Wikipedia

Czesław Mączyński

Oficer Wojska Polskiego, polityk

Czesław Jan Mączyński (ur. 9 lipca 1881 w Kaszycach, zm. 15 lipca 1935 we Lwowie) – polski nauczyciel, historyk, pułkownik artylerii Wojska Polskiego, naczelny dowódca obrony Lwowa w listopadzie 1918, członek Naczelnej Komendy Obrony Lwowa[1], polityk II Rzeczypospolitej, poseł na Sejm RP (1922–1927).

Czesław Mączyński
Ilustracja
pułkownik artylerii pułkownik artylerii
Data i miejsce urodzenia

9 lipca 1881
Kaszyce, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

15 lipca 1935
Lwów, Polska

Przebieg służby
Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie

Jednostki

PKU Wołkowysk

Stanowiska

komendant PKU

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-ukraińska (obrona Lwowa),
(pogrom lwowski),
wojna polsko-bolszewicka

podpis
Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Niepodległości z Mieczami Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie)
Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” z Mieczami Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” z Mieczami Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” z Mieczami Krzyż Wojskowy Karola Krzyż Jubileuszowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych
Multimedia w Wikimedia Commons
Czesław Mączyński
Ilustracja
Data urodzenia

9 lipca 1881

Data śmierci

15 lipca 1935

Poseł na Sejm I kadencji (II Rzeczpospolita)
Okres

od 1922
do 1927

Przynależność polityczna

Klub Chrześcijańsko-Narodowy

Faksymile
Multimedia w Wikimedia Commons
Czesław Mączyński podczas pracy
Nagrobek Czesława Mączyńskiego

Życiorys

edytuj

Był synem Pawła, nauczyciela ludowego i Julii[2]. Edukację rozpoczął w szkole ludowej w Kaszycach. Po przeprowadzce do Ostrowa pod Jarosławiem w 1892, rozpoczął naukę w jarosławskim C.K. Gimnazjum (1893–1902), gdzie zdał maturę. Aby mieć możliwość późniejszego nieprzerywanego studiowania, zgłosił się na jednoroczną ochotniczą służbę w 29 pułku artylerii polowej Cesarskiej i Królewskiej Armii, w garnizonie Jarosław. 21 września 1903 zdał egzamin oficerski i otrzymał stopień podporucznika rezerwy. 16 grudnia 1905 został wybrany członkiem wydziału Czytelni Akademickiej we Lwowie (prócz niego także m.in. Stefan Pasławski, Tadeusz Wolfenburg)[3]. W 1908 roku ukończył studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego, po którym studiował przez dwa lata prawo, równolegle uzyskał tytuł egzaminowany zastępca nauczyciela. Podczas studiów należał do lwowskich Drużynach Bartoszowych[4]. W roku 1910 rozpoczął pracę w C.K. Gimnazjum w Przemyślu, gdzie uczył języka polskiego, łaciny i grecki. Na parę tygodni przed zamachem w Sarajewie zdał państwowy egzamin na stopień nauczyciela.

Po wybuchu I wojny światowej został zmobilizowany do 29 pułku artylerii polowej, w którym został dowódcą baterii. W październiku przeniesiony do 1 pułku artylerii polowej, gdzie awansuje na porucznika. Ranny, przebywał w szpitalu do sierpnia 1915. Od tego czasu do grudnia 1917 służył w 2 pułku artylerii polowej jako komendant baterii. W tym też roku został kapitanem w rezerwie z dniem 1 listopada 1917[5]. Był członkiem Ligi Narodowej[6]. Od grudnia 1917 do końca października 1918 pełnił służbę najpierw w grupie artylerii Komendy 4 Armii, później w 4 Komendzie Generalnej.

U schyłku wojny, jako gimnazjalny nauczyciel filozofii z Jarosławia i kapitan rezerwy[7], był komendantem Polskich Kadr Wojskowych we Lwowie, wszedł w skład Naczelnej Komendy Obrony Lwowa[8]. W czasie wojny polsko-ukraińskiej, od 1 do 22 listopada 1918 pełnił funkcję naczelnego komendanta obrony Lwowa, podczas walk w mieście z Ukraińcami. Początkowy opór zorganizowano w szkole im. Henryka Sienkiewicza i w Domu Technika. W ciągu trzech tygodni Polacy odzyskali kontrolę nad większą częścią Lwowa, który 22 listopada był wolny po przybyciu jednostek wojskowych z Przemyśla[9]. Był działaczem silnej we Lwowie endecji. Dowodził walką Orląt Lwowskich z przeważającymi siłami zbrojnymi Ukraińskiej Republiki Ludowej do czasu przybycia odsieczy Wojska Polskiego. Od 22 listopada do 12 grudnia 1918 komendantem miasta i powiatu Lwowa wraz z oddziałami bojowymi, od 12 grudnia 1918 był dowódcą Brygady Strzelców Lwowskich. Jego antysemickie podejście było jedną z przyczyn pogromu lwowskiego w listopadzie tego roku; historycy w dużej mierze właśnie jego obarczają odpowiedzialnością za to zdarzenie. Lecz zdaniem Przemysława Różańskiego „taka interpretacja wydarzeń jest mocno uproszczona”[10][11].

