Skeliwka (obwód lwowski)

Skeliwka
	; Kościół i warownia Herburtów
Herb	Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Rejon	starosamborski
Wysokość	300 m n.p.m.
Populacja (2018); • liczba ludności	; 1000
Nr kierunkowy	+ 380 3238-61
Kod pocztowy	82052
Tablice rejestracyjne	BC
	Położenie na mapie obwodu lwowskiego Skeliwka
	Położenie na mapie Ukrainy Skeliwka
	49°32′07″N 22°57′45″E/49,535278 22,962500
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Skeliwka (ukr. Скелівка, Skeliwka; do 1946 roku Felsztyn, Фельштин) – wieś na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, w rejonie starosamborskim. W 2018 roku liczyła ok. 1 tys. mieszkańców^[1].

Położenie

Stare fot., J. Herburt, mapa, herb

Kościół i warownia Herburtów w 1914

Kościół św. Marcina

Jan Herburt

Mapa Felsztyna i okolic z 1889

Herb Felsztyna z XIX w.

Gotycki kościół w Felsztynie

Wieś położona jest ok. 2 km od Starego Sambora i ok. 20 km od przejścia granicznego w Krościenku. Leży w dolinie Strwiąża, u podnóża wyniesienia Węgrzeliska 375 m n.p.m. Felsztyn położony był przy dawnym szlaku handlowym do Sambora i Lwowa. W 1417 roku przez Felsztyn do Lwowa podróżował król Władysław Jagiełło. Dojazd do wsi z Polski poprzez drogowe przejście graniczne w Krościenku.

Historia

Dawniejsze nazwy: Fulsztyn, Folsteyn, Felstin, Fullensteyn, Fulsthine, Fulstin (1593). Pochodzenia nazwy miejscowości wywodzi się od rodowej siedziby Herburtów na Morawach, twierdzy Fulsztyn. Miejscowość ta istnieje do dziś, położona jest nad rzeką Osobłogą i jest zwana Bohušov (Füllstein, część wsi Bohušov).

Herburtowie to niemiecki ród rycerzy Vulm korzeniami z Westfalii – Dolna Saksonia, pierwotna osada Fülme w pobliżu miejscowości Rinteln. W tym miejscu należy dodać, że już wcześniej bo w roku 1253 razem z księciem Władysławem opolskim wyruszył na wyprawę na Ruś Halicką przeciw księciu Danielowi Halickiemu założyciel Fulsztajnu na Morawach – Herbort z Fulmu.

Pierwsza wzmianka o Felsztynie pochodzi z roku 1374. Z XIV w. pochodzą pierwsze wzmianki o Żydach osiedlających się w mieście^[2]. Po roku 1370 doszło do podziału rodziny Herburtów na dwie linie – pierwsza pozostała nadal na Śląsku w Sośnicowicach i Fulsztajnie, natomiast druga po powrocie ziemi sanockiej (województwo ruskie) do Korony 1340 otrzymała liczne nadania i przywileje od Władysława Opolczyka nad Sanem, Wiarem i Strwiążem. Miasto zostało lokowane na prawie magdeburskim w roku 1380. Herburtowie dbali o miasto i jego rozwój, do połowy XVI wieku ściągali ze Śląska i Moraw licznych osadników o różnych specjalnościach, tkaczy, murarzy, ogrodników itd. Kolejne przywileje dla miasta potwierdzali następnie królowie Polski – Kazimierz IV Jagiellończyk (1488) oraz Zygmunt August (1551).

Po Herburtach właścicielami Felsztyna był ród Danillewiczów (1641). W Felsztynie na początku XVI w. urodził się Jan Herburt, kasztelan sanocki oraz starosta przemyski, autor wielu dzieł o tematyce dyplomatycznej oraz Sebastian Herburt autor wielu utworów muzycznych, pierwszy nauczyciel muzyki na Uniwersytecie Jagiellońskim. W kościele parafialnym pw. św. Marcina Biskupa (obecnie cerkiew) spoczywają zwłoki Walentego Herburta, biskupa przemyskiego, posła Zygmunta Augusta na sobór trydencki w roku 1572, znajduje się tu również płyta nagrobkowa chorążyny Herburtowej z roku 1495 oraz pomniki Jana Herburta z żoną oraz ich syna Krzysztofa Herburta zm. w 1558. Felsztyn uzyskał prawo składu w 1641 roku^[3]. W roku 1649 podczas nawały kozackiej zamek został zniszczony. Na początku XVIII wieku dochody miastu przynosiły kotły piwne i gorzałczane, których było w Felsztynie trzy.

