wysoki Jesionik |
| Mikroregion(y) |
Masyw Pradziada |
| Zajmowane jednostki administracyjne |
|
Podział Wysokiego Jesionika
edytujWysoki Jesionik składa się z trzech części (mikroregionów) oddzielonych przełęczami – Červenohorské sedlo oraz Videlské sedlo[2][3]:
- Masyw Keprníka[4] (cz. Keprnická hornatina) – najwyższy szczyt Keprník - 1423 m n.p.m.
- Masyw Orlíka[5] (cz. Medvědská hornatina) – najwyższy szczyt Medvědí vrch - 1216 m n.p.m.
- Masyw Pradziada[6] (cz. Pradědská hornatina) – najwyższy szczyt Pradziad - 1491 m n.p.m.
Według podziału geomorfologicznego zaproponowanego przez prof. Jaromíra Demka w Wysokim Jesioniku wyodrębniono następujące mikroregiony i jego części:
| Podział pasma Wysokiego Jesionika[7][8] | |||
| Mezoregion | Mikroregion | Części mikroregionu | Najwyższy szczyt |
| Wysoki Jesionik (IVC–7) | Keprnická hornatina (IVC–7A) | Šerácká hornatina (IVC–7A–1) | Keprník |
| Přemyslovská vrchovina (IVC–7A–2) | Černá stráň | ||
| Medvědská hornatina (IVC–7B) | Hornoopavská hornatina (IVC–7B–1) | Medvědí vrch | |
| Vrbenská vrchovina (IVC–7B–2) | Žárový vrch | ||
| Pradědská hornatina (IVC–7C) | Pradědský hřbet (IVC–7C–1) | Pradziad | |
| Vysokoholský hřbet (IVC–7C–2) | Vysoká hole | ||
| Karlovská vrchovina (IVC–7C–3) | Temná | ||
| Desenská hornatina (IVC–7C–4) | Dlouhé stráně | ||
Według innego i bardziej szczegółowego podziału geomorfologicznego Wysoki Jesionik dzielimy na następujące mikroregiony, okręgi i podokręgi:
| Podział pasma Wysokiego Jesionika[1] | ||||
| Mezoregion | Mikroregion | Okręg (cz. Okrsek) |
Podokręg (cz. Podokrsek) |
Najwyższy szczyt |
| Wysoki Jesionik (IVC–7) | Keprnická hornatina (IVC–7A)[9] | Šerácká hornatina (IVC–7A–1) | — | Keprník |
| Přemyslovská vrchovina (IVC–7A–2) | Černostráňský hřbet (IVC–7A–2a) | Černá stráň | ||
| Ucháčská hornatina (IVC–7A–2b) | Ucháč | |||
| Medvědská hornatina (IVC–7B)[10] | Hornoopavská hornatina (IVC–7B–1) | — | Medvědí vrch | |
| Vrbenská vrchovina (IVC–7B–2) | Žárový hřbet (IVC–7B–2a) | Žárový vrch | ||
| Vysokohorský hřbet (IVC–7B–2b) | Vysoká hora | |||
| Kopřivnický hřbet (IVC–7B–2c) | Anenský vrch | |||
| Podleská vrchovina (IVC–7B–2d) | Ranná | |||
| Rudenská vrchovina (IVC–7B–2e) | Čertova hora | |||
| Pradědská hornatina (IVC–7C)[11] | Pradědský hřbet (IVC–7C–1) | — | Pradziad | |
| Kamzičnická hornatina (IVC–7C–2) | Vysokoholský hřbet (IVC–7C–2a) | Vysoká hole–JZ | ||
| Ostružensko-hradečecké rozsochy (IVC–7C–2b) | Temná | |||
| Špičácké rozsochy (IVC–7C–2c) | Čertova stěna | |||
| Karlovská vrchovina (IVC–7C–3) | — | Kopřivná | ||
| Desenská hornatina (IVC–7C–4) | — | Dlouhé stráně | ||
Budowa geologiczna
edytujPod względem geologicznym Wysoki Jesionik zalicza się do jednostki geologicznej: Sudetów Wschodnich (silesikum)[12]. Wyróżnia się tu: jednostkę Velkého Vrbna, jednostką Brannej, kopułę Keprníka i kopułę Desny[12]. Zbudowany jest ze skał metamorficznych, głównie gnejsów, różnych odmian łupków łyszczykowych, amfibolitów, kwarcytów, marmurów i in. Skrajnie wschodnia część zbudowana jest ze słabo zmetamorfizowanych skał osadowych należących do strefy śląsko-morawskiej[13] (formacja andelskohorska), głównie fyllitów, metamułowców, metałupków ilastych, podrzędnie piaskowców drobnoziarnistych[2].
