Orla (gmina)
Orla (biał. гмiна Орля, hmina Orla, ukr. гміна Орля/Ворля, gw. gmina Vôrla) – gmina wiejska w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie bielskim.
| gmina wiejska | |||||||
| |||||||
| |||||||
| Państwo | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||
| Powiat | |||||||
| TERC |
2003062 | ||||||
| Wójt |
Leon Pawluczuk | ||||||
| Powierzchnia |
159,68 km² | ||||||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności |
| ||||||
| • gęstość |
17,7 os./km² | ||||||
| Nr kierunkowy |
85 | ||||||
| Kod pocztowy |
17-106 | ||||||
| Tablice rejestracyjne |
BBI | ||||||
| Mniejszości | |||||||
| Język pomocniczy | |||||||
Adres urzędu: ul. Mickiewicza 517-106 Orla | |||||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||||
| |||||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||
 52°42′N 23°20′E/52,703611 23,333056
| |||||||
| Strona internetowa | |||||||
| Biuletyn Informacji Publicznej | |||||||
_location_map.png)
Siedzibą gminy jest Orla.
Według danych z 30 czerwca 2004[4] gminę zamieszkiwało 3485 osób.
W 2009 roku w gminie wprowadzono język białoruski jako język pomocniczy, a w 2011 pojawiły się dwujęzyczne tablice z nazwami miejscowości.
Historia
edytujGmina Orla funkcjonowała w dwóch odsłonach: w latach 1861–1954 oraz od 1973 roku.
Imperium Rosyjskie (1861–1914)
edytujGmina zbiorowa Orla (ros. Орлянская волость) powstała w wyniku reformy struktur administracyjnych państwa rosyjskiego w 1861 roku. Była częścią powiatu bielskiego należącego (od 1843) do guberni grodzieńskiej. W 1890 roku gmina Orla obejmowała 32 miejscowości i zamieszkiwało ją 4384 osób[5].
29 kwietnia 1875 prawa miejskie utraciła Orla[6][7], która jako miasteczko podległa administracji gminy Orla[8].
I wojna światowa (1914–1919)
edytujPodczas I wojny światowej gmina wraz z powiatem bielskim należała do okupowanego przez Niemcy Ober-Ostu (w okręgu Białystok)[9], gdzie znacznie zmieniono granice oraz podział administracyjny powiatu bielskiego. Spośród jego 15 gmin, zachowano 9 i zniesiono 6, ponadto utworzono 10 nowych; zmieniły się też granice gmin. W odniesieniu do gminy Orla[10][11][12]:
- południową część gminy Orla włączono do nowej gminy Kleszczele,
- do gminy Orla włączono wschodnią część gminy Dubiażyn,
- do gminy Orla włączono południowo-środkową część zniesionej gminy Nowoberezowo,
- do gminy Orla włączono południową część gminy Pasynki,
- z gminy Orla wyodrębniono miasteczko Orla, któremu przywrócono status miasta.
Podział ten w dużej mierze zachowano, kiedy powiat bielski przeszedł w sierpniu 1919 pod administrację polską[13].
II Rzeczpospolita (1919–1939)
edytujW okresie międzywojennym gmina Orla należała do powiatu bielskiego w nowo utworzonym województwie białostockim[14].
28 października 1919 zniesiono miasto Orla, włączjąc je z powrotem do gminy Orla[15].
Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku gmina Orla liczyła 48 wsi, kolonii i małych osad. Zamieszkiwały ją 7824 osoby (3992 kobiet i 3832 mężczyzn). Większość mieszkańców gminy w liczbie 5120 osób zadeklarowała narodowość białoruską (ponad 65% ogółu mieszkańców gminy). Pozostali podali kolejno: narodowość polską (1684 osoby; 21% ogółu mieszkańców); żydowską (1019 osób; 13% ogółu mieszkańców) i rusińską (1 osoba). Pod względem wyznaniowym dominowali prawosławni (6324 osoby; 81% wszystkich mieszkańców); pozostali zadeklarowali kolejno: wyznanie mojżeszowe (1232 osoby; 16% wszystkich mieszkańców) oraz wyznanie rzymskokatolickie (268 osób; ok. 3% wszystkich mieszkańców)[16].
