Wikipedia

Futrzarstwo

Futrzarstwo – gałąź gospodarki, obejmująca pozyskiwanie skór futerkowych ze zwierząt futerkowych, upolowanych lub hodowanych, ocenę tych skór, obrót zakonserwowanymi skórami, wyprawianie futer i ich uszlachetnienie. Terminem tym w potocznym rozumieniu określane bywa także konfekcjonowanie futer na odzież i galanterię skórzaną (kuśnierstwo). Przedmiotem oceny, skupu i obrotu handlowego są skóry surowe konserwowane, tzn. poddane po oczyszczeniu z resztek mięsa i tłuszczu (mizdra), odpowiedniemu wysuszaniu, przetarciu w trocinach (dębowych, bukowych) lub soleniu. Ocena i klasyfikacja skór futerkowych ze względu na:

  • gatunek lub rasę zwierzęcia futerkowego,
  • pochodzenie,
  • sposób zdjęcia (defekty),
  • wstępną obróbkę,
  • wielkość skóry,
  • jakość okrywy włosowej (odbywa się w punktach skupu, przez klasyfikatorów według ustalonych norm).
Futrzarstwo

Skórki wiązane są po przesortowaniu, tzw. loty (np. norek po 100–120 sztuk, lisów po 20–25 sztuk), zakupowane są na pokrywanie potrzeb krajowych i na eksport. Obrót handlowy skupia się międzynarodowych targach, tzw. aukcjach futrzarskich, organizowanych raz lub dwa razy do roku w Nowym Jorku, Londynie, Helsinkach, Petersburgu, Lipsku, Sztokholmie, Oslo i w innych miastach. Dystrybucja odbywa się według ustalonego planu, na rzecz zakładów pracy oraz instytucji handlowych. Zakupione partie skór przekazywane są do dalszej obróbki, tzn. wyprawiania, barwienia oraz obróbki maszynowej (strzyżenie, czesanie, epilowanie i inne). Człowiek zaczął wcześniej używać na okrycia przed zimnem futer, niż tkanin, toteż pozyskiwanie skór futerkowych, ich wyprawianie oraz handel skórami sięga czasów starożytnych[1].

Zwierzęta futerkowe

edytuj

Zwierzęta, z których najczęściej pozyskuje się futra to:

Futrzarstwo w Polsce

edytuj

W Królestwie Polskim w XVI wieku handel skórami futerkowymi koncentrował się w Poznaniu[2].

W 2015 roku eksport z Polski skór futerkowych surowych i garbowanych wyniósł ponad 1,6 mld zł[3], a cała branża wygenerowała ponad 2 mld zł dla budżetu, dając 50 tys. miejsc pracy[4], natomiast według ZUS liczba miejsc pracy wynosi poniżej 1000[5]. Krajowa produkcja skór futerkowych w 2015 wyniosła ok. 10 mln szt. Polska była drugim w Europie, po Danii, producentem naturalnych skór zwierząt futerkowych i trzecim na świecie[6].

Dane liczbowe na temat przemysłu futrzarskiego

edytuj
Osobny artykuł: Ferma futrzarska.

Większość skór wykorzystywanych w futrzarstwie pochodzi od zwierząt futerkowych utrzymywanych w hodowli fermowej[1].

