Fazy artykulacyjne wyrazu

Fazy artykulacyjne wyrazu – zwane także fazami wypowiedzi, są to części składowe (fazy) wyrazu składające się z jednej lub kilku głosek. Występowanie faz klasyfikuje się jako zjawisko fonetyczne dokonujące się wewnątrz wyrazu lub na pograniczu dwóch wyrazów.

Wyróżnia się trzy fazy artykulacyjne wyrazu:

nagłos – początek wyrazu
śródgłos – środek wyrazu
wygłos – koniec wyrazu

Dodatkowo istnieje tzw. nagłos i wygłos absolutny, charakterystyczne dla tych faz jest występowanie: po pauzie (nagłos) lub przed pauzą (wygłos), czyli wtedy, kiedy narządy mowy przechodzą od położenia obojętnego, w jakim są w czasie pauzy, właściwego oddychaniu, do aktywnej pozycji mówienia - artykulacji, bądź do położenia obojętnego wracają. Sąsiedztwo pauzy ma wpływ na artykulację głoski znajdującej się w nagłosie lub wygłosie absolutnym. W piśmie pauzę oznacza się za pomocą kropki, przecinka, średnika, wykrzyknika, znaku zapytania, wielokropka, dwukropka, pauzy.

Problemy z wydzielaniem faz artykulacyjnych wyrazu

Językoznawcy nie precyzują, co może być nazwane nagłosem i wygłosem wyrazu. Różną interpretację zjawiska prezentuje tabela:

Interpretacja	Wyraz	Nagłos	Wygłos
początkowa i końcowa głoska	[trudność]	[t]	[ć]
początkowa i końcowa sylaba	[trudność]	[tru] lub [trud]	[dność] lub [ność]
początkowa i końcowa grupa spółgłosek	[trudność]	[tr]	[ść]

Uznawanie za nagłos, śródgłos i wygłos zawsze całych sylab sprawia, że wyrazy dwusylabowe, jak [trudność], nie posiadałyby w ogóle śródgłosu, a w wyrazach jednosylabowych np. [płot], [kot], nie można by wcale rozstrzygnąć, jaką rolę pełni sylaba: nagłosową czy wygłosową.

Zobacz też

Bibliografia

Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego, Danuta Ostaszewska, Jolanta Tambor, PWN, Warszawa 2000
Gramatyka polska, Janusz Strutyński, Wydawnictwo Tomasz Strutyński, Kraków 2006