Wikipedia

George Kistiakowsky

amerykański fizykochemik pochodzenia ukraińskiego

George Kistiakowsky[1][2][3][4], właśc. George Bogdan Kistiakowsky[5][6] (ukr. Георгій Богданович Кістяківський, trb. Heorhij Bohdanowycz Kistiakiwski; ros. Георгий Богданович Кистяковский, trb. Gieorgij Bogdanowicz Kistiakowski; ur. 18 listopada?/1 grudnia 1900 w Kijowie[7], zm. 7 grudnia 1982 w Cambridge w stanie Massachusetts[7]) – amerykański fizykochemik pochodzenia ukraińskiego. Specjalizował się w dziedzinie materiałów wybuchowych. Przez większość swojego życia zawodowego był związany z Uniwersytetem Harvarda, na którym w latach 1937–1982 pracował jako profesor na wydziale chemii. W czasie II wojny światowej, od 1940 roku pracował w utworzonym przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta National Defense Research Committee(inne języki), z kolei od 1943 roku brał udział w Projekcie Manhattan. Po zakończeniu II wojny światowej był członkiem rządowych instytucji naukowo-technologicznych, w których działał na rzecz ograniczenia rozwoju zbrojeń jądrowych, zaś w następstwie wojny wietnamskiej został działaczem antywojennym.

George Kistiakowsky
Ilustracja
George Kistiakowsky
Państwo działania

 Stany Zjednoczone

Data i miejsce urodzenia

18 listopada?/1 grudnia 1900
Kijów, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

7 grudnia 1982
Cambridge, Stany Zjednoczone

Doktor nauk ścisłych
Specjalność: chemia fizyczna
Alma Mater

Uniwersytet Berliński

Doktorat

1925
Uniwersytet Berliński

Profesor
Uczelnia

Uniwersytet Harvarda

Wydział

Chemii

Okres zatrudn.

1937–1982

"
Odznaczenia
Medal Zasługi Medal za Służbę w Sprawie Wolności Medal Wolności (USA) Narodowy Medal Nauki
Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys

edytuj

Młodość i wykształcenie

edytuj
 
Podpis George’a Kistiakowsky’ego

Gieorgij Kistiakowski (Heorhij Kistiakiwski) urodził się 18 listopada?/1 grudnia 1900 roku w Kijowie, ówcześnie leżącym na terenie Imperium Rosyjskiego[8][7][9]. Był synem Bogdana Kistiakowskiego(inne języki), ukraińskiego socjologa, profesora na Uniwersytecie Kijowskim i członka Ukraińskiej Akademii Nauk, oraz Mariji Berensztam(inne języki), działaczki społeczno-politycznej i publicystki[8][10]. Jego wujkiem był Igor Kistiakowski(inne języki), minister spraw wewnętrznych Państwa Ukraińskiego w rządzie hetmana Pawła Skoropadskiego[8]. Do czasu wybuchu rewolucji rosyjskiej w 1917 roku Gieorgij Kistiakowski pobierał edukację w prywatnych szkołach w Kijowie i w Moskwie[11].

Podczas rosyjskiej wojny domowej walczył przeciwko bolszewikom w piechocie i w korpusie czołgów Białej Armii[11][8]. Dostał się do niewoli, z której uciekł przez Turcję do Niemiec, gdzie od 1921 roku studiował chemię fizyczną na Uniwersytecie Berlińskim[9][11][12]. W 1925 roku otrzymał stopień doktora na podstawie pracy dotyczącej rozkładu fotochemicznego tlenku chloru[5][13][12]. Promotorem pracy był niemiecki fizykochemik Max Bodenstein, który doradził Kistiakowskiemu wyjazd z Berlina, gdyż twierdził, że w Niemczech zawsze będzie postrzegany jako Rosjanin[12].

W 1926 roku Gieorgij Kistiakowski wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie został studentem wydziału chemii fizycznej Uniwersytetu w Princeton jako International Education Board Fellow[8][11][13]. Dwa lata później Kistiakowski został współpracownikiem badawczym na uczelni w Princeton[5].