Do 1772 województwo ruskie, ziemia przemyska, powiat przemyski. W okresie zaborów miasto należało do austriackiego powiatu staromiejskiego i było położone na granicy dawnego powiatu samborskiego. W mieście znajdowały się parafie greckokatolicka oraz rzymskokatolicka oraz drewniana synagoga. Od 1872 przez Felsztyn przebiega linia Kolei Dniestrzańskiej. W 1880 r. Felsztyn liczył 1154 mieszkańców z czego 590 Żydów, a w 1900 r. 1326 z czego 690 Żydów. Podczas I wojny światowej miejscowość została poważnie zniszczona w 1914 roku. Boje o Felsztyn w roku 1918 opisane zostały przez Stanisława Maczka w jego pamiętnikach^[4].

W okresie międzywojennym znajdował się w województwie lwowskim, powiecie starosamborskim. Burmistrzami byli Marcin Korcz i Jan Kucharski. W roku 1921 miasteczko liczyło około 1195 mieszkańców z czego 534 Żydów. W mieście funkcjonowała straż ogniowa, stowarzyszenia kupców katolickich, oraz kasy kredytowe. Targi miejskie odbywały się w każdy wtorek.

1 kwietnia 1928 do Felsztyna włączono Posadę Felsztyńską^[5].

W latach 1939–1941 okupacja radziecka. W latach 1941–1944 okupacja niemiecka. W lipcu 1941 r., po agresji Niemiec na ZSRR doszło do pogromu ludności żydowskiej. W marcu 1942 r. Niemcy deportowali felsztyńskich Żydów do Sambora, a stamtąd w sierpniu 1942 r. do obozu zagłady w Bełżcu.

W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca tutaj polska rodzina Wójcików ukrywała Żydów. W 1985 roku Instytut Jad Waszem uhonorował za to Marię Wójcik i jej dzieci: Tadeusza Wójcika, Krystynę Lewandowską, Władysławę Piekart i Stanisławę Pochechę tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^[6].

W 1944 wieś została wcielona w struktury administracyjne Ukraińskiej SRR. Od 1991 w granicach Ukrainy.

Ważniejsze obiekty i turystyka

cmentarz żydowski
kościół pw. św. Marcina Biskupa – obecnie cerkiew greckokatolicka obrządku bizantyjsko-ukraińskiego
synagoga
zamek

Przez Skeliwkę i okolice prowadzi Szlak śladami dobrego wojaka Szwejka.

Osadnictwo

W okresie I Rzeczypospolitej istniało również drugie miasto założone przez Herburtów o tej samej nazwie Felsztyn (ob. Hwardijśke) ok. 20 km od miasta Chmielnicki (dawniej Płoskirów). Dalej na wschód nad samym Zbruczem położona była jedna z największych twierdz polskich, wybudowana przez Herburtów na początku XVI wieku w Kudryńcach.

Przypisy

↑ Святині, СКЕЛІВКА, Мартина | Костели і каплиці України [online], rkc.in.ua [dostęp 2024-06-16] .
↑ zobacz stronę Żydowskiego Instytutu Historycznego poświęconą Felsztynowi https://archive.ph/20070818071029/http://www.jewishinstitute.org.pl/pl/gminy/miasto/834.html
↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych : (prawo składu), Warszawa 1920, s. 139.
↑ Stanisław Maczek: Od podwody do czołga. Wspomnienia wojenne 1918–1945. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990. ISBN 83-04-03659-2.
↑ Dz.U. z 1927 r. nr 112, poz. 949
↑ Wójcik Maria ; Son: Tadeusz ; Daughter: Lewandowska Krystyna (Wójcik); Daughter: Piekart Władysława (Wójcik); Daughter: Pociecha Stanisława (Wójcik). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-06-01]. (ang.).

Bibliografia

Mapa WIG Sambor Pas 50 Słup 36 Warszawa 1937
Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej Warszawa 1928 s. 668

Zobacz też

Felsztyn na Podolu

Linki zewnętrzne

Felsztyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 382 .
Genealogiczna strona o Felsztynie. ornatowski.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-22)].
Zdjęcia ze Skeliwki
Kościół św. Marcina w Felsztynie na filmie z drona, 2018.

[1] Святині, СКЕЛІВКА, Мартина | Костели і каплиці України [online], rkc.in.ua [dostęp 2024-06-16] .

[historia_żyd-2] zobacz stronę Żydowskiego Instytutu Historycznego poświęconą Felsztynowi https://archive.ph/20070818071029/http://www.jewishinstitute.org.pl/pl/gminy/miasto/834.html

[3] Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych : (prawo składu), Warszawa 1920, s. 139.

[4] Stanisław Maczek: Od podwody do czołga. Wspomnienia wojenne 1918–1945. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990. ISBN 83-04-03659-2.

[znies-5] Dz.U. z 1927 r. nr 112, poz. 949

[6] Wójcik Maria ; Son: Tadeusz ; Daughter: Lewandowska Krystyna (Wójcik); Daughter: Piekart Władysława (Wójcik); Daughter: Pociecha Stanisława (Wójcik). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-06-01]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]