Herbert Marcuse

Herbert Marcuse
	; Herbert Marcuse (1955)
Data i miejsce urodzenia	19 lipca 1898 ; Berlin
Data i miejsce śmierci	29 lipca 1979 ; Starnberg
Zawód, zajęcie	filozof, socjolog, teoretyk kultury
Narodowość	niemiecka i amerykańska
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Herbert Marcuse (ur. 19 lipca 1898 w Berlinie, zm. 29 lipca 1979 w Starnbergu) – niemiecko-amerykański filozof pochodzenia żydowskiego, ideolog rewolty studenckiej roku 68 i socjolog marksistowski, przedstawiciel szkoły frankfurckiej.

Życiorys

Urodził się w rodzinie żydowskiej. Odbył studia na uniwersytecie w Berlinie i we Fryburgu Bryzgowijskim. W latach 20 XX w. był członkiem Partii Socjaldemokratycznej, stając się marksistą. Od 1933 podejmował współpracę z Maxem Horkheimerem, dyrektorem Instytutu Badań Społecznych (Institut für Sozialforschung) na Uniwersytecie we Frankfurcie nad Menem. Wspólnie z nim oraz z innymi reprezentantami szkoły frankfurckiej udał się na emigrację do USA po tym, gdy do władzy doszła partia NSDAP z Adolfem Hitlerem na czele. Od 1940 obywatel Stanów Zjednoczonych, w tym samym roku opublikował Rozum i rewolucję (Reason and Revolution, polski przekład w 1966), którą poświęcił myśli G. Hegla. Podczas II wojny światowej, a także niedługo po jej zakończeniu, pracował dla służb wywiadowczych USA, po czym został profesorem Uniwersytetu Brandeisa w Waltham w stanie Massachusetts (1953-1965). W 1965 objął katedrę na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Diego.

W pracy Eros i cywilizacja podejmuje polemikę z tezą Freuda o konieczności represji w procesie sublimacji i stawia hipotezę co do możliwości nierepresywnej kultury, bazując na Schillerze oraz na greckim antyku. Kluczowymi figurami stają się dla niego Narcyz i Orfeusz. W 1957 wydał książkę krytykującą „marksizm sowiecki”, w swoich innych pracach również polemizuje z praktyką i teorią „socjalizmu realnego” (stąd uważa się go czasem za marksistę wolnościowego). Jego książki, zwłaszcza Eros i cywilizacja, były bardzo popularne podczas rewolty 1968 roku. On sam początkowo podszedł do niej entuzjastycznie, by później uznać wszelkie ruchy oporu wobec kapitalizmu za z góry wpisane w jego logikę. W czasach hipisów zasłynął stwierdzeniem że „kwiaty nie mają mocy”, co miało odnosić się do wiary, jaką hipisi pokładali w naturze. Nowa Lewica stworzyła hasło „Marks, Mao, Marcuse”. Sam Marcuse odcinał się jednak od tego rodzaju skojarzeń, twierdził, że nie reprezentuje Nowej Lewicy i nie rości sobie pretensji do bycia jej liderem czy rzecznikiem^[1]. Podkreślał także, że jego idee są banalizowane przez media a ich sens w przekazach medialnych jest wykrzywiony^[1].

Mimo popularności Erosa i cywilizacji wśród niemieckich studentów Marcuse zyskał światową popularność za sprawą Człowieka jednowymiarowego (One-Dimensional Man, wyd. 1964, polski przekład 1991). Doprowadziła ona do tego, że w drugiej połowie lat 60 XX w. stał się osobą znaną nie tylko w USA. Stworzył teorię, według której nadmiar dóbr materialnych sprawił, że robotnicy nie stanowią już siły rewolucyjnej w zachodnich społeczeństwach współczesnego świata. Ową teorię przyjęły ruchy studenckie amerykańskie i europejskie, a zwłaszcza w Republice Federalnej Niemiec, gdzie w trakcie protestów studenckich prowadził w maju 1968 wykłady. Od 1972 krytycznie zdystansował się od swoich niektórych uczniów. W 1972 wydał pracę Counter-revolution and Revolt, w której zawarł chłodną ocenę tzw. „chłopięcej walki”, którą rozwijał wcześniej w An Essay on Liberation z 1966 r. Według Alana Palmera: „gdy umierał, 31 lipca 1979 r., był już jednym z proroków wczorajszego dnia”^[2].