13 kwietnia 1929 z gminy Orla wyłączono miejscowości: Borek, Chytra, Górna, Judzianka, Progale i Poryjewo, które weszły w skład nowo utworzonej gminy Hajnówka[17] (gmina Hajnówka powstała także z części gmin Białowieża, Łosinka i Masiewo).
30 czerwca 1930, po ponad roku, gminę Hajnówka zniesiono, a jej poszczególne miejscowości włączono dokładnie do tych samych gmin, do których należały przed jej utworzeniem w 1929 roku. Tak więc do gminy Orla powróciły miejscowości Borek, Chytra, Górna, Judzianka, Progale i Poryjewo[18].
16 października 1933 gminę Orla podzielono na 36 gromad: Borek, Chytra, Czechy, Dubicze Cerkiewne, Dubicze Osoczne, Dubicze-Tofiłowce, Górna, Grabowiec, Hołody, Hołowiesk, Istok, Jagodniki, Korytyski, Koszele, Krywiatycze, Maleniki, Mikłasze, Mochnate, Morze, Orla, Parcewo, Pasieczniki Duże, Paszkowszczyzna, Reduty, Rutka, Spiczki, Staroberezowo, Starokornin, Szczyty-Dzięciołowo, Szczyty-Nowodwory, Szernie, Topczykały, Toporki, Witowo, Wólka i Zbucz[19].
1 stycznia 1934 od gminy Orla odłączono posesję o powierzchni 3,4904 ha, położoną na terenie majątku Hołowiesk (w gromadzie Hołowiesk), a należącą do Jakóba Wańczakowa Wańczak-Gireja, włączając ją do miasta Bielsk Podlaski[20].
20 kwietnia 1934 od gminy Orla odłączono folwark Hołowiesk z gromady Hołowiesk (79,752 ha), włączając go do miasta Bielsk Podlaski[21]. Z gromady Hołowiesk w gminie Orla pozostała kolonia Hołowiesk.
1 października 1934 zmieniły się zasadniczo granice gminy Orla[22]:
- do gminy Orla gromady Hredele i Koszki ze zniesionej gminy Dubiażyn,
- do gminy Orla gromady Czyże, Krzywa i Podrzeczany ze zniesionej gminy Pasynki,
- od gminy Orla odłączono 9 i pół gromad, które weszły w skład nowej gminy Hajnówka: gromady Borek, Chytra (z Progalami), Dubicze Osoczne, Górne (z Judzianką i Poryjewem), Jagodniki, Istok, Pasieczniki Duże i Witowo oraz z gromady Dubicze Cerkiewne[23] miejscowości Bachmat, Kraskowszczyzna i Pasieczniki Małe (które, włączono do gromady Witowo w gminie Hajnówka),
- od gminy Orla odłączono gromady Czechy, Grabowiec i Toporki, włączając je do gminy Kleszczele,
- od gminy Orla odłączono gromadę Hołowiesk (obejmującą już tylko kolonię Hołowiesk), włączając ją do nowej gminy Bielsk[24].
Po zmianach tych, gmina Orla obejmowała 29 gromad: Czyże, Dubicze Cerkiewne, Dubicze-Tofiłowce, Hołody, Hredele, Korytyski, Koszele, Koszki, Krywiatycze, Krzywa, Maleniki, Mikłasze, Mochnate, Morze, Orla, Parcewo, Paszkowszczyzna, Podrzeczany, Reduty, Rutka, Spiczki, Staroberezowo, Starokornin, Szczyty-Dzięciołowo, Szczyty-Nowodwory, Szernie, Topczykały, Wólka i Zbucz.
