Goszcza (jezioro)
Goszcza – jezioro polodowcowe w Polsce, położone w województwie lubuskim, w powiecie świebodzińskim, w gminie Lubrza. Jezioro znajduje się na obszarze polodowcowej rynny jordanowsko-niesulickiej. Powierzchnia zwierciadła wody jeziora według różnych źródeł wynosi od 48 do 55 ha. Średnia głębokość zbiornika wodnego to 7,7 m, a maksymalna – 20,2 m. Jezioro znajduje się na obszarze chronionego krajobrazu o nazwie „Rynna Paklicy i Ołoboku”.
 Jezioro Goszcza od strony Nowej Wioski | |
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowości nadbrzeżne | |
| Region | |
| Wysokość lustra |
71 m n.p.m. |
| Morfometria | |
| Powierzchnia |
48–55 ha |
| Wymiary • max długość • max szerokość |
|
| Głębokość • średnia • maksymalna |
|
| Długość linii brzegowej |
2950 m |
| Objętość |
3692 tys. m³ |
| Hydrologia | |
| Klasa czystości wody |
III (2003) |
| Rzeki zasilające | |
| Rzeki wypływające |
Kanał Niesulicki (Paklica) |
| Rodzaj jeziora |
rynnowe |
Położenie na mapie gminy Lubrza  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubuskiego  | |
Położenie na mapie powiatu świebodzińskiego  | |
 52°18′05″N 15°26′01″E/52,301389 15,433611
| |
Położenie
edytujJezioro znajduje się w środkowej części Pojezierza Łagowskiego, będącego jednym z mezoregionów Pojezierza Lubuskiego, na terenie powiatu świebodzińskiego we wschodnim odgałęzieniu niesulicko-jordanowskiej rynny polodowcowej[1][2]. Akwen jest jednym z kilku położonych w rynnie, stanowiących pozostałość po wypełniającym tę rynnę zbiorniku kopalnym, powstałym po ustąpieniu ostatniego lądolodu[3]. Według regionalizacji przyrodniczo-leśnej jezioro znajduje się w mezoregionie Pojezierza Łagowskiego[4]. Nad północnym, wschodnim i zachodnim brzegiem jeziora znajdują się zabudowania miejscowości Lubrza i Nowa Wioska[5].
Przez jezioro przepływa Kanał Niesulicki odwadniający dno rynny polodowcowej. Odpływ wód z jeziora odbywa się w kierunku północnym. W zależności od cytowanego źródła ciek odprowadzający wody nazywany jest rzeką Rakownik, rzeką Paklicą lub Kanałem Niesulickim[6][7][8]. Zbiornik zasilany jest zarówno wodami podziemnymi, jak i spływem powierzchniowym ze zlewni. Goszcza jest jeziorem przepływowym, wymiana jego wód w ciągu roku sięga 220%[5]. Według Mapy Podziału Hydrograficznego Polski leży na terenie zlewni siódmego poziomu Zlewnia jez. Goszcza[9]. Identyfikator MPHP to 1878813[9].
Hydronimia
edytujJezioro pojawia się w źródłach w 1791 roku jako: Gast See, a następnie Gastsee (1802), Gase See (1802) i ponownie Gast See (1809, 1817, 1907, 1938)[10][11]. Obecna nazwa Goszcza została wprowadzona urzędowo 17 września 1949 roku[12][13].
Morfometria
edytujWedług danych Instytutu Rybactwa Śródlądowego powierzchnia zwierciadła wody jeziora wynosi 48 ha, natomiast A. Choiński, poprzez planimetrowanie na mapach 1:50 000, określił wielkość jeziora na 55 ha[14][15]. Jeziorna jednolita część wód powierzchniowych ma powierzchnię 52 ha[16].
Średnia głębokość zbiornika wodnego to 7,7 m, a maksymalna – 20,2 m. Objętość jeziora wynosi 3692 tys. m³. Maksymalna długość jeziora to 1140 m, a szerokość 650 m. Długość linii brzegowej wynosi 2950 m[14].
