Pogrom
Pogrom (z ros. погром: po gromu, po gromie, po uderzeniu pioruna[1]) – zadanie komuś zupełnej klęski, rozgromienie wojsk nieprzyjaciela, wymordowanie wielu ludzi, unicestwienie, wybicie[2]. Termin ten zaczął być powszechnie rozpoznawany od 1905 roku, kiedy jako pojęcie pochodzące z języka rosyjskiego (po gromu: po gromie, po uderzeniu pioruna), był używany przez angielską prasę do opisu ówczesnych tragicznych antysemickich wydarzeń w Imperium rosyjskim – m.in. ekscesów tzw. Czarnej Sotni; odnosi się do gwałtownych wystąpień jednej grupy ludności przeciw drugiej, przede wszystkim wiążących się z prześladowaniem mniejszości narodowych i religijnych, w których zakres wchodzą: zabójstwa, gwałty, pobicia, zranienia, zniszczenia dobytku, rabunek – przy czym nie muszą one występować wszystkie, by wydarzenie można było uznać za pogrom[1]. Ze zjawiskiem tym wiążą się: konflikt między grupami, stanowiący jego grunt i narastająca atmosfera pogromowa – powiązane z prowokacją, dezinformacją i propagandą (zob. Protokoły mędrców Syjonu)[1].
.jpg)
Współcześnie jest to słowo używane najczęściej w odniesieniu do zbiorowych, brutalnych ataków na przedstawicieli mniejszości narodowych, bywa również uogólniane jako wszelki grupowy akt przemocy skierowany przeciw jakiejś grupie narodowościowej lub religijnej, często połączony z niszczeniem własności jej członków: domów, miejsc pracy, miejsc kultu.
Do pogromów dochodzi zarówno spontanicznie lub planowo, gdy są one prowokowane.
Geneza pojęcia
edytujPojęcie pogromu rozprzestrzeniło się na przełomie XIX i XX wieku w związku z trzema falami antyżydowskiej przemocy na terenach Imperium Rosyjskiego. Po zamachu na cara Aleksandra II w 1881, dokonanym przez organizację Narodnaja Wola, przez miasta i wsie przetoczyła się fala przemocy, która objęła około 250[3][4] przypadków masowego bicia żydowskich mieszkańców miast i wsi oraz dewastacji i grabieży ich domów i sklepów. Przyczyną ekscesów było kolektywne (i fałszywe) obwinienie Żydów o zabójstwo cara. Do drugiej fali przemocy doszło w latach 1903–1906 w związku z walką antycarskich rewolucjonistów ze stronnikami reakcji, jak również z wojną Rosji z Japonią. Ciąg pomówień antyżydowskich (por. Protokoły mędrców Syjonu) oraz działalność bojówek Czarnej Sotni, otwarcie nawołujących do przemocy, zebrały żniwo 690 pogromów i ekscesów dokonanych na Żydach[5][6]. Podczas trzeciej fali przemocy, która rozlała się w latach 1919–1921 w trakcie rosyjskiej wojny domowej, doszło do 1326 pogromów i antyżydowskich ekscesów[7][8], w których zginęło co najmniej 50-60 tysięcy osób[9]. Niektóre mordy przybierały postać masakr całych dzielnic żydowskich: w Proskurowie (obecnie Chmielnicki) w przeciągu kilku godzin zamordowano ponad 1700 osób[10][11].
Według historyka Piotra Gontarczyka określenie „pogrom Żydów” bywa niekiedy nadużywane wobec wydarzeń będących w istocie zamieszkami bądź obopólnym konfliktem; może być także nacechowane emocjonalnie i ideologicznie. Przykładowo – według Gontarczyka – w przypadku pogromu w Przytyku jego stosowanie jest powtarzaniem jednej z tez propagandy przedwojennej, żydowskiej prasy, podobnie jak endeckie określenie „wojna polsko-żydowska”[12].