II wojna światowa (1939–1944)
edytujPodczas II wojny światowej gmina znajdowała się przejściowo poza administracją polską.
Po wojnie gmina należała do powiatu bielskiego w woj. białostockim o identycznym składzie wewnątrzgminnym co 1 października 1934[25].
1 czerwca 1951 w gminie Orla utworzono nową gromadę Rakowicze z części gromady Podrzeczany[26], zwiększając tym samy liczbę gromad do 30.
1 lipca 1952 gmina Orla uległa zmniejszeniu w związku z kolejną radykalną restrukturyzacją administracyjną powiatu bielskiego[27]:
- w skład nowej gminy Czyże weszły gromady: Czyże, Mochnate, Podrzeczany, Rakowicze, Stary Berezów, Stary Kornin i Zbucz,
- w skład nowej gminy Dubicze Cerkiewne weszły gromady: Dubicze Cerkiewne, Dubicze-Tofiłowce, Korycisk, Reduty, Rutka,
- w skład nowej gminy Widowo weszły gromady: Hołody i Parcewo,
- w skład reaktywowanej gminy Pasynki weszła gromada Krzywa.
Po odpanięciu 15 gromad, gmina Orla składała się według stanu z 1 lipca 1952 już tylko z 15 gromad: Hredele, Koszele, Koszki, Krywiatycze, Maleniki, Mikłasze, Morze, Orla, Paszkowszczyzna, Spiczki, Szczyty-Dzięciołowo, Szczyty-Nowodwory, Szernie, Topczykały i Wólka[28].
1 stycznia 1954 do gminy Orla włączono gromadę Gregorowce z gminy Kleszczele[29]. Ostateczny skład gminy Orla osiągnął zatem 16 gromad.
Gminę Orla zniesiono 29 września 1954 wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[30][31].
Druga odsłona (1973–)
edytujJednostkę odtworzono 1 stycznia 1973 roku po reaktywowaniu gmin w powiecie siemiatyckim w województwie białostockim[32]. Inicjalnie, w jej składzie znalazło się 26 sołectw: Czechy Zabłotne, Dydule, Gredele, Gregorowce, Koszele, Koszki, Krywiatycze, Krzywa, Malinniki, Mikłasze, Moskiewce, Oleksze, Orla, Paszkowszczyzna, Pawlinowo, Reduty, Spiczki, Szczyty-Dzięciołowo, Szczyty-Nowodwory, Szernie, Topczykały, Wólka i Wólka Wygonowska[33].
Nowa gmina Orla objęła znacznie inny obszar niż w 1954 roku, jako że w jej składzie znalazło się 7 sołectw, które nigdy wcześniej do niej nie należały:
- Czechy Zabłotne i Pawlinowo (do 1934 w gminie Dubiażyn, 1934–52 w gminie Kleszczele, 1952–54 w gminie Śnieżki),
- Moskiewce i Wólka Wygonowska (do 1934 w gminie Dubiażyn, 1934–54 w gminie Kleszczele, 1954 w gminie Śnieżki),
- Dydule (do 1934 w gminie Dubiażyn, 1934–54 w gminie Kleszczele, 1954 w gminie Dobromil),
- Oleksze (do 1934 w gminie Dubiażyn, 1934–54 w gminie Bielsk).
Ponadto do gminy Orla nie powróciło (z jej ostatniego składu z 1 stycznia 1954) Morze, które weszło w skład gminy Czyże w powiecie hajnowskim, a także szereg innych sołectw (dawnych gromad), które do gminy Orla przynależało periodycznie w różnych okresach czasowych (wchodzą one obcnie w skład gmin: Bielsk Podlaski, Czyże, Dubicze Cerkiewne, Hajnówka i Kleszczele, oraz miast: Bielsk Podlaski i Hajnówka).
W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie białostockim.