Według Atlasu jezior Polski (red. J. Jańczak, 1997) lustro wody znajduje się na wysokości 71 m n.p.m., natomiast według numerycznego modelu terenu udostępnionego przez Geoportal lustro wody znajduje się na wysokości 70,2 m n.p.m.[17][14] Zlewnia bezpośrednia jeziora wynosi 62,7 km²[5].
Zagospodarowanie
edytujW systemie gospodarki wodnej jezioro tworzy jednolitą część wód o kodzie PLLW10373[9]. Administratorem wód jeziora jest Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu[18]. Utworzył on obwód rybacki, który obejmuje wody rzeki Paklica oraz m.in. jeziora Paklicko Wielkie, Goszcza, Lubrza i Lubie (obwód rybacki jeziora Paklicko Wielkie na rzece Paklica – Nr 2[19]). Gospodarkę rybacką prowadzi na jeziorze Polski Związek Wędkarski Okręg w Zielonej Górze. Ze względu na typologię rybacką jest to jezioro typu leszczowego z cechami typu sielawowego[20]. W jeziorze żyją lin, szczupak, sandacz, węgorz, karaś, leszcz, ukleja, krąp, karp, sum, płoć, okoń, wzdręga[21]. Jezioro spełnia funkcje turystyczno-rekreacyjne oraz jest wykorzystywane do celów wędkarskich i rybackich. Na początku XXI w. odłów z hektara wód wynosił średnio 30 kg[5]. Migracja ryb z jezior położonych poniżej Goszczy jest niemożliwa z powodu istniejącej śluzy wodnej zlokalizowanej kilkaset metrów na północ od jeziora. Przy śluzie nie ma przepławki dla ryb, a śluza spiętrza wody jeziora o około 2 metry[22].
Nad brzegami jeziora nie ma kąpieliska wyznaczonego zgodnie z zasadami dyrektywy kąpieliskowej. Mimo to wykorzystywane są trzy tzw. dzikie plaże. Pierwsza zlokalizowana jest w centralnej części wsi Lubrza, znajduje się tam pomost, plac zabaw dla dzieci, boisko do siatkówki plażowej oraz stoły piknikowe. Na południowym brzegu znajduje się dzika plaża w Nowej Wiosce, natomiast na północnym krańcu jeziora – pomost oraz plaża nieistniejącego już ośrodka Uniwersytetu Zielonogórskiego[23]. Wokół jeziora wytyczony został Pieszo-Rowerowy Szlak Nenufarów, którym opiekują się władze gminy[21].
Przyroda
edytujBrzegi północno-zachodnie, zachodnie, południowe oraz południowo-wschodnie są bardzo strome, natomiast brzegi wschodnie jeziora są płaskie, a miejscami podmokłe. Najbardziej stromy brzeg występuje od strony południowo-zachodniej, różnica wysokości między lustrem wody a szczytami okolicznych wzgórz w tym miejscu dochodzi do 32 m. Od strony naturalnego dopływu i odpływu z jeziora pobrzeże jest bagniste. Dopływ jeziora utworzył na jego dnie znaczny stożek napływowy[5]. Stromy zachodni brzeg porośnięty jest drzewostanem dębowym, bukowym, brzozowym i grabowym. Wschodni łagodny brzeg porastają lasy składające się głównie z olchy[24].
Roślinność wodna skupiona jest głównie nad podmokłym wschodnim brzegiem; pas roślinności sięga tam około 80 metrów w głąb jeziora. Słabiej porośnięte są wysokie brzegi zachodnie, północne i południowe. Z roślin wynurzonych najpowszechniejsze są trzcina pospolita, pałka wąskolistna, tatarak zwyczajny. Wśród roślinności zanurzonej przeważają rdestnice, ramienice, mchy wodne, wywłóczniki, spotkać można również moczarkę kanadyjską[5].