Lp. Państwo Wartość eksportu artykułów z futra zwierząt[7][a] Liczba ferm futrzarskich Liczba wyprodukowanych futer zwierzęcych
2014 2017 2020 2023 2014[8][b] 2017[9] 2023[10] 2014[8][b] 2017[9] 2022[10]
ogółem ($) w tym do EOG ($) ogółem ($) w tym do EOG ($) ogółem ($) w tym do EOG ($) ogółem ($) w tym do EOG ($)
# Argentyna 89 193 979 58 953 436 57 451 706 29 809 414 7 346 917 982 420 4 121 525 — b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Armenia 893 840 893 840 345 750 239 251 15 103 10 670 1 168 651 352 657 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Australia 14 870 898 2 023 444 15 331 312 2 574 062 13 726 618 1 504 933 30 869 755 1 107 911 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Austria 34 028 634 19 673 392 30 051 340 18 185 828 14 745 581 12 514 948 b.d. b.d. — — — — — —
# Belgia 33 059 352 18 527 549 9 459 488 6 741 642 19 407 570 16 667 898 5 594 775 4 429 713 17 17 b.d. 160 000 150 000 b.d.
# Białoruś 19 756 200 9 665 000 35 270 200 2 340 600 35 696 200 9200 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Bośnia i Hercegowina 8 104 908 7 963 002 9 522 586 9 452 989 5 374 970 5 372 868 5 884 993 5 876 443 55 b.d. b.d. 14 000 b.d. b.d.
# Brazylia 84 979 540 23 585 248 83 951 862 25 021 786 68 617 354 14 483 674 53 888 030 7 583 762 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Bułgaria 2 472 218 2 157 057 28 235 155 27 665 437 19 790 981 19 248 590 1 480 518 728 045 3 2 1 40 000 100 000 90 000
# Chiny 8 274 695 606 506 509 314 7 261 422 956 334 484 634 6 494 563 148 169 344 900 2 569 710 724 118 680 252 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Chorwacja 5 152 566 3 801 770 4 252 676 3 319 202 3 869 356 3 382 214 6 674 754 4 408 116 17 — — 5000 — —
# Cypr 2 165 183 1 384 032 1 684 227 309 374 7259 6318 254 024 254 024 — — —[11] — — —[11]
# Czechy 17 087 924 15 118 328 10 267 430 9 743 156 7 054 928 6 673 414 4 931 686 3 428 170 9 10 — 20 500 20 500 —
# Dania[c] 2 862 765 448 301 378 692 2 262 923 417 191 546 852 657 530 272 43 227 962 552 881 642 32 199 718 1518 1533 4[d] 17 837 500 17 052 000 b.d.[d]
# Estonia 105 330 715 26 663 013 15 291 858 7 145 670 4 358 846 3 966 882 2 776 888 2 719 761 41 40 4 166 500 56 500 231
# Filipiny 1 047 885 481 480 1 654 268 1 037 216 4 611 200 4 237 042 3 495 444 1 868 382 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Finlandia 1 266 167 519 337 647 213 991 714 444 187 435 187 387 490 061 57 624 882 660 962 473 47 782 358 960 914 582 4 385 000 4 558 000 1 270 000
# Francja 354 428 334 163 427 794 257 695 029 139 296 736 183 682 293 85 722 291 238 565 658 57 055 744 14 9 — 200 000 100 000 —
# Grecja 704 710 562 205 617 246 528 866 005 231 653 539 144 842 290 76 788 713 241 983 490 127 878 821 100 98 91 2 000 000 1 600 000 1 400 000
# Hiszpania 272 415 314 165 732 072 186 304 846 126 013 424 121 617 523 74 697 450 125 048 418 82 572 199 51 54 31 800 000 750 000 450 000[d]
# Holandia 587 625 275 477 863 707 263 093 710 226 689 294 91 447 112 73 576 175 42 049 730 33 473 490 160 b.d. — 5 500 000 b.d. —
# Hongkong 3 098 840 936 228 518 824 541 668 898 77 274 233 160 041 404 18 189 385 94 192 230 16 489 468 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Indie 4 474 624 996 293 21 802 125 8 660 569 24 434 242 5 644 500 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Indonezja 2 789 406 776 940 1 529 834 368 818 470 348 325 179 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Irlandia 8 296 403 8 296 023 7 263 008 7 254 976 1 305 678 1 300 232 455 242 343 735 3 3 — 180 000 110 000 —
# Islandia 8 805 966 8 411 829 18 519 009 18 303 180 2 109 342 2 078 164 2 635 243 2 530 676 32 30 b.d. 200 000 170 000 b.d.
# Izrael 320 000 266 000 84 000 84 000 108 000 18 000 758 002 8000 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Japonia 2 634 559 600 326 1 721 142 397 495 386 548 30 320 1 557 178 7046 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Kambodża b.d. b.d. 584 137 734 3 716 833 400 061 327 510 725 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Kanada 1 296 223 641 234 155 915 619 774 320 108 646 342 154 217 593 51 619 858 80 544 173 14 582 454 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Kazachstan 3 894 436 54 109 1 769 029 111 770 856 368 157 026 162 666 54 524 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Kolumbia 10 499 392 1 723 066 16 447 987 2 060 718 10 021 243 1 738 506 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Korea