Piotr Aigner
Chrystian Piotr Aigner, inne formy nazwiska: Ajgner; Aygner; Eigner; Ejgner; Eygner; Eygnier; Haygner (ur. 1756 w Puławach, zm. 9 lutego 1841 we Florencji) – polski architekt, przedstawiciel klasycyzmu, teoretyk architektury, estetyk i wojskowy, budowniczy Wojsk Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1792 roku[1].
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Praca | |
| Styl | |
| Budynki |
Świątynia Sybilli w Puławach |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujUrodzony w Puławach (chrzest: 30 czerwca 1756), jako syn Chrystiana, mistrza stolarskiego, i Anny z Gembickich[2]. Był najstarszy z pięciorga rodzeństwa[3]. Odebrał staranne wykształcenie we Włoszech (1779–1780, dzięki wsparciu finansowemu Stanisława Kostki Potockiego)[3]. Przez długi czas związany z Warszawą, w tym okresie przyczynił się do powstania w stolicy wielu klasycystycznych budowli. W roku 1782 został mianowany budowniczym wojskowym Rzeczypospolitej. Trzy lata później (1785) razem z S.K. Potockim podróżował przez 4 miesiące po Włoszech, odwiedzając kolejno Neapol, Rzym i Bolonię.
W roku 1792 (3 sierpnia) mianowany profesorem architektury i hydrauliki w Szkole Korpusu Inżynierów Koronnych. Podczas insurekcji kościuszkowskiej był członkiem Departamentu Broni i Lazaretów w Komisariacie Wojennym Rady Zastępczej Tymczasowej (od 21 maja 1794), a 2 tygodnie później (4 czerwca 1794) powołany na członka Departamentu Uzbrojenia w Komisariacie Wojennym Rady Najwyższej Narodowej. W tym okresie opracował nowy model piki i kosy bojowej, przebudowywał domy na lazarety oraz rozpoczął budowę ludwisarni. W 1794 roku na potrzeby wojska polskiego napisał podręcznik przeznaczony dla ochotniczych oddziałów kosynierów pt. Krótka nauka o pikach i kosach[4][5].
Jako członek Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk, przystąpił do Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego w 1812 roku[6]. W czasach Królestwa Kongresowego sprawował funkcję generalnego budowniczego rządowego[5].
Od 13 sierpnia 1814 członek Akademii Św. Łukasza w Rzymie, a od 11 marca 1817 do 18 sierpnia 1818 prof. Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Do 1825 działał w Warszawie, następnie przez dwa lata mieszkał w Krakowie, a w 1827 wyjechał do Włoch, gdzie zmarł w 1841[5]. Miejsce jego pochówku jest nieznane[7].
Twórczość Aignera reprezentuje dojrzały klasycyzm, inspirowany bezpośrednio przez wpływy włoskie wzbogacony później formami empiru, obok którego przebijał nurt romantyczny, będący wyrazem budzących się zainteresowań przeszłością narodu, a wyrażony głównie w formach neogotyckich lub wzbogaconych układach przestrzennych.
W roku 1812 wstąpił do Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie[5]. Jeszcze w 1829 roku był jego czynnym członkiem[8].
W Królestwie Polskim został kawalerem Orderu Świętego Stanisława 3. klasy[9].
Nie założył rodziny[7].
Wybrane prace
edytuj- Pałac w Przeworsku
- Pałac w Olesinie (1782–1830), z udziałem Stanisława Kostki Potockiego
- Pałac Wodzickich w Igołomi
- Pałac w Zarzeczu
- przebudowa zamku w Łańcucie
- fasada kościoła w Międzyrzecu Podlaskim
- Świątynia Sybilli, Dom Gotycki, park i kościół w Puławach
- Pałac Marynki w Puławach
- Kościół św. Aleksandra w Suwałkach
- Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła w Żyrzynie
- Nagrobek biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka w katedrze wawelskiej
- Dworek w Cieszacinie Wielkim powiat jarosławski
W Warszawie
edytuj- Pałacyk w Rozkoszy (1785–1786), obecny Ursynów, z udziałem Stanisława Kostki Potockiego, przebudowany w 1858 przez Zygmunta Rozpędowskiego
- przebudowa warszawskiego pałacu na Lesznie (1785–1788) prawdopodobnie tylko wnętrza
- Kościół św. Aleksandra
- Fasada kościoła św. Anny w Warszawie (1786–1788), wspólnie ze Stanisławem Kostką Potockim
- Fasada kościoła św. Andrzeja
- przebudowa Arsenału w Warszawie (1792)
- przebudowa sieni głównej w pałacu wilanowskim (1792)
- Willa księżny Marszałkowej Izabelli Lubomirskiej w Krzeszowicach (1792)
- Biblioteka Ignacego Potockiego (1788), nie istnieje, w miejscu warszawskiego Hotelu Bristol
- przebudowa pałacu w Natolinie (1808)
- pałacyk letni w Morysinie k. Wilanowa – współpraca ze Stanisławem Kostką Potockim
- budynek mennicy (1817–1821) przy ul. Bielańskiej (rozebrany w 1905 przez władze carskie)
- Obserwatorium Astronomiczne
- rozbudowa pałacu Krasińskich
- przebudowa pałacu Namiestnikowskiego
Działalność naukowa
edytujPublikował prace teoretyczne, m.in.: Rozprawa o świątyniach u starożytnych i o słowiańskich (1811). W czasie insurekcji kościuszkowskiej napisał Krótką naukę o pikach i kosach (1794), gdzie dał wykład teorii operowania formacjami kosynierów na polu walki.