Według wiosennych badań z początku XXI w. spośród organizmów planktonowych 78% stanowił fitoplankton, a w tej grupie dominowały okrzemki (93%), zwłaszcza Synedra acus oraz Asterionella formosa. Pozostałe 8% stanowiły sinice i zielenice. Wiosenne badania wykazały znaczny udział zooplanktonu, liczne były pierwotniaki, rzadziej reprezentowane były wrotki, widłonogi oraz wioślarki. Latem udział fitoplanktonu wzrósł do 89%, a w jego strukturze dominująca grupą okazały się sinice Achroonema angustatum, Aphanizomenon spp., Oscillatoria spp. i Anabaena spp. W mniejszych zagęszczeniach występowały bruzdnice, okrzemki i zielenice. Struktura organizmów planktonowych oraz jej zmiany w okresie wiosennym i letnim, a zwłaszcza wysoki udział sinic świadczy o wysokiej trofii jeziora[5][25].
Czystość wód i ochrona środowiska
edytuj
Jezioro Goszcza było badane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze w latach 1998 oraz 2003. W obydwu przypadkach zostało zakwalifikowane do III klasy czystości wód. O tak słabej ocenie wód zdecydował całkowity brak tlenu w warstwie hypolimnionu w okresie letnim, wysokie stężenie związków organicznych (BZT5), wysokie stężenie fosforanów i fosforu całkowitego. Dodatkowo w jeziorze występują bardzo wysokie stężenia chlorofilu „a” oraz bardzo wysokie stężenie substancji mineralnych wyrażonych wskaźnikiem przewodnictwa elektrolitycznego. Ścieki z miejscowości położonych nad brzegami jeziora są odprowadzane są do oczyszczalni ścieków w Lubrzy. W badaniach bakteriologicznych stan sanitarny jeziora w okresie letnim został określony na II klasę czystości, a w okresie wiosennym na I klasę czystości. Przeźroczystość wód w badaniu z 1998 roku wynosiła od 2,3 m do 2,5 m, natomiast w badaniach z 2003 roku spadła i osiągnęła średnią wartość 1,3 m. Według badań główną przyczyną utrzymującej się niskiej jakości wód jeziora Goszcza są zdeponowane w jego osadach dennych nadmierne ładunki zanieczyszczeń o charakterze organicznym[5][22][25].
Jezioro Goszcza w wyniku badań z 2003 roku zostało zakwalifikowane jako niezbyt odporne na degradujące wpływy zewnętrzne, w związku z czym zostało zaliczone do II kategorii podatności na degradację. Oznacza to, że jest to jezioro o średnich warunkach naturalnych. Z jednej strony ma dość dobre warunki morfometryczne zabezpieczające jezioro przed degradującym wpływem zanieczyszczeń antropogennych, w szczególności jezioro ma dość dużą głębokością średnią. Jednak z drugiej strony nieduża objętość epilimnionu nie sprzyja „rozcieńczeniu” zanieczyszczeń, a bardzo wysoki procent wymiany wód w ciągu roku niekorzystnie wpływa na jakość wód jeziora[5].
Jezioro znajduje się na obszarze chronionego krajobrazu o nazwie Rynna Paklicy i Ołoboku[26]. Głównym założeniem ochronnym tej strefy jest ochrona naturalnego korytarza ekologicznego wzdłuż wspomnianej rynny polodowcowej[27].
Legenda
edytujJezioro występuje w legendzie, która jest opowiadana corocznie podczas Nocy Nenufarów. Legenda opisuje historię słowiańskiej córki rybaka o imieniu Lubrzana. Główna bohaterka legendy została uwięziona w kwiecie masowo występującego w wodach jeziora Goszcza grzybienia białego, zwyczajowo nazywanego nenufarem[28].
Przypisy
edytuj- ↑ Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 2. Wody stojące, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 97, ISBN 83-239-9607-5.
- ↑ Andrzej Richling i inni, Regionalna geografia fizyczna Polski: praca zbiorowa, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2021, s. 174–176, ISBN 978-83-7986-381-5, OCLC 1288191487 [dostęp 2022-04-02].
- ↑ Magdalena Ratajczak-Szczerba, Iwona Sobkowiak-Tabaka, Iwona Okuniewska-Nowaczyk, Morfologia dna i osady denne kopalnego zbiornika w rynnie jordanowsko-niesulickiej koło Lubrzy, Pojezierze Lubuskie, „Studia Limnologica et Telmatologica”, 8 (2), 2014, s. 71-80 [dostęp 2023-09-10].