Rzeźba terenu
edytujSzczyty
edytuj
W paśmie Wysokiego Jesionika dla 355 szczytów określono ich nazwy, w tym 144 z nich ma wysokość ponad 1000 m n.p.m.[14].
.svg){kind=icon} Szczyty Wysokiego Jesionika o wysokości ponad 1000 m n.p.m.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przełęcze
edytujNajwyżej położoną przełęczą w Wysokim Jesioniku jest mało wybitna (4 m) przełęcz pomiędzy szczytem głównym i drugorzędnym góry Vysoká hole o wysokości 1461 m n.p.m., natomiast drogową (szosową) U Barborky pomiędzy szczytami gór Pradziad i Petrovy kameny, o ograniczonym ruchu pojazdów mechanicznych.
 Ważniejsze przełęcze Wysokiego Jesionika[15]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kotliny
edytuj Ważniejsze kotliny Wysokiego Jesionika[15]
| ||
| Lp. | Kotlina | Masyw (cz. hornatina) |
| 1 | Jezevčí kotel | Medvědská |
| 2 | Klenutá kotlina | Pradědská / Medvědská |
| 3 | Malý kotel | Pradědská |
| 4 | Sněžná kotlina | Keprnická |
| 5 | Velká kotlina | Pradědská |
Wody
edytujGłównym grzbietem Wysokiego Jesionika od Przełęczy Ramzovskiej po przełęcz Skřítek biegnie Wielki Europejski Dział Wodny pomiędzy zlewiskami Morza Bałtyckiego i Czarnego[1]. Część północno-wschodnią odwadniają Biała Głuchołaska (cz. Bělá) i Opawa (cz. Opava)[2]. Część południowo-zachodnią Branná i Desná. Wszystkie one mają tu swoje źródła. Biała Głuchołaska jest dopływem Nysy Kłodzkiej (cz. Kladská Nisa), która tak jak Opawa wpada do Odry. Branná i Desná są dopływami Morawy (cz. Morava), która wpada do Dunaju[16].
Na rzece Divoká Desná zbudowano zaporę, której zbiornik wodny jest dolnym zbiornikiem elektrowni szczytowo-pompowej Dlouhé Stráně. Górny zbiornik utworzono na górze Dlouhé stráně[16].
Natomiast w rezerwacie przyrody Vysoký vodopád na potoku Studený p. (1)[a], płynącym pomiędzy stokami gór Velký Jezerník i Malý Děd znajduje się największy w Wysokim Jesioniku wodospad o nazwie Vysoký vodopád.
Roślinność
edytuj
Na obszarze Wysokiego Jesionika, z uwagi na jego wysokość, występują piętra roślinne, podobnie jak w Karkonoszach.
Piętro podgórskie zostało praktycznie w całości zamienione w łąki i pola uprawne, niewielkie płaty lasów zachowały się w dolinach rzek lub na bardziej stromych stokach.
Piętro regla dolnego dawniej stanowiły lasy mieszane, z przewagą buka, które zostały w większości zastąpione borami świerkowymi. Miejscami zachowały się fragmenty pierwotnego regla dolnego w postaci buczyn.
Piętro regla górnego stanowiły zwarte lasy świerkowe, obecnie w znacznej mierze zastąpione świerkami sadzonymi przez człowieka, często z odmian nizinnych, a więc niedostosowanych do tutejszych warunków. W pobliżu górnej granicy regla świerki przyjmują postać karłowatą, kształtowaną przez wiejące tu wiatry. Towarzyszą im gatunki typowo górskie, na przykład brzoza karpacka, wierzba śląska, czy jarzębina.
W najwyższym piętrze subalpejskim dominują gatunki zielne i porosty naskalne. Zresztą właśnie roślinność zielna i krzewiasta jest tu gatunkowo najbogatsza i wśród niej występuje najwięcej typowo górskich, chronionych, a czasem nawet endemicznych odmian.
