Švýcárna

Švýcárna (niem. Schweitzerei lub Schweizerei, potoczna nazwa polska Szwajcarka) – najstarsze, całoroczne schronisko turystyczne w paśmie górskim Wysokiego Jesionika (cz. Hrubý Jeseník), w północno-wschodnich Czechach, w Sudetach Wschodnich, w obrębie gminy Loučná nad Desnou, położone na wysokości 1304 m n.p.m., na stoku góry Malý Děd, w odległości około 2,4 km na północny zachód od szczytu góry Pradziad (cz. Praděd).

Švýcárna

Schronisko Švýcárna (2008 rok)
Państwo	Czechy
Kraj	ołomuniecki
Pasmo	Wysoki Jesionik (cz. Hrubý Jeseník) (Sudety)
Wysokość	1304 m n.p.m.
Data otwarcia	17 sierpnia 1887
Właściciel	Josef Figura
Położenie na mapie Sudetów Švýcárna
50°06′06,04″N 17°12′50,40″E
Strona internetowa

Historia schroniska

Schronisko turystyczne Švýcárna (1899 rok)

Teren, gdzie położone jest schronisko turystyczne Švýcárna początkowo należał do dóbr niemieckiego rodu książęcego Liechtensteinów z miejscowości Velké Losiny. Na przełomie XVIII i XIX wieku znajdowała się tutaj drewniana chata, służąca pasterzom. Z przekazów map historycznych terenu posiadłości dóbr Velké Losiny z 1736 roku, gdzie znajduje się obecnie schronisko można się dowiedzieć, że już wówczas w miejscu tym stała pasterska chata o nazwie (niem. Knoblochhaus; cz. Česnekový dům). W 1829 roku książę Alojzy II z Liechtensteinów postawił tam nowy, większy szałas wykorzystywany także przez służbę leśną oraz myśliwych. Pierwszym opiekunem szałasu był Szwajcar Johan Aegerter z miejscowości Oberwil i od tego momentu obiekt nazwano (niem. Die Schweizerei). Już w I połowie XIX wieku przybywali do niej turyści, zaskoczeni w górach przez złą pogodę, mogąc liczyć na posiłek, a czasem również na nocleg. W ten sposób Švýcárna stała się pierwszym obiektem w Jesionikach (cz. Jeseníky), które można było uznać za schronisko turystyczne.

Na początku lat 80. XIX wieku szałasem zainteresowała się organizacja turystyczna o nazwie Morawsko-Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie (niem. Mährisch-Schlesischer Sudetengebirgsverein (MSSGV)), chcąc je wydzierżawić. Rozmowy zakończyły się niepowodzeniem, a w 1887 roku książę Jan II Dobry z Liechtensteinów polecił wznieść nowy budynek. Jego koszt wyniósł ponad 5000 florenów. Na uroczyste otwarcie, które nastąpiło 17 sierpnia 1887 roku zaproszono około 70 osób. Schronisko posiadało cztery pokoje z dwunastoma łóżkami, dużą kuchnię i mieszkanie gospodarza. Pokoje były ogrzewane piecami. W późniejszym okresie zaplanowano na parterze urządzić jeszcze kolejne cztery pokoje. Švýcárna miała bogate wyposażenie oraz werandę z widokiem na górę Pradziad. W 1896 roku organizacja MSSGV po raz kolejny zwróciła się z prośbą o dzierżawę obiektu. Ponownie strony nie porozumiały się i administracja książęca w drodze przetargu wydzierżawiła schronisko osobie prywatnej. W 1898 roku wybudowano w schronisku nowe toalety z bieżącą wodą, których budowę wsparła organizacja MSSGV. Od 1900 roku najemcą była Betty Richter z miejscowości Andělská Hora, która wydała 3000 koron na remont obiektu. W 1904 roku Švýcárna posiadała już pięć pokoi z 25 łóżkami na parterze, sześć pokoi z 24 łóżkami na poddaszu i sto miejsc na materacach. Na przełomie września i października obiekt był zamknięty dla turystów i korzystali z niego jedynie myśliwi. Organizacja MSSGV jeszcze dwukrotnie próbowała wydzierżawić schronisko, ale w końcu zrezygnowała. W 1911 roku na łamach czasopisma turystycznego „Altvater”, organu towarzystwa MSSGV, ukazała się informacja, że Švýcárna będzie gościć wyłącznie turystów, a dla potrzeb księcia i jego gości na polowaniach będzie służyć niewielki dom myśliwski. W 1918 roku schronisko zamknięto dla ruchu turystycznego i przeznaczono na cele hodowlane i gospodarskie dóbr książęcych miejscowości Velké Losiny. Co najmniej do 1922 roku turyści mogli z niego korzystać tylko w niektórych miesiącach letnich. Następnie prawdopodobnie zostało otwarte, gdyż organ towarzystwa MSSGV informował, że jego członkowie mają tam 10% zniżki na noclegi. W 1933 roku najemcą została Marie Mattner zamieszkała na przełęczy Červenohorské sedlo.