W 1930 roku Kistiakowski objął funkcję asystenta profesora nadzwyczajnego na Uniwersytecie Harvarda[5]. W 1933 roku otrzymał amerykańskie obywatelstwo[13]. Cztery lata później został profesorem wydziału chemii na Uniwersytecie Harvarda[5]. Podczas pracy na tej uczelni Kistiakowsky stał się jednym z czołowych, światowych ekspertów w dziedzinie materiałów wybuchowych[8]. W 1939 roku wszedł w skład amerykańskiej Narodowej Akademii Nauk[5].

Działalność naukowa w czasie II wojny światowej

edytuj

Kiedy w 1939 roku w Europie wybuchła II wojna światowa George Kistiakowsky zdecydował się dołączyć do działań z nią związanych[13]. W udzielonym Richardowi Rhodesowi w 1982 roku wywiadzie wypowiedział się na ten temat następująco:

Dorastałem w rodzinie, w której kwestia praw obywatelskich i wolności człowieka była czymś naprawdę ważnym. (...) Podjąłem pracę na wojnie, gdyż bardzo mocno odrzucałem Hitlera i faszyzm[13].

W 1940 roku mianowano go szefem wydziału materiałów wybuchowych Komitetu Badań nad Obronnością Narodową(inne języki) (ang. National Defense Research Committee, NDRC), utworzonego w czerwcu tego roku przez prezydenta Stanów Zjednoczonych Franklina Delano Roosevelta[13][14]. Dwa lata później, po reorganizacji, objął kierownictwo nad Wydziałem 8 komitetu. W międzyczasie, w 1941 roku został członkiem Komitet Doradczego do spraw Badań Uranu Narodowej Akademii Nauk[5].

W Komitecie Badań nad Obronnością Narodową Kistiakowsky wykorzystał swoją wiedzę z zakresu termodynamiki, spektroskopii i kinetyki chemicznej przy prowadzonych dla wojska badaniach nad materiałami wybuchowymi[13][5]. Nadzorował tam rozwój nowych form materiałów wybuchowych, silniejszych niż trotyl, w tym takich, które obecnie są znane jako plastyczne materiały wybuchowe, a także był zaangażowany w prace badawcze nad teorią eksplozji i rozwojem ładunków kumulacyjnych, które skupiają energię wybuchu w celu zwiększenia mocy[8].

 
George Kistiakowsky około 1943 roku na zdjęciu z odznaki bezpieczeństwa, używanej w pracy przy Projekcie Manhattan w Los Alamos

Jego osiągnięcia naukowe podczas pracy w komitecie sprawiły, że dyrektor techniczny Projektu Manhattan Robert Oppenheimer zwrócił się do niego z prośbą o pomoc po bezowocnych pracach nad implozją, prowadzonych przez fizyków z laboratorium Los Alamos[8][13]. Początkowo Kistiakowsky nie chciał jechać do Los Alamos, gdyż myślał o dołączeniu do jednego z zespołów badawczych, działających w Europie na terenach, z których wycofała się armia niemiecka[13]. Ostatecznie Kistiakowsky w październiku 1943 roku został konsultantem przy Projekcie Manhattan[8]. Tam spotkał się z Sethem Neddermeyerem(inne języki), który zaproponował podstawowy ładunek, składający się z wydrążonej w środku kuli uranu, która osiągnęłaby stan krytyczny tylko wtedy, gdyby została „ściśnięta”[8][6]. W teorii zostało to rozwiązane poprzez otoczenie podkrytycznego uranu konwencjonalnymi materiałami wybuchowymi, których detonacja spowodowałaby skompresowanie materiału radioaktywnego do stanu krytycznego, jednak aby proces się powiódł, musiał odbyć się w czasie krótszym niż milionowa część sekundy. Do samego końca istniały poważne wątpliwości, czy Kistiakowsky zdoła rozwiązać łączące się z tym problemy techniczne[6]. Oprócz tego Neddermeyer wychodził z założenia, że do uruchomienia bomby na bazie plutonu potrzebny jest rodzaj urządzenia implozyjnego, jednak z powodu braku odpowiedniej wiedzy technicznej nie był w stanie opracować takiego urządzenia[8]. W styczniu 1944 roku Kistiakowsky został szefem wydziału X badającego implozję w Los Alamos, zastępując na tym stanowisku Setha Neddermeyera, który pozostał w zespole Kistiakowsky’ego[8][11][15]. Po latach Kistiakowsky przypisał Neddermeyerowi fundamentalny rozwój soczewek eksplozyjnych, koniecznych do uruchomienia bomby jądrowej typu implozyjnego. Sam dokonał przełomowego odkrycia, które umożliwiło powstanie takiej bomby – krytycznego mechanizmu wyzwalającego w postaci urządzenia implozyjnego, które doprowadzało do rozpoczęcia reakcji w kontrolowany sposób[8].

