Wikipedia

Dialekty kajkawskie

dialekt języka serbsko-chorwackiego
(Przekierowano z Dialekt kajkawski)

Narzecze kajkawskie lub dialekty kajkawskie[1] (serb.-chorw. kajkavsko narječje, kajkavština, kajkavica) – jedno z trzech głównych ugrupowań dialektalnych języka serbsko-chorwackiego[2], wyróżnianych na podstawie różnic w wymowie i postaci zaimka pytającego ‘co’. Nazwa dialektu pochodzi od formy tego zaimka, która w dialektach kajkawskich brzmi kaj lub też kej, ke, koj, kuj[3] (w dwóch pozostałych ugrupowaniach dialektalnych, sztokawskim i czakawskim – zaimek ten ma na ogół postać odpowiednio što lub šta i ča).

kajkavština, kajkavica
Obszar

Chorwacja, Węgry, Rumunia

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Kody języka
ISO 639-3 kjv
Glottolog kajk1237
Występowanie
Ilustracja
Obszar użycia narzecza kajkawskiego
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Gwary te są bliskie językowi słoweńskiemu, zawierają ponadto silne wpływy języka węgierskiego i niemieckiego[2]. W nowszych czasach na kształt kajkawszczyzny rzutował także wpływ serbsko-chorwackiego standardu literackiego[2]. Narzecze kajkawskie dawniej funkcjonowało również jako samodzielny język literacki[2].

Kajkawszczyzna z powodu małej wzajemnej zrozumiałości ze sztokawszczyzną (na której oparto chorwacki standard literacki) bywa uznawana za południowosłowiański język regionalny lub mikrojęzyk, dlatego od 2015 roku posiada swój własny kod ISO 639-3, którym jest kjv[4].

Cechy językowe

edytuj

Do cech fonetycznych wspólnych dla dialektów kajkawskich należą:

  • archaiczna akcentuacja bliska czakawskiej, na ogół zachowująca miejsce akcentu (szczególnie dialekt północno-zachodni), np. ženȁ, selȍ (serb.-chorw. žèna, sèlo) , a często nawet zachowująca stary system akcentuacyjny złożony z trzech akcentów â (cyrkumfleks – długi opadający), ȁ (stary akut – krótki opadający), á (nowy akut – długi rosnący), np. mêso, ȍko, súša[5],
  • wąska wymowa samogłosek długich, stąd długie ā rozwija się w kierunku ao, o; długie ō w kierunku ou, uo, u[6],
  • inicjalne *u- otrzymało protetyczne v-, np. vuχo, vuzel, vozek < psł. *uχo, *ǫzъlъ, *vozъkъ[3],
  • jery na ogół kontynuowane przez wąskie e, np. den, pes < psł. *dьnь, *pьsъ[3], na północy też ie lub ei, np. dêin; dêišč́, vêinəc < psł. *dьnь, *dъžǯь, *věnьcь; wyjątkowo spotyka się a lub o[6],
  • prasłowiańskie *ť jest na ogół kontynuowane przez miękkie c’, č́ lub ť (jak w gwarach czakawskich i południowo-zachodnich gwarach słoweńskich), np. brač́a, svêiča < psł. *bratьja, *svěťa, zaś *ď przez j, ď, a niekiedy i ǯ (dž) lub typowo sztokawskie đ, np. meja, meďa, pređa < psł. *meďa, *pręďa[3][7],
  • sonantyczne *l̥ mające niejednolite kontynuanty – obok najczęstszego u też o, ọ, uo, ou, np. sôza~sûza, žột~žot < psł. *sl̥za, *žĺ̥tъ[7],
  • brak przejścia l na końcu wyrazu i sylaby w o (jak w sztokawszczyźnie), np. došel, debelši, vuzel
  • prasłowiańskie *ř (*rj) rozwinęło się zasadniczo, jak w słoweńskim, w rj, twardniejąc tylko w wygłosie wyrazu i przed spółgłoską, np. môrje, por. serb.-chorw. mȍre[8],
  • na ogół utrzymanie grupy *čr-, np. črêp, čr̂n, wyjątkowe cr- tylko w gwarach północno-wschodnich, np. crn[8].

Znaczne są różnice względem dialektów sztokawskich w dziedzinie morfologii i składni, które zarazem zbliżają dialekty kajkawskie do dialektów słoweńskich. Są to:

  • końcówka dopełniacza liczby mnogiej rzeczowników rodzaju męskiego brzmiąca -of / -ef < psł. *-ovъ / -evъ, np. mišef, obca sztokawszczyźnie[3],
  • brak form wołacza, zastępuje go mianownik[9],
  • formy stopnia wyższego z afiksem -š-, np. debelši, slabeši[3],
  • czas przyszły tworzony zwykle przy pomocy słowa posiłkowego ‘być’ (a nie ‘chcieć’) i imiesłowu na -l, np. bôm (bộdem) zgubil ‘stracę’, bộm (bộdem) napravil ‘zrobię’; czas przyszły typu č́u ti dat ‘dam ci’ z czasownikiem posiłkowym ‘chcieć’ spotykany jest przede wszystkim w południowej części dialektu[8],
  • używanie (podobnie jak w dialektach czakawskich; w słoweńskich szczątkowo) czasu teraźniejszego czasowników dokonanych w funkcji czasu przyszłego)[8],
  • występowanie supinum, różniącego się od bezokolicznika nie tylko brakiem -i, ale też inną prozodią, np. pȅč : pệči ‘piec’, który pełni funkcję wskazywania celu ruchu, np. idemo ga mi dva glet ‘pójdźmy (my dwaj) go zobaczyć’, poslala je jagod brat ‘posłała zbierać jagody’[9],
  • brak aorystu i imperfektu[9].

Osobliwe wyłącznie dla dialektów kajkawskich są:

Od dialektów słoweńskich kajkawszczyznę odróżnia szczątkowe zachowanie kategorii liczby podwójnej[9].

Podział

edytuj
 
Dialekty kajkawskie według podziału Belicia

Na obszarze kajkawskim można według Aleksandra Belicia wyodrębnić trzy główne dialekty:

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 83.
  2. ↑ a b c d Toporišič 1992 ↓, s. 80.
  3. ↑ a b c d e f Окука 2018 ↓, s. 25.
  4. ↑ ISO 639-3 Registration Authority. 2015-01-12. [dostęp 2022-07-25].
  5. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 83–84.
  6. ↑ a b Sławski 1962 ↓, s. 84.
  7. ↑ a b Sławski 1962 ↓, s. 85.
  8. ↑ a b c d e Sławski 1962 ↓, s. 86.
  9. ↑ a b c d e Sławski 1962 ↓, s. 87.
  10. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 88.

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Dialekty_kajkawskie&oldid=68435639”