1 stycznia 1996 z gminy Orla wyłączono Krzywą, włączając ją do gminy Bielsk Podlaski[34].
Struktura powierzchni
edytujWedług danych z roku 2002[35] gmina Orla ma obszar 159,68 km², w tym:
- użytki rolne: 80%
- użytki leśne: 12%
Gmina stanowi 11,53% powierzchni powiatu.
Gospodarka
edytujW 2012 w gminie Orla, w miejscowości Koszki, uruchomiono fabrykę płyt drzewnych spółki Swedspan, należącej do szwedzkiego koncernu Ikea. Była to jedna z największych inwestycji zagranicznych typu greenfield zrealizowanych we wschodniej Polsce w ostatnich latach.
Demografia
edytujDane na dzień 30 czerwca 2004[4]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| populacja | 3485 | 100 | 1808 | 51,9 | 1677 | 48,1 |
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
21,8 | 11,3 | 10,5 | |||
- Piramida wieku mieszkańców gminy Orla w 2014 roku[1].
Sołectwa
edytujMiejscowości podstawowe bez statusu sołectwa: Antonowo, Malinniki-Kolonia.
Sąsiednie gminy
edytujBielsk Podlaski, Boćki, Czyże, Dubicze Cerkiewne, Kleszczele
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Gmina Orla w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-16], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ a b Urząd Statystyczny w Białymstoku
- ↑ BIP gminy, sołectwa
- ↑ a b Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Volosts and communes of 1890. St. Petersburg: Central Statistical Committee of the Ministry of Internal Affairs, 1892. - (Statistics of the Russian Empire).
- ↑ Dymitrow, M. (2015). Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej.
- ↑ Najgrakowski, M. (2009). Miasta Polski do początku XXI wieku: podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji. Dokumentacja geograficzna.
- ↑ Карта волостей Гродненской губернии
- ↑ Deutsche Arbeit in den Verwaltungsgebieten Kurland, Litauen und Bialystok-Grodno. Kowno (Verlag der Presseabteilung Ober Ost) 1917.
- ↑ Befehl- und Verordnungsblatt des Oberbefehlshabers Ost (Dziennik rozkazów i rozporządzeń Głównodowodzącego Wschodu) Nr 1-96
- ↑ Rocznik statystyki Rzeczypospolitej Polskiej. R. 1, 1920/21
- ↑ Jemielity W. (2002). Podziały administracyjne powiatów sokólskiego i dąbrowskiego w latach 1919-2000. "Studia Łomżyńskie", 13, 2002, s. 119-146.
- ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 65, poz. 395
- ↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
- ↑ M.P. z 1919 r. nr 234, poz. 0
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 33 (24).
- ↑ Dz.U. z 1929 r. nr 23, poz. 244
- ↑ Dz.U. z 1930 r. nr 48, poz. 406
- ↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 11, poz. 49
- ↑ Dz.U. z 1933 r. nr 101, poz. 776
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 34, poz. 316
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 70, poz. 675
- ↑ Dubicze Cerkiewne pozostało w gminie Orla
- ↑ Cytowane rozporządzenie nie wymienia włączenia gromady Hołowiesk do gminy Bielsk, jednak gromada Hołowiesk występuje w wykazie gromad gminy Bielsk z 1935 roku. Brak wymienienia wynika zapewne z niepewności czy gromada Hołowiesk została w ogóle utrzymana, po jej dwukrotnych okrojeniach w 1934 roku na korzyść Bielska Podlaskiego (1 stycznia i 20 kwietnia 1934)
- ↑ Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948.
- ↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1951, nr 6, poz. 43
- ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 16, poz. 97
- ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
- ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 41, poz. 192
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
- ↑ Uchwała Nr 16/V Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu hajnowskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 30 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 49)
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
- ↑ Uchwała Nr XXI/72/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie białostockim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 stycznia 1973, Nr 1, Poz. 1).
- ↑ Dz.U. z 1995 r. nr 153, poz. 778
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).