Fossa madagaskarska

Fossa madagaskarska
	Cryptoprocta ferox
	E.T. Bennett, 1833
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	kotokształtne
Rodzina	falanrukowate
Podrodzina	falanruki
Rodzaj	fossa
Gatunek	fossa madagaskarska
Synonimy
	Cryptoprocta typicus A. Smith, 1834;
	Cryptoprocta typicus A. Smith, 1834;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; narażony na wyginięcie
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Fossa madagaskarska^[4], fossa^[a] (Cryptoprocta ferox) – gatunek drapieżnego ssaka z podrodziny falanruków (Euplerinae) w obrębie rodziny falanrukowatych (Eupleridae), największy ze ssaków drapieżnych występujących na Madagaskarze. Jest to gatunek narażony.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1833 roku brytyjski zoolog Edward Turner Bennett nadając mu nazwę Cryptoprocta ferox^[5]. Holotyp pochodził z Madagaskaru^[6]. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju fossa^[4] (Cryptoprocta)^[6]^[7]^[8].

Wszystkie rodzime drapieżniki z Madagaskaru reprezentują monofiletyczną, endemiczną linię wywodzącej się z jednej kolonizacji wyspy i są obecnie zaliczane do rodziny Eupleridae^[8]. W różnych częściach Madagaskaru odnotowano dwie formy C. ferox: fosa mainty lub „czarna Cryptoprocta” oraz fosa mena lub „czerwonawa Cryptoprocta”; czerwonawa forma jest podobno mniejsza^[8]. W skrajnie południowo-zachodnim rejonie występowania C. ferox istnieją doniesienia o białawej formie^[8]. Nie jest jasne, czy rozróżnienie tych form jest zwykłym folklorem, czy też wiąże się z jakimś ogólnym wzorcem zmienności (wiek, płeć lub położenie geograficzne) u żyjących C. ferox^[8]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy^[8].

Etymologia

Cryptoprocta: gr. κρυπτος kruptos „ukryty”; πρωκτος prōktos „zad, odbyt”^[9].
ferox: łac. ferox, ferocis „odważny, dziki”^[10].

Zasięg występowania

Fossa madagaskarska występuje endemicznie na Madagaskarze^[8].

Morfologia

Czaszka

Długość ciała (bez ogona) to 70–80 cm, natomiast sam ogon mierz 65–70 cm długość. Posiada długie tylne stopy:12–12,8 cm. Masa ciała samic to 5,5–6,8 kg, a samców to 6,2–8,6 kg^[7].

Ciało ma pokryte krótkim, grubym futrem w odcieniach brązu, jednak czasami można spotkać osobniki czarne. Mają od 32 do 36 zębów, które są krótsze niż u innych przedstawicieli rodziny wiwerowatych^[11].

Ekologia

Biotop

Zasiedla tereny zalesione, od nadmorskich nizin po górzyste tereny do wysokości 2000 m n.p.m. Jest gatunkiem terytorialnym.

Dieta

Poluje na małe kręgowce, głównie lemury. Zjada również małe ptaki, gady oraz owady^[11].

Rozmnażanie

Okresie godowym występuje od września do października. W tym czasie przejawia agresję. W jednym miocie rodzi się od 2 do 4 młodych, zwykle są 3. Zaraz po narodzinach młode ważą około 100 gramów i rodzą się ślepe, bez zębów, zato pokryte futrem. Ciąża trwa około 3 miesięcy, a młody karmiony jest przez matkę przez 4,5 miesiąca. Całkowitą niezależność młode osiągają zazwyczaj po 15 do 20 miesięcy^[11].

Styl życia

W niewoli mogą dożyć nawet 20 lat. Są aktywne nocą, sporadycznie pokazują się za dnia. Są samotnikami, z wyjątkiem okresu godowego. Zajmowany teren zaznacza wydzieliną gruczołów zapachowych. Jeden osobnik, zajmuje zazwyczaj obszar około 1 km²^[11].