- ↑ Roman Zielony, Alina Kliczkowska: Regionalizacja przyrodniczo-leśna Polski 2010. Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, 2012, s. 237. ISBN 978-83-61633-62-4.
- ↑ a b c d e f g h i Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Komunikat o jakości wód jeziora Goszcza w 2003 [online], web.archive.org, 2003 [dostęp 2022-06-07] [zarchiwizowane z adresu 2022-06-07].
- ↑ Warstwa: Mapa Podziału Hydrograficznego Polski / Nazwy cieków [online], Hydroportal - ISOK, Plany gospodarowania wodami [dostęp 2023-07-12].
- ↑ Tabela 1.Ocena stanu czystości wód rzek w poszczególnych przekrojach pomiarowo - kontrolnych na terenie powiatu świebodzińskiego. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze. [dostęp 2009-02-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 maja 2009)]. (pol.).
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 87.
- ↑ a b c Hydroportal, Informatyczny System Osłony Kraju [dostęp 2022-06-07].
- ↑ Instytut Języka Polskiego PAN, Elektroniczny słownik hydronimów Polski – Goszcza [online], eshp.ijp.pan.pl [dostęp 2023-09-07].
- ↑ Liebenau, Meßtischblatt nr 3658, 1:25 000, 1938.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 17 września 1949 r. (M.P. z 1949 r. nr 76, poz. 947, s. 11).
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 35335.
- ↑ a b c Jerzy Jańczak (red.), Atlas jezior Polski, t. I, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 1996, s. 44-45, ISBN 83-86001-29-1.
- ↑ Adam Choiński: Katalog jezior Polski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2006, s. 550. ISBN 83-232-1732-7.
- ↑ Goszcza. Karta charakterystyki jcwp [online], Hydroportal. Warstwa: Plany gospodarowania wodami.
- ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii: Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2024-10-09].
- ↑ Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, Ujednolicony wykaz obwodów rybackich 2023 [online], dane.gov.pl [dostęp 2024-10-20].
- ↑ Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie: Rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu z dnia 20 grudnia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ustanowienia obwodów rybackich. e-dziennik.szczecin.uw.gov.pl, 20 grudnia 2017. [dostęp 2022-04-01].
- ↑ PZW Zielona Góra, Interaktywna mapa wód [online], wody.pzw.zgora.pl [dostęp 2023-10-02].
- ↑ a b Robert Jurga, Wędrując po gminie Lubrza. Przewodnik turystyczny, Zielona Góra: Pracownia R.M. Jurga, 2015, s. 17, ISBN 978-83-931173-8-3, OCLC 947786454 [dostęp 2022-03-22].
- ↑ a b Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Komunikat o jakości wód jeziora Goszcza w 1998 roku [online], web.archive.org [dostęp 2022-06-09] [zarchiwizowane z adresu 2022-06-09].
- ↑ Gmina Lubrza, Analiza zagrożeń, w tym identyfikacja miejsc, w których występuje zagrożenie dla bezpieczeństwa osób wykorzystujących obszar wodny do pływania, kąpania się, uprawiania sportu lub rekreacji. [online], bip.lubrza.pl, 2020 [dostęp 2023-09-07] [zarchiwizowane z adresu 2022-05-09].
- ↑ Bank Danych o Lasach [online], www.bdl.lasy.gov.pl [dostęp 2022-06-09].
- ↑ a b Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, Charakterystyka jakości wód jeziora Goszcza [online], zgora.pios.gov.pl, 19 marca 2005 [dostęp 2024-10-20] [zarchiwizowane z adresu 2005-03-19].
- ↑ Rozporządzenie Nr 14 Wojewody Lubuskiego z dnia 24 lipca 2003 r. w sprawie określenia obszarów chronionego krajobrazu na terenie województwa lubuskiego [online].
- ↑ Projekt uchwały Sejmiku Województwa... – Rynna Paklicy i Ołoboku – Gmina Lubrza [online], bip.lubrza.pl, s. 54 [dostęp 2022-06-09] [zarchiwizowane z adresu 2022-04-06].
- ↑ Legenda Nocy Nenufarów. Wordpress.com. [dostęp 2022-06-09]. (pol.).