Krakus (1919)
Krakus – polski holownik portowy Marynarki Wojennej z okresu międzywojennego i powojennego, jednostka bliźniacza holownika „Wanda”. Zbudowany w Finlandii w 1919 roku, został zakupiony przez Polskę z przeznaczeniem dla Marynarki Wojennej i wszedł do służby w 1920 roku. Podczas II wojny światowej zdobyty przez Niemców, służył w Kriegsmarine pod nazwą „Kielau”. Po wojnie odzyskany, służył nadal w Marynarce Wojennej pod pierwotną nazwą, a następnie jako BG-5 i H-5. W toku służby przebudowany z napędu parowego na motorowy; skasowany w 1959 roku. Nazwę „Krakus” nosił także w latach 1926–1929 inny holownik cywilny, późniejszy „Lech”.
 Port w Pucku – „Krakus” w prawym dolnym rogu | |
| Klasa |
holownik portowy |
|---|---|
| Historia | |
| Stocznia |
Crichton Vulkan, Åbo |
| Wodowanie |
1919 |
Zamówiony dla  Finlandia
| |
| Nazwa |
Kylikki[a] |
 Marynarka Wojenna
| |
| Nazwa |
Krakus |
| Wejście do służby |
28 sierpnia 1920 |
| Wycofanie ze służby |
14 września 1939 |
 Kriegsmarine
| |
| Nazwa |
Kielau |
| Wejście do służby |
1939 |
| Wycofanie ze służby |
1945 |
 Marynarka Wojenna (PRL)
| |
| Nazwa |
Krakus (1946) |
| Wejście do służby |
28 czerwca 1946 |
| Wycofanie ze służby |
1959 |
| Los okrętu |
złomowany |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
55 t (pojemność 55 BRT?) |
| Długość |
17,8 m |
| Szerokość |
4 m |
| Napęd | |
| 1 maszyna parowa 120 KM, 1 śruba od 1952: silnik 210 KM | |
| Prędkość |
8 węzłów |
Historia
edytuj„Krakus” został zakupiony razem z holownikiem „Wanda” przez polską Marynarkę Wojenną w Finlandii, dokąd wiosną 1920 roku udała się delegacja polskiego Departamentu dla Spraw Morskich w celu poszukiwania okrętów dla nowo powstałej marynarki[1]. Oprócz dwóch kanonierek, efektem wizyty stał się zakup dwóch nowych holowników portowych „Kylikki” i „Mielikki”, zbudowanych w 1919 roku w stoczni Crichton Vulkan w Åbo (Turku)[2]. Uprzednio Marynarka Wojenna posiadała jedynie dwa małe i starsze płaskodenne holowniki „Castor” i „Pollux”, nadające się tylko w ograniczonym zakresie do żeglugi przybrzeżnej[1]. Dwa nowe bliźniacze holowniki zakupiono 27 sierpnia 1920 roku od fińskiej firmy Nurminen w Åbo[2]. Podniesienie bandery i nadanie nazwy miało miejsce 28 sierpnia 1920 roku w Åbo, przy tym „Kylikki” otrzymał nazwę „Krakus” (od legendarnego władcy Polski)[3]. Holownik nosił oryginalnie imię pochodzące od bohaterki eposu Kalevala Kyllikki[4][a].
Opis
edytuj„Krakus” był niewielkim holownikiem portowym żeglugi przybrzeżnej[2]. Dane techniczne jednostki są jednak niepewne i w starszych publikacjach większość z nich była nieznana[5]. Według nowszej literatury, długość całkowita wynosiła 17,8 metra, a szerokość 4 metry, zanurzenie natomiast pozostaje nieznane[6]. Starsze źródła podawały długość: około 20 m[5] lub poniżej 20 m[7]. Nie jest jasne, czy podawana wielkość jednostki: 55 ton dotyczy nośności lub pojemności 55 BRT, podawanych typowo jako parametry holowników cywilnych[b], czy wyporności, jak na ogół opisują ją publikacje poświęcone marynarce wojennej[8].
Napęd stanowiła maszyna parowa o mocy 120 KM, napędzająca pojedynczą śrubę napędową i pozwalająca na osiągnięcie prędkości do 8 węzłów[6].
Służba
edytujHolowniki przybyły po kilku miesiącach do Polski i początkowo zostały w październiku 1920 roku przydzielone do Tymczasowej Przystani Marynarki Wojennej w Wolnym Mieście Gdańsku[2]. W 1921 roku zostały przydzielone do portu w Pucku, podporządkowane Dowództwu Obrony Wybrzeża w Pucku[9]. Elementem identyfikacji „Krakusa” był jeden pasek na kominie („Wanda” miała dwa paski)[3]. Dzięki niewielkiemu zanurzeniu dobrze sprawdzały się na płytkich wodach Zatoki Puckiej i pomagały przy pogłębianiu wejścia do portu oraz przekopu Depka[9]. W połowie 1922 roku oba holowniki przebazowano do Gdyni, gdzie rozpoczęto budowę portu wojennego[9]. Podporządkowano je wówczas Dowództwu Floty i Stacji Nadbrzeżnej Gdynia[3]. Oprócz obsługi portu, „Krakus” bywał używany także do innych zadań, na przykład w marcu 1928 roku ratował uwięzione w lodach kutry rybackie[10]. Na początku 1936 roku „Krakus” podporządkowany został Kapitanatowi portu wojennego w Helu[3]. 23 września 1938 roku powrócił na Oksywie, przekazany Komendzie Portu Wojennego w Gdyni[9].