16 lipca 1945 roku Kistiakowsky wraz z Neddermeyerem wziął udział w detonacji pierwszej bomby jądrowej w ramach testu Trinity[8]. Przed testem wielu naukowców miało wątpliwości, co do jego powodzenia, czy soczewki eksplozyjne będą działać prawidłowo (podczas testu przeprowadzonego na 38 godzin przed faktycznym testem Trinity nie zadziałały)[13]. Naukowcy w przeddzień testu obstawiali jego rezultaty – Enrico Fermi założył się, że nikt nie przeżyje wybuchu[8]. Sam Kistiakowsky był przekonany, że projekt się powiedzie i potwierdził to w zakładzie z Robertem Oppenheimerem, stawiając całe swoje miesięczne wynagrodzenie przeciwko 10 dolarom[8][13]. Ostatecznie test Trinity zakończył się sukcesem[13][8]. W jego trakcie Kistiakowsky został zwalony z nóg przez falę uderzeniową, mimo iż obserwację prowadził z odległości 10 km od miejsca wybuchu[16]. Dwadzieścia jeden dni później miał miejsce pierwszy z dwóch ataków na terenie Japonii dokonanych za pomocą bomb, przy których stworzeniu Kistiakowsky brał udział[8][13]. Po ataku Kistiakowsky, podobnie jak pozostali naukowcy z Los Alamos, nie świętował jego powodzenia z powodu przytłoczenia ogromem zniszczeń, będących jego skutkiem[8][13]. Inaczej było, kiedy dwa tygodnie później do Los Alamos dotarła wiadomość o kapitulacji Japonii[13]. Jak sam wspominał:

Po V-J Day(inne języki) porządnie zaprawiłem się na imprezie, zorganizowanej przez Roberta Bachera(inne języki)[13].

Działalność po II wojnie światowej

edytuj

Niedługo po zakończeniu II wojny światowej George Kistiakowsky wrócił na Uniwersytet Harvarda, aby uczyć chemii[13]. W 1957 roku został członkiem prowadzonego przez administrację Dwighta Eisenhowera Prezydenckiego Komitetu Doradczego do spraw Nauki (ang. President’s Science Advisory Committee, PSAC)[5][8]. Dwa lata później zastąpił Jamesa Rhyne’a Killiana(inne języki) na stanowisku przewodniczącego komitetu[5][8]. W latach 1959–1961 kierował ponadto nowo utworzonym Biurem Polityki Naukowej i Technologicznej (ang. Office of Science and Technology Policy, OSTP)[8][17].

