Garbatka miesięcznica
Garbatka miesięcznica[1][2] (Notodonta tritophus) – gatunek motyla z rodziny garbatkowatych. Zamieszkuje Europę i Zakaukazie. Gąsienice żerują na osikach, rzadko na innych topolach, brzozach lub wierzbach. Osobniki dorosłe są aktywne nocą.
| Notodonta tritophus | |||
| (Denis et Schiffermüller, 1775) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
garbatka miesięcznica | ||
| Synonimy | |||
| |||
Taksonomia
edytujGatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1775 roku przez Johanna N.C.M. Denisa i Ignaza Schiffermüllera pod nazwą Bombyx tritophus. Jako miejsce typowe wskazano okolice Wiednia[3]. W jego obrębie wyróżnia się podgatunki[4][3]:
- Notodonta tritophus irfana (de Freina, 1983)
- Notodonta tritophus phoebe (Siebert, 1790)
- Notodonta tritophus tiefi Bartel, 1903
- Notodonta tritophus tritophus (Denis & Schiffermüller, 1775)
Morfologia
edytuj
Motyl o krępym ciele[5] i rozpiętości skrzydeł sięgającej od 46 do 54 mm[1]. Głowa jest zaopatrzona w niecałkowicie owłosione oczy złożone, krótkie głaszczki i uwstecznioną ssawkę, natomiast pozbawiona jest przyoczek. Czułki osiągają ⅓ długości przedniego skrzydła i wykazują znaczny dymorfizm płciowy w budowie, będąc obustronnie grzebykowanymi u samca, zaś piłkowanymi lub ząbkowanymi u samicy. Owłosienie krótkiego i szerokiego tułowia jest gęste, ale nie formuje czuba pośrodku grzbietu. Skrzydło przedniej pary osiąga od 22 do 29 mm długości, ma wydłużony wierzchołek, skośną krawędź zewnętrzną i ząb na krawędzi tylnej[5]. Tło tegoż skrzydła jest ciemnobrunatne. Na nim widnieją cienkie, żółtawe, ciemno obwiedzione przepaski, czarne żyłki podłużne, ciemna kreska w żółtawej obwódce na żyłce poprzecznej oraz klinowate, żółtawe rozjaśnienie w wewnętrznej części pola środkowego[5][1]. Linia falista jest zatarta. Barwa strzępiny jest szarawobrunatna[5]. Dość małe, owalne skrzydło tylne ma kolor białawy z ciemno obwiedzonym zewnętrznym brzegiem i czarnobrunatną plamką w tylnym kącie[5][1]. Odnóża są silnie owłosione, te tylnej pary mają dwie pary ostróg na goleniach. Duży odwłok ma cylindryczny kształt i gęste owłosienie[5].
Gąsienica charakteryzuje się obecnością trzech nieco ku tyłowi odgiętych mięsistych garbów zlokalizowanych na grzbietowych częściach segmentów ciała: piątego, szóstego i siódmego. Początkowe stadia rozwojowe mają ubarwienie popielatobrązowe. U gąsienicy stadium ostatniego kolorystyka jest zmienna, od brązowoszarej po zielonożółtą z różowym plamkowaniem[2][6].
Ekologia i występowanie
edytujOwad ten zasiedla wilgotne lasy (zwłaszcza łęgowe), parki, ogrody, zarośla, brzegi rzek i strumieni, zarastające krzewami polany oraz przydrożne nasadzenia[1][6]. Gąsienice są foliofagami żerującymi na liściach topoli osiki, rzadziej wybierają topolę czarną, brzozy lub wierzby[1][3]. Owady dorosłe nie pobierają pokarmu i są aktywne nocą. Przylatują do sztucznych źródeł światła[5].
W Europie Środkowej występują dwa pokolenia w ciągu roku. Motyle pierwszego z nich latają od drugiej połowy kwietnia do pierwszej połowy czerwca, a wydane przez nie gąsienice żerują w czerwcu i lipcu. Motyle drugiego pokolenia aktywne są od lipca do sierpnia. Gąsienice drugiego pokolenia żerują w sierpniu i wrześniu. Gdy są wyrośnięte, schodzą na glebę. Na jej powierzchni i płytko pod nią konstruują oprzęd, w którym następuje przepoczwarczenie. Stadium zimującym jest poczwarka drugiego pokolenia[2][1].
Gatunek palearktyczny[3]. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Andory, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Luksemburgu, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry oraz europejskich części Rosji i Turcji[4]. Poza Europą podawany jest z Armenii[3][5]. W Polsce jest gatunkiem rzadko spotykanym[2]. Z kolei na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” umieszczony został ze statusem gatunku narażonego na wyginięcie (VU)[7].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g Krzysztof Jonko: Notodonta tritophus. [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2020-12-19].
- ↑ a b c d J. Heintze: Motyle Polski (wyd. II). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990.
- ↑ a b c d e Markku Savela: Notodonta Ochsenheimer, 1810. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2020-12-19].
- ↑ a b Notodonta tritophus. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2020-12-19].
- ↑ a b c d e f g h Edward Sołtys: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 47-50. Notodontidae, Thaumetopoeidae, Thyatriridae, Drepanidae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1965.
- ↑ a b Notodonta tritophus – Garbatka miesięcznica. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2020-12-19].
- ↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.