Pd. 37 939 510 1 273 412 33 685 534 3 381 994 19 461 422 2 706 524 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Litwa 160 598 306 144 053 516 130 929 180 116 807 742 53 505 504 45 539 930 60 598 062 52 617 548 305 131 88[d] 2 022 000 1 857 500 1 160 000[d]
# Łotwa 29 822 412 29 720 811 20 949 729 20 930 099 8 767 976 8 533 620 9 301 256 6 576 662 14 8 4 758 000 613 000 360 000
# Macedonia 8 857 081 8 086 116 6 572 558 271 256 1 486 912 1 429 324 725 180 697 008 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Malezja 84 001 698 9 212 834 85 386 179 14 672 067 51 101 158 2 752 923 32 500 431 1 974 454 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Maroko 3 494 790 231 727 1 700 116 373 669 665 700 20 680 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Mołdawia 2 059 318 1 905 038 2 301 370 1 636 492 1 259 894 647 666 2 556 240 1 719 580 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Namibia 15 405 162 14 259 318 5 324 474 4 627 644 2 197 954 1 911 311 1 518 515 960 858 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Niemcy 491 901 662 231 760 533 279 624 374 167 801 526 115 708 549 80 899 971 118 320 061 76 453 221 19 3 — 201 000 101 500 —
# Norwegia 171 617 151 171 487 182 107 493 387 107 065 719 45 135 025 44 939 013 4 606 524 4 096 296 280 200 b.d. 990 000 680 000 b.d.
# Nowa Zelandia 81 910 409 3 533 683 32 035 181 2 157 665 5 301 957 540 481 3 639 011 205 587 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Peru 19 941 153 1 187 850 15 469 041 1 291 263 4 934 307 969 923 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Polska 1 038 580 348 351 873 984 454 968 040 197 178 106 222 869 128 176 845 348 149 201 982 112 617 212 713 1144 269[d] 8 650 000 8 128 000 3 430 000[d]
# Portugalia 37 259 853 29 231 078 19 627 199 17 550 995 15 365 033 13 208 148 19 184 520 18 070 900 — — —[11] — — —[11]
# Rosja 235 907 632 170 835 003 298 456 809 271 861 161 77 518 192 46 237 227 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# RPA 7 660 183 1 716 714 6 265 226 1 538 861 3 764 748 729 233 6 294 770 973 829 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Rumunia 14 607 688 11 458 401 3 051 872 1 523 896 6 020 550 5 582 737 10 780 978 9 480 683 153 153 9 211 500 212 000 215 115
# Serbia 2 606 234 756 878 2 020 786 1 419 962 542 008 495 466 1 060 792 726 898 300 52 b.d. 20 000 20 000 b.d.
# Singapur 4 801 887 120 508 11 981 438 7 758 808 7 044 864 178 944 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Słowacja 920 311 543 580 2 129 141 916 026 538 794 501 218 875 622 774 547 1 1 b.d. 4000 4000 b.d.
# Słowenia 1 833 868 446 230 10 364 634 9 479 399 2 383 175 1 836 300 1 081 569 680 529 — — — — — —
# Szwajcaria 17 224 397 15 184 018 14 213 188 12 372 223 17 273 811 14 791 526 16 817 864 15 129 554 — — — — — —
# Szwecja 98 825 911 94 163 851 44 691 506 39 878 665 21 335 008 18 500 575 18 841 371 14 817 304 85 80 19 1 200 000 900 000 200 000
# Tajlandia 814 194 10 422 227 749 273 1 570 284 258 091 850 2 807 371 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Tanzania 4 397 690 850 132 4 398 785 761 314 31 174 — 490 106 342 465 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Turcja 483 469 354 197 158 252 313 084 002 137 909 574 203 185 128 89 369 366 307 431 644 118 153 748 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Ukraina 63 826 646 59 943 252 48 596 958 47 549 432 43 717 813 40 298 751 29 200 076 28 321 809 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Urugwaj 25 808 396 6 946 918 18 686 842 2 969 222 13 059 098 2 823 626 9 975 008 1 047 508 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# USA 1 162 088 530 206 453 476 571 667 780 97 116 230 315 950 442 214 066 150 200 709 830 90 713 680 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Węgry 16 121 870 8 087 428 6 542 528 2 590 546 2 215 847 932 693 4 082 761 1 553 547 195 213 b.d. 18 000 19 000 b.d.
# Wielka Brytania 117 364 182 55 129 108 90 537 290 46 763 923 53 873 440 40 420 976 46 266 142 25 240 571 — — — — — —
# Wietnam 55 149 745 10 123 192 274 176 934 2 720 778 2 344 636 995 534 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
# Włochy 1 234 984 963 548 318 497 1 058 123 969 435 883 432 487 795 224 187 169 945 679 665 416 237 182 331 27 20 — 180 000 180 000 —
# ZEA 16 764 295 14 667 231 13 816 115 7 002 245 10 131 785 8 558 638 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.