Polskie przekłady

Książki:

Rozum i rewolucja. Hegel a powstanie teorii społecznej, tłum. Danuta Petsch, Warszawa 1966, Wyd. KiW (Reason and revolution: Hegel and the rise of social theory 1941)
Eros i cywilizacja, tłum. Hanna Jankowska, Arnold Pawelski, Warszawa 1998, Wyd. Muza S.A., ISBN 83-7200-107-3 (Eros and Civilization A Philosophical Inquiry into Freud, 1955)
Człowiek jednowymiarowy: badania nad ideologią rozwiniętego społeczeństwa przemysłowego, Wstęp Wieslaw Gromczyński, tłum. Stanisław Konopacki, Zofia Koenig i inni, Warszawa 1991, Wyd. PWN, ISBN 83-01-10041-9 (One-Dimentional Man Studies in The Ideology of Advanced Industrial Society, 1964)

Teksty w antologiach:

Walka z liberalizmem w totalitarnej koncepcji państwa, tłum. Jerzy Łoziński, [w:] Jerzy Łoziński (red.), Szkoła frankfurcka, Kolegium Otryckie, Warszawa 1985–1987
O pojęciu istoty, tłum. Jerzy Łoziński, [w:] ibid.
Filozofia a teoria krytyczna, tłum. Jerzy Łoziński, [w:] ibid. (wraz z Maxem Horkheimerem)
O pewnych społecznych implikacjach współczesnej techniki, tłum. Janusz Stawiński, [w:] ibid.
Kontrrewolucja i rewolta, tłum. b.d. [w:] Stefan Morawski (red.), Zmierzch estetyki – rzekomy czy autentyczny? Czytelnik, Warszawa 1987
Trwałość sztuki: przeciw określonej estetyce marksistowskiej, tłum. b.d. [w:] ibid.
Walka z liberalizmem w totalitarnej koncepcji państwa, tłum. Jerzy Łoziński, [w:] Janusz Dobieszewski i Marek J. Siemek (red.), Marksizm XX wieku. Antologia tekstów, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1990
Triumf pozytywnego myślenia: jednowymiarowa filozofia, tłum. Marek Kozłowski, [w:] ibid.
Esej o wyzwoleniu, tłum. Marek Palczewski i Stanisław Konopacki, [w:] ibid.

Teksty w periodykach:

Przyczynki do fenomenologii materializmu historycznego, tłum. Jerzy Łoziński, [w:] „Colloquia Communia” nr 4-5 (9-10), Warszawa 1983
O problemie dialektyki, tłum. Janusz Stawiński, [w:] ibid.
Filozofia a teoria krytyczna, tłum. Jerzy Łoziński, [w:] ibid.
Trwałość sztuki: przeciw określonej estetyce marksistowskiej, tłum. b.d. [w:] „Literatura na Świecie” nr 5 (142), Warszawa 1983
Socjalizm narodowy contra Hegel, tłum. Danuta Petsch, [w:] „Pismo literacko-artystyczne” nr 4 (47), Warszawa 1986
Humanizm socjalistyczny? tłum. b.d. [w:] „Lewą Nogą” nr 11, Warszawa 1999
Nowe podstawy materializmu historycznego, cz.1, tłum. b.d. [w:] „Lewą Nogą” nr 13, Warszawa 2001

Przypisy

↑ ^a ^b Pluciński 2012 ↓, s. 21.
↑ Alan Palmer, Kto jest kim w polityce. Świat od roku 1860, Wydawnictwo Magnum, Warszawa 1998, przeł. Wiesław Horabik, Tadeusz Szafrański, s. 268.

Bibliografia

M. Jay, The Dialectical Imagination, 1973
A. Macintyre, Marcuse, 1970
Przemysław Pluciński. Teoria krytyczna Herberta Marcusego, ruchy społeczne i dialektyka „klęski Nowej Lewicy”. „Nowa Krytyka”. 29, 2012. ISSN 0867-647X.
Elżbieta i Franciszek Ryszkowie, Między utopią a zwątpieniem, PIW, Warszawa 1970
Jan Szewczyk, Eros i rewolucja. Krytyka antropologii humanistycznej Herberta Marcuse, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971
Józef Borgosz, Herbert Marcuse i filozofia trzeciej siły, PWN, Warszawa 1972
Leszek Kołakowski, Herbert Marcuse – Marksizm jako utopia Nowej Lewicy, [w:] Leszek Kołakowski, Główne Nurty Marksizmu, Instytut Literacki, Paryż 1978 [to samo również jako osobne broszury, nakładem Wydawnictwa Grot, Warszawa 1981 i Wydawnictwa OSA, b.m.w. (Warszawa), b.d.w. (1981)]
Jerzy Wasserman, Krytyczna teoria społeczeństwa Herberta Marcusego, PWN, Warszawa 1979
Antoni Malinowski, Szkoła frankfurcka a marksizm, PWN, Warszawa 1979

Linki zewnętrzne

[CITEREFPluciński201221-1] Pluciński 2012 ↓, s. 21.

[2] Alan Palmer, Kto jest kim w polityce. Świat od roku 1860, Wydawnictwo Magnum, Warszawa 1998, przeł. Wiesław Horabik, Tadeusz Szafrański, s. 268.

[1]

[2]