W chwili wybuchu II wojny światowej holownik podporządkowany był Dowództwu Obrony Wybrzeża z siedzibą w Helu[11]. Kierownikiem holownika był pracownik kontraktowy Janusz Brzeziewicz[12]. Szczegóły jego służby podczas obrony wybrzeża nie są jednak znane. 14 września 1939 roku został zdobyty przez wojska niemieckie w rejonie Gdyni i oddany do służby w Kriegsmarine[7][c]. Służył w Gdyni pod nazwą „Kielau” (niemiecka nazwa Chyloni), po czym przed końcem wojny został ewakuowany na zachód[13]. Został odnaleziony przez Polską Misję Morską i przejęty 29 stycznia 1946 roku w Neustadt koło Lubeki (razem z polskim holownikiem „Ursus”)[14]. Powrócił następnie 28 lutego 1946 roku do Gdyni[5].
Latem 1946 roku holownik został przekazany przez Główny Urząd Morski Marynarce Wojennej[15]. Banderę MW podniósł ponownie 28 czerwca 1946 roku, pod oryginalną nazwą „Krakus”[16]. W 1949 roku został przebudowany na motorowy, z silnikiem Madag o mocy 210 KM[16]. W czerwcu 1952 roku jego nazwę zmieniono według nowych zasad na BG-5 (od „baza główna”), a w 1957 roku ostatecznie na H-5[16]. Został wycofany i złomowany w 1959 roku[16].
Uwagi
edytuj- ↑ a b W literaturze polskiej podawana jest nazwa „Kylikki” (Pertek 1976 ↓, s. 587, Danielewicz 1998 ↓, s. 40, Borowiak 2016 ↓, s. 12), jednak właściwe fińskie imię to Kyllikki (The Kalevala. Rune XII: Kyllikki's broken vow. Internet Sacred Text Archive. [dostęp 2019-09-28]. (ang.).)
- ↑ Pojemność 55 BRT podaje Borowiak 2016 ↓, s. 12.
- ↑ Gröner, Jung i Maass 1989 ↓, s. 139 podają, że holownik został zdobyty 14 września w Jastarni, lecz Jastarnia nie została zdobyta przez Niemców aż do kapitulacji polskich sił 2 października (Pertek 1976 ↓, s. 148-150).
Przypisy
edytuj- ↑ a b Borowiak 2016 ↓, s. 11.
- ↑ a b c d Borowiak 2016 ↓, s. 11-12.
- ↑ a b c d Danielewicz 1998 ↓, s. 39-40.
- ↑ The Kalevala. Rune XII: Kyllikki’s broken vow. Internet Sacred Text Archive. [dostęp 2019-09-28]. (ang.).
- ↑ a b c Pertek 1976 ↓, s. 587.
- ↑ a b Danielewicz 1998 ↓, s. 40Borowiak 2016 ↓, s. 12,
- ↑ a b Piwowoński 1989 ↓, s. 286.
- ↑ Wyporność 55 ton m.in. w: Pertek 1976 ↓, s. 587, Piwowoński 1989 ↓, s. 286, Gröner, Jung i Maass 1989 ↓, s. 139
- ↑ a b c d Borowiak 2016 ↓, s. 12-13.
- ↑ Huras i Twardowski 2002 ↓, s. 37.
- ↑ Danielewicz 1998 ↓, s. 41.
- ↑ Borowiak 2016 ↓, s. 32.
- ↑ Gröner, Jung i Maass 1989 ↓, s. 139.
- ↑ Huras i Twardowski 2002 ↓, s. 201-202.
- ↑ Robert Rochowicz. Jednostki pływające Marynarki Wojennej w latach 1945-1949. Część 1. „Morze, Statki i Okręty”. 6/2013. XVIII (135), s. 35, czerwiec 2013.
- ↑ a b c d Danielewicz 1998 ↓, s. 42-43.
Bibliografia
edytuj- Mariusz Borowiak: Okręty pomocnicze cz. 3. Warszawa: Edipresse Polska, 2016, seria: Wielki Leksykon Uzbrojenia Wrzesień 1939. Tom 101. ISBN 978-83-7945-632-1.
- Waldemar Danielewicz. Holowniki Polskiej Marynarki Wojennej w latach 1920-1997. „Morza, Statki i Okręty”. 5/1998. III (12), październik-grudzień 1998. ISSN 1426-529X.
- Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815-1945. Band 6: Hafenbetriebsfahrzeuge, Yachten, Avisos Landungsverbde. T. 4. Koblencja: Bernard & Graefe Verlag, 1989, s. 139. ISBN 3-7637-4805-9. (niem.).
- Bohdan Huras, Marek Twardowski: Księga statków polskich: 1918-1945. T. 4. Gdańsk: Polnord, Oskar, 2002. ISBN 83-86181-78-8.
- Jerzy Pertek: Wielkie dni małej floty. Wyd. 8. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1976, s. 586.
- Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 83-10-08902-3.
- Maciej Neumann: Flota II Rzeczypospolitej i jej okręty. Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2013. ISBN 978-83-7565-309-0.