Zagrożenie i ochrona

Populację fossy szacuje się na ok. 2500 dorosłych osobników. Gatunek został uznany za zagrożony wymarciem, został objęty konwencją waszyngtońską CITES (załącznik II)^[12].

Ogród zoologiczny w Polsce

Jedyna para foss w Polsce mieszkała od marca 2009 roku we wrocławskim zoo. W styczniu 2010 roku samica pogryzła samca, który następnie umarł.

Fossa w kulturze popularnej

W kulturze popularnej gatunek został sportretowany w animowanym filmie Madagaskar (2005). Fossy są tam głównymi czarnymi charakterami. Pokazane jest, jak polują na lemury (co zresztą jest zgodne z prawdą), jednak w filmie jest wiele nieścisłości. W odróżnieniu od filmowej rzeczywistości fossy nie polują w stadach, a co za tym idzie – nie byłyby zagrożeniem dla zwierząt tak dużych jak zebry. Dodatkowo w filmie nazwa gatunku napisana jest z błędem – foosa, co jest zgodne z angielską wymową, [fusa], ale nie z pisownią.

Uwagi

↑ Nazwa fossa używana jest również w odniesieniu do rodzaju Cryptoprocta.

Przypisy

↑ Cryptoprocta ferox, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ A. Smith. African zoology. „South African Quarterly Journal”. 3 (2), s. 246, 1833. (ang.).
↑ F.F. Hawkins F.F., Cryptoprocta ferox, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-3 [dostęp 2022-04-29] (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 142. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ E.T. Bennett. Notice of a New Genus of Viverridous Mammalia from Madagascar, presented by C. Telfair, Esq. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1, s. 46, 1833. (ang.).
↑ ^a ^b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cryptoprocta ferox. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-04-29].
↑ ^a ^b S.M. Goodman: Family Eupleridae (Madagascar Carnivores). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 345–346. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 422. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 205, 1904. (ang.).
↑ ferox, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-04-28] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d BarbaraB. Lundrigan BarbaraB., TrevorT. Zachariah TrevorT., Cryptoprocta ferox (fossa) [online], Animal Diversity Web [dostęp 2023-03-17] (ang.).
↑ Appendices I, II and III of CITES. cites.org, 12 czerwca 2013. [dostęp 2013-06-26]. (ang.).

Bibliografia

Lundrigan, B. & T. Zachariah: Cryptoprocta ferox. (On-line), Animal Diversity Web, 2000. [dostęp 2007-12-26]. (ang.).
D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cryptoprocta ferox. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-04-29].

[a-5] Nazwa fossa używana jest również w odniesieniu do rodzaju Cryptoprocta.

[itis-1] Cryptoprocta ferox, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Smith-2] A. Smith. African zoology. „South African Quarterly Journal”. 3 (2), s. 246, 1833. (ang.).

[iucn-3] F.F. Hawkins F.F., Cryptoprocta ferox, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-3 [dostęp 2022-04-29] (ang.).

[miiz-4] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 142. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Bennett-6] E.T. Bennett. Notice of a New Genus of Viverridous Mammalia from Madagascar, presented by C. Telfair, Esq. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1, s. 46, 1833. (ang.).

[Wilson&Reeder-7] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cryptoprocta ferox. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-04-29].

[Goodman-8] S.M. Goodman: Family Eupleridae (Madagascar Carnivores). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 345–346. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).

[Burgin&inni-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 422. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Palmer-10] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 205, 1904. (ang.).

[11] ferox, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-04-28] (ang.).

[:0-12] BarbaraB. Lundrigan BarbaraB., TrevorT. Zachariah TrevorT., Cryptoprocta ferox (fossa) [online], Animal Diversity Web [dostęp 2023-03-17] (ang.).

[CITES-13] Appendices I, II and III of CITES. cites.org, 12 czerwca 2013. [dostęp 2013-06-26]. (ang.).

[4]

[a]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]