Po oswobodzeniu Lwowa, na czele Brygady Lwowskiej, pełni funkcję komendanta miasta. We Lwowie dochodzi w tym czasie do pogromu Żydów, za którego przebieg niektórzy czynią go odpowiedzialnym[12][13]. Uczestniczy w ofensywie wojsk polskich na wschód, do osiągnięcia rubieży rzeki Zbrucz stanowiącej ostateczną granicę wschodnią RP. W walkach tych (pod wodzą gen. Iwaszkiewicza i gen. Jędrzejewskiego) trwa na froncie aż do ich ukończenia jesienią 1919, pełniąc też czasowo obowiązki dowódcy 5 Dywizji Piechoty. Następnie bierze udział w walkach na Froncie Litewsko-Białoruskim, dowodząc 2 Brygadą 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej do 16 czerwca 1920. Urlopowany z wojska celem uczestniczenia w misji zagranicznej, która ostatecznie nie doszła do skutku. Wobec zagrożenia w lipcu 1920 inwazją bolszewicką, mianowany Okręgowym Inspektorem Armii Ochotniczej we Lwowie. Obowiązki na tym stanowisku pełnił do 1 marca 1921. 11 czerwca 1920 zatwierdzony został w stopniu pułkownika z dniem 1 kwietnia 1920, a 3 maja 1922 zweryfikowany w tej samej randze, ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 w korpusie oficerów artylerii. Wyraźnie szykanowany przez legionistów, nie mógł odbyć stosownego przeszkolenia dla uzyskania wyższego stanowiska. Był jedynie zastępcą dowódcy dywizji – dowódcą piechoty dywizyjnej 27 Dywizji Piechoty w Kowlu. Do 1 listopada 1921 służył w Sztabie 6 Armii oraz Dowództwie Okręgu Korpusu Nr VI na stanowisku zastępcy dowódcy. Następnie, do wyborów parlamentarnych w 1922 pełnił służbę w Dowództwie 27 Dywizji Piechoty. W latach 20. był przewodniczącym kapituły Krzyża Obrony Lwowa.

5 listopada 1922 wybrany posłem na Sejm I kadencji (1922–1927) z ramienia Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej (lista nr 8). Na czas sprawowania mandatu poselskiego przeniesiony został w stan nieczynny, pozostając na ewidencji 5 pułku artylerii polowej. W Sejmie należał do Klubu Chrześcijańsko-Narodowego i przewodniczył Komisji Wojskowej. Był jednym z założycieli Straży Narodowej i jej komendantem głównym. Po zakończeniu kadencji wrócił do wojska.

29 listopada 1927 został przeniesiony służbowo do Powiatowej Komendy Uzupełnień Włodzimierz Wołyński celem odbycia praktyki poborowej[14][15]. W kwietniu 1928 został przeniesiony do Powiatowej Komendy Uzupełnień Wołkowysk na stanowisko komendanta[16]. W lutym 1929 został zwolniony z zajmowanego stanowiska i oddany do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr III[17], a z dniem 31 sierpnia tego roku został przeniesiony w stan spoczynku[18].

Wrócił do cywila i do końca życia zajmował się gospodarowaniem na przyznanej mu działce w Kalinówce pod Narajowem. Korporacja Akademicka Obotritia uhonorowała go tytułem filistra honoris causa. Przez wiele lat – poza opublikowaniem dwóch tomów pierwszej części Bojów Lwowskich – rzadko udzielał się publicznie.

Działał w Straży Mogił Polskich Bohaterów we Lwowie[19], organizacji, która zainicjowała budowę Cmentarza Obrońców Lwowa. Był członkiem honorowym Kasyna i Koła Literacko-Artystycznego we Lwowie[20].

Pod koniec życia zamieszkiwał w majątku Wierzbów. Zmarł 15 lipca 1935 w szpitalu wojskowym we Lwowie (według różnych źródeł z powodu choroby serca lub raka żołądka). Został pochowany z honorami na Cmentarzu Obrońców Lwowa. Podczas choroby opiekował się nim jego kolega ze studiów, a następnie współpracownik z okresu działalności w PKW i walk obrony Lwowa, mjr dr Lesław Węgrzynowski[21]. W okresie Ukraińskiej SRR w trakcie profanacji i zrównywania z ziemią Cmentarza Obrońców Lwowa Maria Tereszczakówna (polska działaczka społeczna) wraz z grupą kilku innych osób, w celu ratowania szczątków polskich bohaterów pochowanych na tym cmentarzu przeniosła kilka ciał zasłużonych Polaków (obok Czesława Mączyńskiego m.in. gen. Tadeusza Jordan-Rozwadowskiego, gen. Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego, arcybiskupa lwowskiego Józefa Teodorowicza, ks. Gerarda Szmyda, twórców polskiego lotnictwa: Stefana Bastyra, Stefana Steca i Władysława Torunia) w inne miejsce pochówków, które w wyniku śmierci bezpośrednich świadków i wcześniejszego braku zainteresowania polskich instytucji do dnia dzisiejszego pozostają nieznane (z wyjątkiem miejsca pochówku biskupa Teodorowicza i ks. Szmyda)[potrzebny przypis].