Pierwotnie w Jesionikach nie występowało piętro kosodrzewiny. Szeroko na grzbiecie rozprzestrzenione łany kosodrzewiny są pozostałością gospodarki leśnej z przełomu XIX i XX w., kiedy to po zakończeniu wypasów na obszarze hal i lasów wysadzono tu setki tysięcy sadzonek tego krzewu.
Ochrona przyrody
edytujW 1969 roku, w Jesionikach wydzielono obszar objęty ochroną o nazwie Obszar Chronionego Krajobrazu Jesioniki (cz. Chráněná krajinná oblast (CHKO) Jeseníky), na którym w granicach Wysokiego Jesionika utworzono 4 narodowe rezerwaty przyrody, 15 rezerwatów przyrody, 1 narodowy pomnik przyrody i 5 pomników przyrody, w celu ochrony utworów skalnych, ziemnych i roślinnych oraz rzadkich gatunków zwierząt[16][2].
Narodowe rezerwaty przyrody
edytuj- Narodowy rezerwat przyrody Praděd (2031 ha)
- Narodowy rezerwat przyrody Šerák-Keprník (794 ha)
- Narodowy rezerwat przyrody Rejvíz (329 ha)
- Narodowy rezerwat przyrody Rašeliniště Skřítek (167 ha)
Miejscowości
edytuj
Bezpośrednio na obszarze Wysokiego Jesionika znajdują się następujące miejscowości[16][3]:
 Miejscowości Wysokiego Jesionika
| |
| Lp. | Miejscowość |
| 1 | Andělská Hora |
| 2 | Dětřichov (część miejscowości Jesionik (czes. Jeseník)) |
| 3 | Dolní Moravice |
| 4 | Filipovice (część miejscowości Bělá pod Pradědem) |
| 5 | Karlova Studánka |
| 6 | Kouty nad Desnou (część miejscowości Loučná nad Desnou) |
| 7 | Loučná nad Desnou |
| 8 | Ludvíkov |
| 9 | Malá Morávka |
| 10 | Nové Losiny (część miejscowości Jindřichov) |
| 11 | Ramzová (część miejscowości Ostružná) |
| 12 | Rudná pod Pradědem |
| 13 | Stará Ves |
| 14 | Vernířovice |
| 15 | Vrbno pod Pradědem |
Turystyka
edytujW Wysokim Jesioniku istnieje możliwość korzystania z następujących form turystyki:
- Turystyka piesza:
- Szlaki turystyczne[17] oznakowane są czterema kolorami:
– dalekobieżne, 
– główne, 
– lokalne, 
– krótkie, wytyczone na całym obszarze, różniące się długością (od kilku do kilkudziesięciu kilometrów) oraz trudnością (profilem). Oznaczone są charakterystycznymi drogowskazami: z podaniem na białej tabliczce informacyjnej nazwy przystanku lub skrzyżowania i wysokości, oraz umieszczonymi poniżej białymi tabliczkami: z napisem PĚŠÍ TRASA KČT, strzałkami z kolorem szlaku i odległością do charakterystycznego punktu lub miejscowości. Pomiędzy nimi, na szlakach umieszczono symbole koloru szlaku na słupkach lub pniach drzew. Niezależnie od tego zaleca się korzystanie z dostępnych map (podanych w bibliografii), smartfonowych aplikacji GPS lub szczegółowych wydruków obszaru np. ze stron Mapy.cz czy Maps.google.pl, szczególnie wtedy, gdy odbijamy od wytyczonych szlaków na ścieżki nieoznakowane[b]; - Szlaki spacerowe. Parokilometrowe ścieżki o charakterze lokalnym oznakowane są czterema kolorami:
, 
, 
, 
; - Ścieżki dydaktyczne. Wytyczone w miejscach atrakcji krajobrazowych w celu ochrony przyrody i oznakowane następującym symbolem:
[18] lub białymi tabliczkami z napisem NAUČNÁ STEZKA i umieszczonymi na nich zielonymi strzałkami z odległością do charakterystycznego punktu. Ponadto umieszczono przy ścieżkach specjalne tablice informacyjne o ich charakterystyce. Na trasach, w punktach charakterystycznych lub widokowych zlokalizowano tzw. stanowiska obserwacyjne (dydaktyczne),
- Szlaki turystyczne[17] oznakowane są czterema kolorami:
- Turystyka rowerowa. Szlaki rowerowe oznakowane są czterema kolorami:
, 
, 
, 