Po II wojnie światowej schronisko znacjonalizowano, podobnie jak pozostałe dobra książęce Liechtensteinów. W latach 1952–1953 dokonano znacznej przebudowy schroniska. Powstały nowe pokoje, wyremontowano kuchnię i jadalnię. Schronisko stało się wówczas własnością państwowego przedsiębiorstwa o nazwie Sjednocenè Télevýchovy. W okresie 1984–1987 dokonano kolejnej renowacji obiektu. Wybudowano wówczas asfaltową drogę z połączeniem do Ovčárni. 3 kwietnia 1991 roku schronisko przekazano nieodpłatnie przedsiębiorstwu o nazwie TJ Rudné doly Jeseník. Po zmianach ustrojowych schronisko przeszło w ręce prywatne. 18 czerwca 1993 roku zarządcą schroniska został Rudolf Geppert z miejscowości Lipová-lázně.

Charakterystyka

Drewniana dzwonnica obok schroniska (2008 rok)

Schronisko turystyczne Švýcárna to obiekt, położony w najatrakcyjniejszej lokalizacji pasma górskiego Wysokiego Jesionika, przy grzbiecie głównym góry Pradziad, ciągnącym się od przełęczy Červenohorské sedlo do przełęczy Skřítek, w pobliżu najwyższych jego szczytów, z widokiem w kierunku najwyższej góry Pradziad oraz dostępem do wielu form wypoczynku oraz turystyki górskiej. Budynek ma rozbudowaną formę architektoniczną, złożoną z dwóch obiektów połączonych łącznikiem, ustawionych na przybliżonym planie prostokąta w rzucie poziomym o wymiarach (35 × 25) m, przykrytych blachą, ze ścianami licowanymi osłonowymi, drewnianymi, poziomymi listwami zewnętrznymi na niemal całej wysokości ścian. Ściany ustawione są na podmurówce z kamieni w technice muru dzikiego. Przy ścianie frontowej od strony północno-zachodniej znajduje się wejście główne w formie dobudowanego przedsionka. Na obu ścianach szczytowych, przy zadaszeniu umieszczono napis z nazwą schroniska ŠVÝCÁRNA. Budynek główny posiada dwie nadziemne kondygnacje: parter oraz pierwsze piętro zlokalizowane w przestrzeni ściętego zadaszenia (poddasze). W dwuspadowym zadaszeniu ponadto umieszczono dymniki zabudowane oknami. Bryła budynku została dostosowana do architektury górskiej oraz wkomponowana w taras ziemny na stoku góry Malý Děd, na którym umieszczono poza budynkiem również niewielki parking dla obsługi schroniska oraz inne dodatkowe obiekty. Parking dla klientów schroniska i turystów znajduje się przy hotelu Figura (4 km na południowy wschód od schroniska). Na parterze zlokalizowano restaurację z możliwością konsumpcji w sezonie letnim przy ustawionych zewnętrznych stylizowanych stołach z ławami i parasolami ustawionymi na niewielkiej platformie deskowej.

Od strony północnej schroniska, blisko niego znajduje się źródło o nazwie Pramen U Švýcárny, a przy nim niewielkie parometrowe oczko wodne, obudowane kamieniami w technice muru dzikiego. 7 października 2006 roku wzniesiono obok schroniska drewnianą 8-metrową dzwonnicę, poświęconą ludziom gór, którzy zginęli podczas wypraw, złożoną z trójnogu belkowego ustawionego na kamiennym, stylizowanym postumencie, na którym pod zadaszeniem umieszczono dzwon projektu Otmara Olivy, odlany w Welehradzie (cz. Velehrad). Do schroniska prowadzi wąska, asfaltowa droga o długości około 2,5 km z głównej drogi na trasie Hvězda – Pradziad oraz skrzyżowania turystycznego o nazwie Praděd (rozc.). Ponadto do schroniska można dotrzeć drogą z przełęczy Červenohorské sedlo. Przy schronisku znajduje się skrzyżowanie turystyczne o nazwie Švýcárna (tur. chata) z podaną na tablicy informacyjnej wysokością 1315 m. W odległości około 100 m na północny zachód od schroniska znajduje się punkt geodezyjny, oznaczony na mapach geodezyjnych numerem (207.), o wysokości 1306,65 m n.p.m. oraz współrzędnych geograficznych (50°08′09,26″N 17°12′47,21″E).