Podczas pracy w instytucjach rządowych Kistiakowsky był zaangażowany w niektóre z podstawowych kwestii rozbrojenia nuklearnego tamtej epoki, na co wpływ miało swoiste poczucie winy w związku ze skutkami ataku na Hiroszimę. Zdał sobie sprawę z tego, że inspekcje nie mogą odpowiednio kontrolować rozprzestrzeniania technologii jądrowej, zwłaszcza na okrętach podwodnych, i opowiadał się za podejściem rozbrojeniowym[8]. W styczniu 1960 roku, w ramach planowania i negocjacji kontroli zbrojeń, zaproponował „koncepcję progu”. Zgodnie z tą propozycją wszystkie testy nuklearne powyżej poziomu technologii wykrywania sejsmicznego byłyby zabronione[8]. Niedługo później rządy Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego rozpoczęły rozmowy na temat wspólnej pracy nad ulepszeniem technologii wykrywania, poprzez obniżanie dopuszczalnej wydajności testów nuklearnych w miarę udoskonalania technik, jednak w maju 1960 roku doszło do załamania się rozmów z powodu incydentu z U-2[8].

W latach 1965–1972 Kistiakowsky pełnił funkcję wiceprezydenta Narodowej Akademii Nauk[8]. W 1971 roku przeszedł w stan profesor emeritus na Uniwersytecie Harvarda[5][11]. W późniejszych latach zerwał swoje powiązania z rządem w proteście przeciwko zaangażowaniu się Stanów Zjednoczonych w wojnę wietnamską, a także został aktywnym członkiem antywojennej organizacji Council for a Livable World(inne języki)[8][13]. W 1977 roku objął przewodnictwo w tej organizacji, prowadząc kampanię przeciwko rozprzestrzenianiu broni jądrowej[5][8].

Życie prywatne

edytuj

Tożsamość narodowa

edytuj

W pochodzącym z 22 lipca 1959 roku wydaniu „The Ukrainian Weekly(inne języki)” (ukazującej się od 1933 roku anglojęzycznej gazety ukraińskiej społeczności w Stanach Zjednoczonych[18]) zostało opublikowane opowiadanie Dr. G.B. Kistiakowsky Confirms His Ukrainian Background (pol. „Dr. G.B. Kistiakowsky potwierdza swoje ukraińskie pochodzenie”), w którym George Kistiakowsky omówił swoje ukraińskie dziedzictwo i przynależność do wielu ukraińskich towarzystw, w tym Towarzystwa Naukowego im. Szewczenki[8].

Z kolei w wywiadzie z Richardem Rhodesem w 1982 roku, na pytanie Rhodesa: „Jesteś Rosjaninem, prawda?”, Kistiakowsky odpowiedział: „Jestem Ukraińcem; to tak jakby zapytać Szkota: „Czy jesteś Anglikiem?”[8].

Rodzina

edytuj

W 1926 roku George Kistiakowsky wziął ślub ze Szwedką Hildegard Möbius, z którą miał urodzoną dwa lata później córkę Verę(inne języki), która uzyskała stopień doktora z chemii jądrowej i przez wiele lat była pracownikiem Massachusetts Institute of Technology (ma status profesor emerita w tym instytucie)[7][19][13][8]. W 1942 roku Kistiakowsky rozwiódł się z Möbius[7].

W 1945 roku zawarł z Irmą E. Shuler swój drugi związek małżeński, który zakończył się rozwodem w 1960 roku. W 1962 roku wziął ślub po raz trzeci – z Elaine Mahoney. Małżeństwo trwało do śmierci Kistiakowsky’ego w 1982 roku.

Śmierć

edytuj

George Kistiakowsky zmarł 7 grudnia 1982 roku w Cambridge w stanie Massachusetts. Jego ciało zostało skremowane, a prochy rozrzucone na Cape Cod, niedaleko jego letniego domu[7].