[19] i oznaczone dwoma sposobami. Pierwszy sposób: prostokątnymi żółtymi tabliczkami z podaniem numeru trasy z naniesionym czarnym symbolem roweru i kierunkiem szlaku 
oraz drugi sposób: charakterystycznymi drogowskazami z podaniem na żółtej tabliczce informacyjnej nazwy przystanku lub skrzyżowania i wysokości oraz umieszczonymi poniżej żółtymi tabliczkami: z napisem CYKLOTRASA KČT i numerem trasy, strzałkami z kolorem szlaku i odległością do charakterystycznego punktu lub miejscowości. Pomiędzy nimi, przy szlakach umieszczono symbole koloru szlaku na słupkach lub pniach drzew. Przebiegają różnymi rodzajami dróg (szosa, droga utwardzona, droga szutrowa lub droga gruntowa). Szlaki różnią się trudnością (profilem). Nachylenia podjazdów (zjazdów) od kilku do kilkunastu procent, - Turystyka narciarska:
- Narciarstwo zjazdowe. Większość tras zjazdowych[20] zlokalizowana jest w pobliżu ośrodków narciarskich. Trasy różnią się długością, nachyleniem i stopniem trudności. Oznaczone są tablicami w trzech kolorach (trasy trudne:
– dla doświadczonych narciarzy, trasy średnie: 
– dla średnio zaawansowanych i trasy łatwe: 
– dla początkujących). Trasy wyposażone są w wyciągi orczykowe lub koleje krzesełkowe, niektóre po zmroku są oświetlone; - Narciarstwo biegowe. Trasy narciarstwa biegowego[21] oznakowane trzema kolorami:
, 
, 
i oznaczone dwoma sposobami. Pierwszy sposób: charakterystycznymi drogowskazami z podaniem na pomarańczowej tabliczce informacyjnej nazwy przystanku lub skrzyżowania i wysokości oraz umieszczonymi poniżej pomarańczowymi tabliczkami: z napisem BĚŽKAŘSKÁ TRASA KČT, strzałkami z kolorem trasy i odległością do charakterystycznego punktu lub miejscowości. Pomiędzy nimi, na trasach umieszczono symbole koloru trasy na słupkach lub pniach drzew. Drugi sposób: pomarańczowymi strzałkami z napisem LYŽAŘSKÁ TRASA oraz dodatkowym napisem Jeseníky na grocie strzałki. Dodatkowo na drogowskazach szlaków turystycznych oraz rowerowych umieszczone są kwadratowe znaczki koloru pomarańczowego z naniesionym czarnym emblematem sylwetki narciarza biegowego. Trasy narciarstwa biegowego zlokalizowane są również wzdłuż szlaków pieszych lub rowerowych,
- Narciarstwo zjazdowe. Większość tras zjazdowych[20] zlokalizowana jest w pobliżu ośrodków narciarskich. Trasy różnią się długością, nachyleniem i stopniem trudności. Oznaczone są tablicami w trzech kolorach (trasy trudne:
- Inna. Poza wymienionymi turyści mogą korzystać w Wysokim Jesioniku z wielu innych form turystyki, m.in. motocyklowej, konnej czy sportowej (lotnie, paralotnie).
Schroniska i hotele górskie
edytuj
W Masywie Pradziada są następujące hotele i schroniska turystyczne:
- Švýcárna na stoku góry Malý Děd, to najstarsze schronisko w Wysokim Jesioniku
- na wieży Pradziad: hotel Praděd oraz na stoku góry Pradziad hotel górski Kurzovní chata i schronisko Barborka
- na stoku góry Petrovy kameny hotele górskie: Ovčárna i Figura oraz schronisko Sabinka
W Masywie Keprníka znajduje się tylko jedno czynne schronisko na górze Šerák: Chata Jiřího oraz na przełęczy Červenohorské sedlo hotel górski Červenohorské Sedlo z bazą pensjonatów.
Natomiast w rejonie Vřesovej studánki znajdują się pozostałości schroniska, poniżej którego znajduje się obecnie kapliczka, gdzie według tradycji płynie cudowna woda. Podobne pozostałości schroniska można spotkać również koło skrzyżowania Alfrédka[16].
W miejscowościach zlokalizowane są wyłącznie pensjonaty i hotele[22].