Schronisko jest otwarte w godzinach 7:30–22:00. Może ono obsłużyć pobyty zbiorowe firm, wycieczki szkolne, zjazdy oraz pobyty świąteczne i sylwestrowe. Schronisko akceptuje turystów ze zwierzętami domowymi (szczególnie z psami). Dzieciom do lat 3 oferuje się pobyt bezpłatny. W schronisku nie ma stacji Pogotowia Górskiego (najbliższa w Ovčárni, około 3,7 km na południowy wschód, przy drodze Hvězda – Pradziad). Schronisko znajduje się w enklawie obszaru narodowego rezerwatu przyrody Praděd, powstałego w 1991 roku o powierzchni około 2031 ha, będącego częścią wydzielonego obszaru objętego ochroną o nazwie Obszar Chronionego Krajobrazu Jesioniki (cz. Chráněná krajinná oblast (CHKO) Jeseníky), jest zatem punktem wypadowym dla miłośników przyrody i górskiej turystyki pieszej.

Wyposażenie schroniska

• 48 miejsc noclegowych w 14 pokojach: 2-, 3-, 7-, 8- i 10-osobowych (pokoje są zaopatrzone w toaletę, natomiast prysznice znajdują się na korytarzach)
• stylowa restauracja na 48 miejsc (otwarta w godzinach 7:30–18:00, z możliwością przedłużenia otwarcia tylko dla turystów schroniska do godz. 22:00), bufet
• szkółka narciarska
• internet

Turystyka

Punkt widokowy sprzed schroniska Švýcárna (2014 rok)

Przy schronisku nie ma parkingu. Dotarcie do schroniska jest możliwie m.in.: pieszo (z przełęczy Červenohorské sedlo lub Videlské sedlo, albo ze skrzyżowania turystycznego Praděd (rozc.)) lub pojazdami jednośladowymi (motocykl, rower, hulajnoga).

Zainteresowani turyści przybywający do schroniska samochodami powinni się kierować drogami w kierunku:

• Jesionik – Karlova Studánka – przełęcz Hvězda lub
• Głubczyce – Bruntál – Karlova Studánka – przełęcz Hvězda

Droga z przełęczy Hvězda to jedyne połączenie samochodowe ze schroniskiem, gdzie należy pozostawić samochód na parkingu przy hotelu Figura. Z uwagi na małą szerokość drogi Hvězda – Pradziad, obowiązuje na niej, na odcinku Hvězda – Ovčárna ruch wahadłowy, kierowany podnoszonym szlabanem i sygnalizacją świetlną. Kluczowym punktem turystycznym jest zlokalizowane przy schronisku skrzyżowanie turystyczne o nazwie Švýcárna (tur. chata), z którego rozchodzą się wszystkie szlaki turystyczne, szlak rowerowy oraz ścieżka dydaktyczna, przy którym umieszczono pulpit informacyjny z podanymi nazwami widocznych szczytów (punkt widokowy).

Szlaki turystyczne

Klub Czeskich Turystów (cz. Klub Českých Turistů) wytyczył w obrębie schroniska cztery szlaki turystyczne na trasach:

Červenohorské sedlo – góra Velký Klínovec – przełęcz Hřebenová – szczyt Výrovka – przełęcz Sedlo pod Malým Jezerníkem – szczyt Malý Jezerník – góra Velký Jezerník – przełęcz Sedlo Velký Jezerník – schronisko Švýcárna – góra Pradziad – przełęcz U Barborky – góra Petrovy kameny – Ovčárna – przełęcz Sedlo u Petrových kamenů – góra Vysoká hole – szczyt Vysoká hole–JZ – szczyt Kamzičník – góra Velký Máj – przełęcz Sedlo nad Malým kotlem – góra Jelení hřbet – Jelení studánka – przełęcz Sedlo pod Jelení studánkou – góra Jelenka – góra Ostružná – Rýmařov

Kouty nad Desnou – góra Hřbety – góra Nad Petrovkou – Kamzík – góra Velký Jezerník – schronisko Švýcárna – góra Pradziad – góra Petrovy kameny – Ovčárna – Karlova Studánka

Bělá pod Pradědem – góra Nad Borovým – góra Zaječí hora – góra Ztracený vrch – góra Lysý vrch – szczyt Klanke – rezerwat przyrody Vysoký vodopád – wodospad Vysoký vodopád – góra Malý Děd – schronisko Švýcárna – dolina potoku Środkowa Opawa – Vidly – Bílý Potok – Hutě

Rejvíz – narodowy rezerwat przyrody Rejvíz – góra Přední Jestřábí – góra Přední Jestřábí–JZ – szczyt Kazatelny–SV – szczyt Kazatelny – przełęcz Kristovo loučení – góra Medvědí louka – góra Ostruha–JV – góra Jelení loučky – góra Děrná – góra Ztracený vrch – góra Lysý vrch – góra Osikový vrch – przełęcz Videlské sedlo – góra Malý Děd – schronisko Švýcárna