Kampanie antyfutrzarskie

edytuj
 
Przeciwniczka naturalnych futer piętnuje starszą kobietę w futrze z norek.

Kampanie antyfutrzarskie organizowane są na całym świecie, m.in. przez takie organizacje jak: PETA, czy fundacja Viva!. Mają one na celu zaprzestanie zabijaniu zwierząt na futra. Wiele znanych osobistości, takich jak Pamela Anderson, Kim Basinger, Stella McCartney, Sharon Osbourne, Sophie Ellis-Bextor, Jarosław Kaczyński, Zbigniew Zamachowski, Marcin Daniec popierają antyfutrzarskie kampanie[12].

Przepisy antyfutrzarskie

edytuj

W Unii Europejskiej

edytuj

Hodowla zwierząt na futro została zakazana prawnie w Austrii, Belgii, Czechach, Chorwacji, Estonii, Holandii, Irlandii, Litwie, Luksemburgu, Łotwie, Malcie, Słowacji, Słowenii, Węgrzech, Wielkiej Brytanii i Włoszech. W Estonii i Słowacji zakaz będzie obowiązywał od 2025, na Litwie od 2027, na Łotwie od 2028, w pozostałych krajach wszedł w życie. W Danii wprowadzony został zakaz hodowli na futro w odniesieniu do lisów, we Francji – do wizonów, na Węgrzech – do lisów, norek, nutrii i tchórzy. Niemcy przyjęły w 2017 restrykcyjne normy dobrostanu zwierząt, które uczyniły ich hodowlę na futro nieopłacalną[13][9].

Po wejściu w życie zakazu hodowli zwierząt na futro w krajach bałtyckich działalność ta będzie prowadzona wyłącznie w ośmiu krajach członkowskich UE (Bułgaria, Dania, Finlandia, Hiszpania, Grecja, Polska, Rumunia, Szwecja)[14]. Pod koniec 2023 delegalizacja futrzarstwa była rozważana przez parlamenty Bułgarii i Rumunii. W Hiszpanii od 2013 powstawanie nowych ferm wizonów amerykańskich jest objęte restrykcjami, a w 2022 przyjęty został plan zamknięcia istniejących ferm do 2030. Rząd Szwecji zaproponował dofinansowanie dla hodowców norek, którzy zaprzestaną działalności w 2024–2025 oraz przegląd ustawodawstwa w celu rozstrzygnięcia, czy potrzebny jest zakaz hodowli zwierząt na futro[11].