Upamiętnienie

edytuj

W 1933 został wybity medal upamiętniający Czesława Mączyńskiego, wydany we lwowskiej pracowni Eugeniusz Mariana Ungera[22].

W 1937 imię Czesława Męczyńskiego przyjęto do nazwy Koła Zarząd Miejskiego Związku Rezerwistów we Lwowie[23].

W 2007 roku imię pułkownika Czesława Mączyńskiego nadano Szkole Podstawowej w Kaszycach[24].

Ordery i odznaczenia

edytuj

austro-węgierskie

Publikacje

edytuj
  • Polski dom akademicki imienia Adama Mickiewicza we Lwowie[28], Lwów, 1908
  • Boje Lwowskie. Oswobodzenie Lwowa 1–24 listopada 1918 roku, Warszawa, 1921 (tom I, tom II)

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Eugeniusz Romer, Pamiętnik Paryski 1918-1919, t. I, Warszawa 2010, s. 34–35.
  2. ↑ Miliński J., Pułkownik Czesław Mączyński 1881-1935 : obrońca Lwowa i polityk Drugiej Rzeczypospolitej.
  3. ↑ Kronika. „Słowo Polskie”, s. 7, nr 2 z 2 stycznia 1906. 
  4. ↑ Maria Dayczak-Domanasiewicz: Drużyny Bartoszowe. cracovia-leopolis.pl. [dostęp 2016-07-17].
  5. ↑ a b c d e Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1918. Wiedeń: 1918, s. 1053.
  6. ↑ Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887-1907), Londyn 1964, s. 579.
  7. ↑ Czesław Mazurczak: Harcerstwo Sanockie 1910–1949. Kraków: Harcerska Oficyna Wydawnicza, 1990, s. 29.
  8. ↑ Eugeniusz Romer, Pamiętnik Paryski 1918–1919. przypisy Andrzej Garlicki, Ryszard Świętek, t. I Wrocław 2010, s. 35.
  9. ↑ Jan Gella: Ruski miesiąc 1/XI – 22/XI 1918. Ilustrowany opis walk listopadowych we Lwowie z 2 mapami. Lwów: Komitet Obywateli Miasta Lwowa, ok. 1919, s. 64, 77, 138, 139, 171, 188, 219.
  10. ↑ P. Różański, Pogrom lwowski 22 listopada w świetle zeznań organizacji syjonistycznych złożonych przed komisją Morgenthaua, „Kwartalnik Historii Żydów”, Żydowski Instytut Historyczny, 2004, nr 3 (211), s. 354.
  11. ↑ Joanna Wieliczka-Szarakowa. Czarna księga Kresów. Wydawnictwo AA s.c., Kraków, 2011, s. 124–126 ISBN 978-83-62927-37-1
  12. ↑ Grzegorz Gauden, Lwów – kres iluzji. Opowieść o pogromie listopadoym 1918 roku, 2019, ISBN 97883-242-3617-6.
  13. ↑ Joseph Bendow (Joseph Tenenbaum). Der Lemberger Judenpogrom. Nov 1918-Jan 1919. (Vienna 1919).
  14. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 28 z 23 grudnia 1927 roku, s. 374.
  15. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 27 z 29 listopada 1927 roku, s. 351.
  16. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 kwietnia 1928 roku, s. 158.
  17. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 4 z 14 lutego 1929 roku, s. 78.
  18. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 6 lipca 1929 roku, s. 218.
  19. ↑ Stanisław Nicieja: Dzieje budowy i unicestwienie cmentarza Obrońców Lwowa. [dostęp 2015-04-13].
  20. ↑ Sprawozdanie Wydziału Kasyna i Koła Literacko-Artystycznego we Lwowie za czas od 1 kwietnia 1934 do 31 marca 1935 przedłożone Walnemu Zgromadzeniu w dniu 29 maja 1935. Lwów: 1935, s. 29.
  21. ↑ Lesław Węgrzynowski. lwow.com.pl. [dostęp 2015-05-13].
  22. ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 56. ISBN 83-919305-8-0.
  23. ↑ 14 kół Związku Rezerwistów we Lwowie otrzyma nazwy po poległych obrońcach Lwowa. „Wschód. Prasowa Agencja Informacyjna”, s. 1, nr 1627 z 13 listopada 1937. 
  24. ↑ Nadanie imienia szkole - Szkoła Podstawowa w Kaszycach [online], www.spkaszyce.szkolna.net [dostęp 2022-04-22].
  25. ↑ Dekoracja Orderem „Virtuti Militari”. „Gazeta Lwowska”. Nr 87, s. 4, 17 kwietnia 1921. 
  26. ↑ M.P. z 1933 r. nr 258, poz. 276.
  27. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 27.
  28. ↑ Czesław Mączyński, Polski dom akademicki imienia Adama Mickiewicza we Lwowie. Historya budowy i sprawozdanie Komitetu [online], polona.pl [dostęp 2020-01-31].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Czesław_Mączyński&oldid=75821361”