Poza tym w górach znajduje się kilkadziesiąt chat rozsianych na ich stokach, jednak nie mają one charakteru typowych schronisk[23].
Miejsca pielgrzymkowe
edytuj
W Wysokim Jesioniku jest kilka miejsc pielgrzymkowych, gdzie na niektórych z nich (w niektóre dni) sprawowana jest polowa msza święta. Najważniejsze z nich to:
 Górskie miejsca pielgrzymkowe
| ||||
| Lp. | Miejsce pielgrzymkowe | Góra/Szczyt | Wysokość m n.p.m. | |
| 1 | Droga krzyżowa przy alei na Anenský vrch | Anenský vrch | 775–835 | |
| 2 | Mariin pramen | Jeřáb | 713 | |
| 3 | Rolandův kámen | Rolandův kámen | 936 | |
| 4 | Vřesová studánka | Červená hora | 1274 | |
Uwagi
edytuj- ↑ Oznaczenie indeksowane w odróżnieniu od znajdującego się w tym samym paśmie potoku Studený p. (2), płynącym ze stoku góry Dlouhé stráně.
- ↑ Niektóre ścieżki poza szlakami turystycznymi oznakowane są dwoma poziomymi białymi paskami widocznymi na pniach drzew (dla orientacji i zachowania kierunku marszu).
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e HRUBÝ JESENÍK [online], geomorfologicka-ceskoslovenska.bluefile.cz [zarchiwizowane z adresu 2023-04-11] (cz.).
- ↑ a b c d Otakar Brandos, Jeseníky / Hrubý Jeseník, 2. nejvyšší pohoří ČR [online], treking.cz, 21 marca 2007 [zarchiwizowane z adresu 2022-11-26] (cz.).
- ↑ a b Hrubý Jeseník. tisicovky.cz ↓.
- ↑ Jesioniki. Pradziad, Jeseník ↓, s. 2, (Masyw Keprníka).
- ↑ Wistuba 2008 ↓, s. 394.
- ↑ Masyw Pradziada, [w:] Słownik nazw geograficznych [online], edupedia.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-01-06].
- ↑ Demek i Mackovčin 2006 ↓, s. 39–40.
- ↑ Steffanová 2010 ↓, s. 9 (mapa).
- ↑ Hrubý Jeseník - Keprnická hornatina [online], tisicovky.cz [zarchiwizowane z adresu 2022-01-10] (cz.).
- ↑ Hrubý Jeseník - Medvědská hornatina [online], tisicovky.cz [zarchiwizowane z adresu 2022-01-11] (cz.).
- ↑ Hrubý Jeseník - Pradědská hornatina [online], tisicovky.cz [zarchiwizowane z adresu 2022-01-10] (cz.).
- ↑ a b Cymerman 1998 ↓.
- ↑ Żelaźniewicz 2011 ↓, s. 12, 20.
- ↑ Geoprohlížeč – ZÚ (Geoportal Czech). ags.cuzk.cz ↓, Produkty → ZABAGED dle ZM10 (Měřítko mapy 1:1880).
- ↑ a b Geoprohlížeč – ZÚ (Geoportal Czech). ags.cuzk.cz ↓.
- ↑ a b c d e Wysoki Jesionik (mapa turystyczna). pl.mapy.cz ↓.
- ↑ Trasy turystyczne [online], jeseniky.net [zarchiwizowane z adresu 2022-07-05] (cz.).
- ↑ Ścieżki naukowe [online], jeseniky.net [zarchiwizowane z adresu 2022-07-03] (cz.).
- ↑ Trasy rowerowe [online], jeseniky.net [zarchiwizowane z adresu 2022-11-26] (cz.).
- ↑ Nartostrady [online], jeseniky.net [zarchiwizowane z adresu 2022-06-28] (cz.).
- ↑ Trasy biegowe [online], jeseniky.net [zarchiwizowane z adresu 2023-01-28] (cz.).
- ↑ Noclegi [online], jeseniky.net [zarchiwizowane z adresu 2023-03-22].
- ↑ Zdeňka Jordanová, Lovecké chaty v Jeseníkách [online], lovecke-chaty-v-jesenikach.webnode.cz [zarchiwizowane z adresu 2019-12-31] (cz.).