Ważniejsze publikacje
edytuj- Nowa cegielnia wynalazku... architekta warszawskiego, Łowicz 1788 (3 wydania); wyd. następne: Połock 1791; Wrocław brak roku wydania
- Budownictwo wiejskie z cegły glino-suszonej z plantami chałup wiejskich stosownie do gospodarstwa narodowego, Warszawa 1791
- Projekt do urządzenia budowniczych policji z umieszczeniem sposobów zagradzających upadkowi miast, a wzrost im nadać zapewniających. Podany... Komisji Policji Obojga Narodów przez budowniczego Wojsk Rzeczypospolitej, brak miejsca wydania (1792)
- Krótką naukę o pikach i kosach, Warszawa 1794; wyd. następne: Warszawa 1831; Kraków 1831 (2 wydania); (Puławy) 1831; według wyd. z roku 1794 oprac. A. Zahorski, „Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej” zeszyt 10: „Polska sztuka wojenna w okresie powstania kościuszkowskiego”, Warszawa 1960
- Słownik architektury, rękopis złożony w kwietniu 1807 w warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk
- Historia budowniczej sztuki, rękopis złożony w maju 1807 w warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk
- Rozprawa o świątyniach u starożytnych i o słowiańskich przez... członka Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk czytana na posiedzeniu publicznym w maju 1807 r., „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 7 (1811), s. 293–311
- Rozprawa o guście w ogólności, a w szczególności w architekturze, miana na posiedzeniu publicznym Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk dnia 30 kwietnia 1812 r. przez..., Warszawa 1812; wyd. następne „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 9 (1816), s. 429–458
- Budowy kościołów. Część pierwsza zamykająca 4 projekta kościołów parafialnych różnej wielkości w 9 tablicach, przez..., Warszawa 1825.
Przypisy
edytuj- ↑ Ciąg dalszy Kalendarzyka narodowego i obcego na rok ... 1792 czyli II część, z konstytycyami od roku 1788 dnia 6 października do roku 1791 dnia 23 grudnia przez daty oznaczonemi, [1792], s. 544.
- ↑ T. 6, cz. 1: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 557.
- ↑ a b Jarosław Zieliński. Chrystian Piotr Aigner. „Stolica”, s. 25, marzec-kwiecień 2021.
- ↑ Piotr Aigner, Krótka nauka o pikach i kosach, Warszawa 1794.
- ↑ a b c d Śliwa 2019 ↓, s. 4.
- ↑ Dziennik Konfederacyi Jeneralnej Królestwa Polskiego. 1812, nr 2, s. 15.
- ↑ a b Jarosław Zieliński. Chrystian Piotr Aigner. „Stolica”, s. 31, marzec-kwiecień 2021.
- ↑ Lista imienna członków Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie w styczniu 1829 roku, [Warszawa], [1829], s. 3.
- ↑ Stanisław Łoza, Kawalerowie orderu św. Stanisława (1. XII. 1815–29. XI. 1830), w: Miesięcznik Heraldyczny, nr. 8, r. IX, Warszawa, listopad 1930, s. 168.
Bibliografia
edytuj- Tadeusz Jaroszewski: Chrystian Piotr Aigner. Architekt warszawskiego klasycyzmu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
- Stefan Pomarański, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 34–35. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0.
- T. 6, cz. 1: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 557–559.
- Joachim Śliwa, Starożytny Egipt oczami Polaków. Słownik biograficzny egiptologów, archeologów i badaczy pokrewnych dziedzin, podróżników i kolekcjonerów oraz literatów i malarzy zafascynowanych przeszłością i teraźniejszością Egiptu, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2019, s. 4, ISBN 978-83-7676-301-9.