Nagrody i odznaczenia

edytuj

George Kistiakowsky był także posiadaczem 11 tytułów doktora honoris causa[20].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Polska Akademia Nauk: Nauka polska, Tom 12. books.google.pl, 1964. [dostęp 2020-11-18].
  2. ↑ Irena Lasota: Oto Ameryka: polityka i społeczeństwo. books.google.pl, 1987. [dostęp 2020-11-18].
  3. ↑ Leszek Kamiński: Szóste mocarstwo?: ruch pokojowy w europie zachodniej i stanach zjednoczonych ameryki w latach 1979–1984. books.google.pl, 1987. [dostęp 2020-11-18].
  4. ↑ Marek Górlikowski: Noblista z Nowolipek. books.google.pl, 2018-09-02. [dostęp 2020-11-18].
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l George B. Kistiakowsky. [w:] Physics History Network [on-line]. history.aip.org. [dostęp 2020-11-18]. (ang.).
  6. ↑ a b c George Bogdan Kistiakowsky. oxfordreference.com. [dostęp 2020-11-18]. (ang.).
  7. ↑ a b c d e f George Kistiakowsky [online], IMDb [dostęp 2020-11-18].
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae Eugene Z. Stakhiv: George Kistiakowsky and the atom bomb. ukrweekly.com, 2015-05-15. [dostęp 2020-11-18]. (ang.).
  9. ↑ a b c 1972: George B. Kistiakowsky (1900–1982). [w:] Past Recipients [on-line]. pubsapp.acs.org. [dostęp 2020-11-20]. (ang.).
  10. ↑ a b c d e f g United States. Congress. House. Committee on Science and Astronautics. Subcommittee on Science, Research, and Development: National Science Policy, H. Con. Res. 666: Hearings, Ninety-first Congress, Second Session, Tom 2. [w:] George B. Kistiakowsky [on-line]. books.google.pl, 1970. [dostęp 2020-11-20]. (ang.).
  11. ↑ a b c d e f George Kistiakowsky (1900 – 1982). [w:] Biographies [on-line]. atomicarchive.com. [dostęp 2020-11-18]. (ang.).
  12. ↑ a b c Rhodes 2000 ↓, s. 337.
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Manhattan Project Spotlight: George and Vera Kistiakowsky. atomicheritage.org, 2014-10-15. [dostęp 2020-11-18]. (ang.).
  14. ↑ The Manhattan Project: Making the Atomic Bomb. [w:] History [on-line]. atomicarchive.com. [dostęp 2020-11-19]. (ang.).
  15. ↑ Rhodes 2000 ↓, s. 494.
  16. ↑ Rhodes 2000 ↓, s. 612.
  17. ↑ George B. Kistiakovsky: A Scientist at the White House. The Private Diary of President Eisenhower’s Special Assistant for Science and Technology. Harvard University Press, 1976. ISBN 978-0-674-79496-2.
  18. ↑ The Ukrainian Weekly. [w:] About Us [on-line]. ukrweekly.com. [dostęp 2020-11-20]. (ang.).
  19. ↑ Vera Kistiakovsky.
  20. ↑ a b George Kistiakowsky: champion of arms control. pubs.acs.org, 1981-02-02. [dostęp 2020-11-20]. (ang.).
  21. ↑ Willard Gibbs Award. [w:] Winners of the Willard Gibbs Award [on-line]. chicagoacs.org. [dostęp 2020-11-20]. (ang.).
  22. ↑ Charles Lathrop Parsons Award. [w:] Awards by Topic [on-line]. acs.org. [dostęp 2020-11-20]. (ang.).
  23. ↑ The President’s National Medal of Science: Recipient Search Results. [w:] Kistiakowsky, George B. [on-line]. nsf.gov. [dostęp 2020-11-20]. (ang.).
  24. ↑ George B. Kistiakowsky. [w:] Laureates [on-line]. nationalmedals.org. [dostęp 2020-11-20]. (ang.).
  25. ↑ Peter Debye Award in Physical Chemistry. [w:] Awards by Topic [on-line]. acs.org. [dostęp 2020-11-20]. (ang.).
  26. ↑ George B. Kistiakowsky. fi.edu. [dostęp 2020-11-20].

Bibliografia

edytuj
  • Richard Rhodes, Jak powstała bomba atomowa, Prószyński i S-ka, 2000, ISBN 83-7255-131-6.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=George_Kistiakowsky&oldid=75144679”