Citola
Citola – dawny, średniowieczny instrument muzyczny strunowy z korpusem, szyjką i komorą kołkową wykonanymi z jednego kawałka drewna[1], rozpowszechniony w zachodnich regionach Europy, głównie w XIII i XIV wieku[2]. Na instrumencie grano dużym plektronem[1] wykonanym z drewna, kości zwierzęcej lub kości słoniowej[3].
| |
| Klasyfikacja naukowa | |
| 321.322-6 | |
| Klasyfikacja popularna | |
| instrument szyjkowy, strunowy, szarpany | |
| Podobne instrumenty | |
Budowa
edytujKorpus citoli przyjmował różne kształty – od owalnego, z lekko zaznaczoną talią, przez szpadlowaty, z opuszonymi lub wzniesionymi ramionami, do fantazyjnie rzeźbionego na kształt liści ostrokrzewu. Miała wyraźnie zaznaczone boczki, niskie u dołu korpusu, równomiernie wznoszące się w kierunku góry i przechodzące w smukłą, wysoką szyjkę z charakterystycznym otworem bocznym umożliwiającym oparcie kciuka podczas gry. Płyta rezonansowa była płaska lub nieznacznie wybrzuszona, z jednym zazwyczaj, okrągłym i ozdobionym rozetką otworem rezonansowym. Podstawek umieszczony był zazwyczaj u dołu korpusu[1][4][5].
Wyposażona była w cztery jelitowe struny, niekiedy w trzy lub pięć; rozpięte były nad podstrunnicą z około sześcioma jelitowymi bądź drewnianymi progami. U schyłku jej popularności, w XV wieku, struny wykonywano czasami z drutu[1]. Nie zachowały się zapisy dotyczące stroju[6].
Historia
edytuj
Najstarszy zachowany egzemplarz citoli znajduje się w zbiorach Muzeum Brytyjskiego – pochodzi z początku XIV wieku[2].
Badacze nie są zgodni co do proweniencji citoli: wg jednych hipotez wyewoluowała z kitary, wg innych z fideli[7]. Największą popularnością cieszyła się w XIII i XIV wieku, ale ilustracje przedstawiające muzyków grających na takim instrumencie dużym plektronem istnieją w rękopisach z IX i X wieku. Nie ma również pewności co do regionu pochodzenia: najwcześniejsze wzmianki pojawiły się w podobnym czasie na Półwyspach Iberyjskim i Apenińskim; we Francji – na początku XIII wieku, w Niemczech – pod koniec XIII, w Anglii – na początku XIV wieku[8][9]. W średniowiecznej literaturze i ikonografii muzyk grający na citoli jest często przedstawiany w towarzystwie drugiego, grającego na fideli[8].
W XV zaczęła tracić na popularności; jej konstrukcja została rozwinięta do postaci znanej jako cytara[10]. Ostatnie wzmianki o citoli pochodzą z XVI wieku, z regionów Hiszpanii i Włoch[8].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Wright 2001 ↓, 1. Structure.
- ↑ a b Wright 2001 ↓, lead.
- ↑ Wright 1977 ↓, s. 30.
- ↑ Wright 1977 ↓, s. 30–32.
- ↑ Montagu 2006 ↓, s. 198.
- ↑ Wright 1977 ↓, s. 33.
- ↑ Wright 1977 ↓, s. 8, 28.
- ↑ a b c Wright 2001 ↓, 2. History.
- ↑ Wright 1977 ↓, s. 24–27.
- ↑ Wright 1977 ↓, s. 8.
Bibliografia
edytuj- Jeremy Montagu. Musical Instruments in the Macclesfield Psalter. „Early Music”. 34 (2), s. 189–203, 2006. Oksford: Oxford University Press. ISSN 0306-1078. JSTOR: 3805840.
- Laurence Wright. The Medieval Gittern and Citole: A Case of Mistaken Identity. „The Galpin Society Journal”. 30, s. 8–42, 1977. Oksford: Galpin Society. ISSN 0072-0127. JSTOR: 841364.
- Laurence Wright, Citole, [w:] Grove Music Online, Oxford University Press, 2001, DOI: 10.1093/gmo/9781561592630.article.05829 [dostęp 2024-04-26] (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Citola XIII-XIV w. w serwisie YouTube – Leszek Pelc, Prezentacja citoli