Bibliografia
edytuj- Piotr Banaszkiewicz, Jerzy Parzewski, Jesioniki, Góry Opawskie. Mapa turystyczna: skala 1:50 000, wyd. 1, Kraków: Wydawnictwo Kartograficzne „Compass”, 2019, ISBN 978-83-7605-941-9, OCLC 1150586280 (pol. • cz.).
- Waldemar Brygier i inni, Jesioniki. Pradziad, Jeseník: skala 1:40 000, wyd. 4, Wrocław: Studio Plan, 2017, ISBN 978-83-65689-75-7, OCLC 1036547484 (pol. • cz.).
- Chráněná Krajinná Oblast Jeseníky jih. Turistická a cykloturistická mapa 1:25 000, wyd. 1, Česká Lípa: Geodézie On Line, 2010 (Eurocart), ISBN 978-80-87380-18-5, OCLC 865043859 (cz.).
- Chráněná Krajinná Oblast Jeseníky sever. Turistická a cykloturistická mapa 1:25 000, wyd. 1, Česká Lípa: Geodézie On Line, 2010 (Eurocart), ISBN 978-80-87380-17-8, OCLC 865043841 (cz.).
- Zbigniew Cymerman, Spory o podział geologiczny Sudetów. (PDF), „Przegląd Geologiczny”, 46 nr 6, 1998, s. 530–536, ISSN 0033-2151, OCLC 995455330 [zarchiwizowane z adresu 2018-12-11].
- Petr David, Vladimír Soukup, Jeseníky - Šumpersko, wyd. 1, t. 9, Praga: SOUKUP & DAVID – spol. s.r.o. nakladelství a vydavatelství, 1995 (Průvodce po Čechách, Moravě, Slezsku), ISBN 80-901866-3-7, OCLC 36613200 (cz.).
- Jaromír Demek, Peter Mackovčin, Hory a nížiny. Zeměpisný lexikon ČR. (PDF), wyd. 2, Brno: Agentura ochrany přirody a krajiny Česke republiky, 2006, ISBN 80-86064-99-9, OCLC 320480762 [zarchiwizowane z adresu 2022-01-09] (cz.).
- Geoprohlížeč – ZÚ (Geoportal Czech), [w:] Český Úřad Zeměměřický a Katastrální [online], ags.cuzk.cz (cz.).
- Historie jesenické přírody. (PDF), jeseniky.ochranaprirody.cz [zarchiwizowane 2021-11-13] (cz.).
- Hrubý Jeseník (mapa) (JPEG), dudisoft.eu [zarchiwizowane 2016-03-04] (cz.).
- Jeseníky – Praděd, Králický Sněžník. Turistická mapa 1:40 000, Zádveřice: SHOCart, 2018, ISBN 978-80-7224-736-3, OCLC 1103831608 (cz.).
- Jesioniki na biegówkach. Skala 1:60 000. (JPEG) [online], msregion.cz [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
- Magistrala Jesionicka. Lato. Skala 1:67 000. (JPEG) [online], msregion.cz [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
- Petra Steffanová, Morfologie údolního uzávěru Moravice, Hrubý Jeseník. (PDF), [w:] Univerzita Karlova v Praze. Přírodovědecká Fakulta. Katedra Fizické Geografie a Geoekologie [online], dspace.cuni.cz, 2010 [zarchiwizowane z adresu 2022-03-20] (cz.).
- Małgorzata Wistuba, Dendrochronologiczne wskaźniki fluwialnej erozji i depozycji w ujściowych odcinkach dopływów Černej Opavy (Hrubý Jeseník, Sudety Wschodnie). (PDF) [online], geoinfo.amu.edu.pl, 2008 [zarchiwizowane z adresu 2022-03-20].
- Wysoki Jesionik (mapa turystyczna) 1:192 000 [online], pl.mapy.cz (cz. • pol.).
- Andrzej Żelaźniewicz, Regionalizacja tektoniczna Polski. (PDF), Wrocław: Komitet Nauk Geologicznych PAN, 2011, ISBN 978-83-63377-01-4, OCLC 867284134 [zarchiwizowane z adresu 2012-09-07].
Linki zewnętrzne
edytuj- Hrubý Jeseník (Turistické cíle) [online], turistika.cz [dostęp 2015-11-18] (cz.).
- Hrubý Jeseník [online], tisicovky.cz [zarchiwizowane z adresu 2023-03-04] (cz.).