Na świecie

edytuj

Od 2017 Indie nie importują futer norek, lisów i szynszyli[15].

W Polsce

edytuj

W 2011 roku Koalicja dla Zwierząt, porozumienie kilkudziesięciu organizacji pro-zwierzęcych, złożyła w Sejmie projekt nowej ustawy o ochronie zwierząt, w którym ujęty został również zakaz chowu zwierząt futerkowych na futra (z okresem karencji). Projekt został złożony jako tzw. inicjatywa ludowa po zebraniu 224 736 podpisów[16]. W lutym 2012 roku protestem pod Krajowym Pokazem Skór Futerkowych, rozpoczęła działalność Koalicja na Rzecz Zakazu Hodowli Zwierząt Futerkowych w Polsce[17].

W lutym 2016 r. grupa posłów partii Nowoczesna złożyła poselski projekt ustawy, który miał m.in. zabronić hodowli zwierząt futerkowych[18]. Wywołało to falę krytyki[19]. Miesiąc później wycofano cały projekt ustawy[20].

W 2020 roku uchwalono w Sejmie taki zakaz[21] lecz po wniesieniu poprawek przez Senat pracę nad zakazem hodowli zwierząt na futro porzucono.[22]

W październiku 2021 r. Małgorzata Tracz z partii Zieloni zapowiedziała złożenie w Sejmie do końca listopada projektu zakazu hodowli zwierząt na futra.[23]