Wcześniejsze pogromy
edytujDe facto zjawisko pogromów ma skalę o wiele szerszą i długą historię. Pogromy Żydów miały wcześniej miejsce w wielu krajach średniowiecznej Europy, zwłaszcza zachodniej (Anglia, Francja, Niemcy), co spowodowało ich migrację do zapewniającego im bezpieczeństwo Królestwa Polskiego. Ówczesnym pogromom sprzyjały chrześcijańskie uprzedzenia wobec Żydów rozbudzone zwłaszcza w czasie krucjat. Jeszcze wcześniej pogromy miały miejsce już w starożytnym Rzymie, gdzie ich ofiarą padali z powodów religijnych zarówno Żydzi, jak i chrześcijanie.
Pogromy innych grup etnicznych
edytujZjawisko pogromów nie ogranicza się jednak wyłącznie do europejskiego kręgu kulturowego i antysemityzmu. W kategoriach tych można rozpatrywać także prześladowania:
- Zachodnioeuropejskich chrześcijan w Bizancjum
- Romów w Europie i innych rejonach, pogrom mławski, pogrom oświęcimski[13])
- Sikhów (pogrom na sikhach z 1984) i muzułmanów w Indiach (w Ajodhja)
- Sikhów i Hindusów w Pakistanie
- Chińczyków w Azji Południowo-Wschodniej
- szyitów w krajach sunnickich
- mieszkańców krajów kaukaskich i Azji Środkowej we współczesnej Rosji[potrzebny przypis]
- chrześcijan w indyjskim Kandhamal[14] oraz Jos w Nigerii[15].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Żydowski Instytut Historyczny: Pogrom. www.jhi.pl. [dostęp 2019-02-04].
- ↑ Słownik języka polskiego PWN: Pogrom
- ↑ I.M. Aronson: Troubled Waters: Origins of the 1881 Anti-Jewish Pogroms in Russia. University of Pittsburgh Press, 1990, s. 50-56. [dostęp 2012-12-08]. (ang.).
- ↑ Alina Cała: Pogrom. Wirtualny Sztetł. [dostęp 2012-12-08].
- ↑ Y. Slutsky: Pogroms: 1903 to 1906. Jewish Virtual Library [z:] Encyclopaedia Judaica, 2008. [dostęp 2012-11-11]. (ang.).
- ↑ J.D. Klier, S. Lambroza: Pogroms: Anti-Jewish Violence in Modern Russian History. s. 230.
- ↑ Milton Kleg: Hate, Prejudice and Racism. State University of New York Press, 2001, s. 4. [dostęp 2008-12-08]. (ang.).
- ↑ Z.Y. Gitelman: A Century of Ambivalence: The Jews of Russia and the Soviet Union. Indiana University Press, 1988,2001, s. 65. [dostęp 2012-12-08]. (ang.).
- ↑ John Klier: Pogroms. YIVO Encyclopedia od Jews in Eastern Europe. [dostęp 2012-12-08]. (ang.).
- ↑ J. Klier, R.S. Levy: Russian Civil War [w: Antisemitism: A historical encyclopedia of prejudice and persecution]. ABC-Clio, 2005. [dostęp 2012-12-08]. (ang.).
- ↑ Russia. Jewish Virtual Library [za:] Encyclopedia Judaica, 2008. [dostęp 2012-12-08]. (ang.).
- ↑ Piotr Gontarczyk: Dwie recenzje książki o Przytyku. [w:] Glaukopis nr 2/3 [on-line]. 2005. s. 431, 439.
- ↑ Zapomniany pogrom oświęcimski. Stowarzyszenie Romów w Polsce.
- ↑ Marcin Szymaniak, Piotr Kościński: Zabić, spalić dom i kościół. Rzeczpospolita, 06-09-2008.
- ↑ Rzeź chrześcijan: nawet 500 zabitych. Wirtualna Polska, 2010. [dostęp 2010-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-12)].