Szlaki rowerowe

Przy schronisku wyznaczono jedyny szlak rowerowy na trasie:

Červenohorské sedlo – góra Velký Klínovec – góra Výrovka – Kamzík – góra Velký Jezerník – przełęcz Sedlo Velký Jezerník – góra Malý Děd – schronisko Švýcárna – góra Pradziad – przełęcz U Barborky – góra Petrovy kameny – Ovčárna – przełęcz Hvězda

Ścieżki dydaktyczne

Koło schroniska przebiega ścieżka dydaktyczna o nazwie (cz. NS Se skřítkem okolím Pradědu) o długości 3,7 km na trasie:

góra Malý Děd – schronisko Švýcárna – szczyt Pradziad – góra Petrovy kameny (z 8 stanowiskami obserwacyjnymi)

Trasy narciarskie

W okresach ośnieżenia wzdłuż niebieskiego szlaku rowerowego przechodzi trasa narciarstwa biegowego o nazwie tzw. Jesenická magistrála.

Ponadto na stoku góry Malý Děd, w pobliżu schroniska zlokalizowano jedyną trasę narciarstwa zjazdowego:

łatwa o długości 180 m z wyciągiem orczykowym

Bibliografia

• PiotrP. Banaszkiewicz PiotrP., JerzyJ. Parzewski JerzyJ., Jesioniki, Góry Opawskie. Mapa turystyczna: skala 1:50 000, wyd. 1, Kraków: Wydawnictwo Kartograficzne „Compass”, 2019, ISBN 978-83-7605-941-9, OCLC 1150586280  (pol. • cz.). Brak numerów stron w książce
• WaldemarW. Brygier WaldemarW. i inni, Jesioniki. Pradziad, Jeseník: skala 1:40 000, wyd. 4, Wrocław: Studio Plan, 2017, ISBN 978-83-65689-75-7, OCLC 1036547484  (pol. • cz.). Brak numerów stron w książce
• Chráněná Krajinná Oblast Jeseníky jih. Turistická a cykloturistická mapa 1:25 000, wyd. 1, Česká Lípa: Geodézie On Line, 2010 (Eurocart), ISBN 978-80-87380-18-5, OCLC 865043859  (cz.). Brak numerów stron w książce
• Chráněná Krajinná Oblast Jeseníky sever. Turistická a cykloturistická mapa 1:25 000, wyd. 1, Česká Lípa: Geodézie On Line, 2010 (Eurocart), ISBN 978-80-87380-17-8, OCLC 865043841  (cz.). Brak numerów stron w książce
• MarcinM. Dziedzic MarcinM., Morawsko-Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie 1881-1945, Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, 2006, ISBN 83-7374-041-4, OCLC 76339523 [zarchiwizowane z adresu 2019-12-30] . Brak numerów stron w książce
• Geoprohlížeč – ZÚ (Geoportal Czech), [w:] Český Úřad Zeměměřický a Katastrální [online], ags.cuzk.cz  (cz.).
• KvětoslavK. Growka KvětoslavK., Najważniejsze schroniska zachodniej części Hrubého Jeseníku. (PDF) [online], powiat.nysa.pl [zarchiwizowane z adresu 2018-08-13]  (pol. • cz. • niem.).
• Historie jesenické přírody. (PDF) [online], jeseniky.ochranaprirody.cz [zarchiwizowane z adresu 2021-11-13]  (cz.).
• Hrubý Jeseník (mapa) (JPEG) [online], dudisoft.eu [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04]  (cz.).
• Jeseníky – Praděd, Králický Sněžník. Turistická mapa 1:40 000, Zádveřice: SHOCart, 2018, ISBN 978-80-7224-736-3, OCLC 1103831608  (cz.).
• JiříJ. Koranda JiříJ., Minulost a současnost jesenických horských chat, Brno 1994, OCLC 802156632  (cz.). Brak numerów stron w książce
• Wysoki Jesionik (mapa turystyczna) 1:192 000 [online], pl.mapy.cz .

Linki zewnętrzne

• MilanM. Vymislický MilanM., U chaty Švýcárna (film) [online], youtube.com, 6 maja 2015 [dostęp 2018-05-02] .
• PiotrP. Sosenko PiotrP., Pradziad – Malý Děd – Švýcárna – Kamzičí vrch – dolina potoku Środkowa Opawa – Vidly (film) [online], youtube.com, 22 maja 2023 [dostęp 2023-07-14] .
• Švýcárna (galeria zdjęć historycznych) [online], fotohistorie.cz [dostęp 2020-05-04]  (cz.).