Raport Najwyższej Izby Kontroli

edytuj

Raport Najwyższej Izby Kontroli z 2011 roku dotyczący działania 23 ferm zwierząt futerkowych w latach 2009–2010 na terenie województwa wielkopolskiego wskazuje na nierzetelność sprawowanego Nadzoru Weterynaryjnego. Według raportu w 87% sprawdzonych ferm nie przestrzegano wymagań dotyczących ochrony środowiska, natomiast w blisko połowie ferm działalność hodowlana była prowadzona w obiektach nielegalnie wybudowanych lub użytkowanych[24]. Kolejny raport NIK z 2014 roku wykazał poprawę nad kontrolami ferm przemysłowych. W okresie 2011–2013 przeprowadzono przez Inspekcje Weterynaryjną kontrolę na prawie wszystkich legalnie działających fermach zwierząt futerkowych w Polsce[25].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Dane zostały uzyskane poprzez zastosowanie następujących parametrów wyszukiwania zaawansowanego: Commodity Codes = 4301, 430110, 430120, 430130, 430140, 430150, 430160, 430170, 430180, 430190, 4302, 430211, 430212, 430219, 430220, 430230, 4303, 430310, 430390; Periods = 2014, 2017, 2020, 2023 (odpowiednio); Reporters = All; Partners = World; 2nd Partner = World; Trade Flows = Export; Modes of Transport = TOTAL; Customs Codes = TOTAL; Aggregate By = Commodity Code. W obrębie zbiorczego kodu towarowego 43 pominięte zostały artykuły ze skóry cielęcej i ze sztucznego futra. (NB. Wybór argumentu "All" dla parametru "Partners" daje odmienne, wyższe wartości.)
  2. ↑ a b Raport nie wskazuje jednoznacznie daty, dla której aktualne są zestawione w nim dane na temat liczby ferm i wyprodukowanych futer zwierzęcych. Mogą one jednak odnosić się już do stanu z 2015, bo do raportu trafiły dane dotyczące sprzedaży w duńskim domu aukcyjnym Kopenhagen Fur(inne języki) za okres do listopada 2015. Dane na temat wartości eksportu dotyczą obrotu w 2014[26].
  3. ↑ Bez Grenlandii
  4. ↑ a b c d e f g Liczba nie uwzględnia hodowli szynszyli, dla której brak danych.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Ryszard Cholewa: Chów i hodowla zwierząt futerkowych. Poznań: 2000. ISBN 83-7160-190-5.
  2. ↑ Turnau 1975 ↓.
  3. ↑ GUS: SWAID. Skóry futerkowe. 2015. [dostęp 2016-04-09].
  4. ↑ wSensie.pl: Branża futerkowa to 50 tys. miejsc pracy i ponad 2 mld zł rocznie dla budżetu. [dostęp 2016-04-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-05)].
  5. ↑ Garstka futrzarzy, miliony futer: Oto dane ZUS o zatrudnieniu w hodowli zwierząt futerkowych [online], www.gazetaprawna.pl, 27 stycznia 2018 [dostęp 2021-11-03] (pol.).
  6. ↑ swiatrolnika.info: Najważniejsze fakty dotyczące branży futerkowej w Polsce. [dostęp 2017-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-27)].
  7. ↑ UN Comtrade Database (United Nations Commodity Trade Statistics Database) [online], Wydział Statystyki ONZ(inne języki) [dostęp 2024-05-22].
  8. ↑ a b Fur Europe 2015 ↓, s. 51.
  9. ↑ a b c Fur Industry by Country [online], "Fur Europe" [zarchiwizowane z adresu 2019-04-16].
  10. ↑ a b Komisja Europejska 2023 ↓, s. 7–8.
  11. ↑ a b c d e Komisja Europejska 2023 ↓, s. 9.
  12. ↑ AntyFutro.pl – Znani ludzie. [dostęp 2010-12-01].
  13. ↑ Komisja Europejska 2023 ↓, s. 8–9.
  14. ↑ Komisja Europejska 2023 ↓, s. 10.
  15. ↑ Gdzie na świecie zakazano produkcji lub sprzedaży futer? Aktualne informacje [online], Otwarte Klatki, 7 listopada 2019.
  16. ↑ Koalicja dla Zwierząt.
  17. ↑ Chcą zdelegalizować produkcję futer.
  18. ↑ Artur Bartkiewicz: Nowoczesna przygotowała zmiany w prawie o ochronie zwierząt. rp.pl, 2016-02-25. [dostęp 2021-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-12)]. (pol.).
  19. ↑ Strefa Agro: Zakaz hodowli zwierząt futerkowych byłby odpowiedzialnością zbiorową.. [dostęp 2016-04-09].
  20. ↑ Sejm: Wniesione projekty ustaw, którym jeszcze nie został nadany nr druku. 2016-03-18. [dostęp 2016-04-09].
  21. ↑ Historyczny moment: Sejm przegłosował zakaz hodowli futerkowej [online], oko.press [dostęp 2020-09-19].
  22. ↑ Koniec tzw. Piątki dla zwierząt? Niespodziewane słowa wiceministra rolnictwa [online], Wprost, 1 listopada 2020 [dostęp 2021-11-03] (pol.).
  23. ↑ Tracz: Projekt zakazu hodowli zwierząt na futra może trafić do Sejmu do końca listopada [online], Bankier.pl, 15 października 2021 [dostęp 2021-11-03] (pol.).
  24. ↑ Informacja o wynikach kontroli sprawowania nadzoru przez inspekcje państwowe nad funkcjonowaniem ferm zwierząt futerkowych w województwie wielkopolskim (pdf).
  25. ↑ Najwyższa Izba Kontroli: Nadzór nad funkcjonowaniem ferm zwierząt. 2014. [dostęp 2015-11-15].
  26. ↑ Fur Europe 2015 ↓, s. 52.

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Futrzarstwo&oldid=74447301”