Wikipedia

Cieszacin Wielki

wieś w województwie podkarpackim

Cieszacin Wielki – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie jarosławskim, w gminie Pawłosiów[4][5]. Położona jest 7 km od miasta Jarosław.

Cieszacin Wielki
wieś
Ilustracja
Dwór w Cieszacinie Wielkim
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

jarosławski

Gmina

Pawłosiów

Liczba ludności (2021)

889[2]

Strefa numeracyjna

16

Kod pocztowy

37-500[3]

Tablice rejestracyjne

RJA

SIMC

0607765[4]

Położenie na mapie gminy Pawłosiów
Mapa konturowa gminy Pawłosiów, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Cieszacin Wielki”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Cieszacin Wielki”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Cieszacin Wielki”
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego
Mapa konturowa powiatu jarosławskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Cieszacin Wielki”
Ziemia49°59′32″N 22°35′36″E/49,992222 22,593333[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Najstarszy zachowany dokument z frazą „Cieszacin” (Thezatin) datowany na 2 V 1423, podpisany przez polskiego króla Władysława Jagiełłę w Medyce k. Przemyśla
Integralne części wsi Cieszacin Wielki[4][5]
SIMC Nazwa Rodzaj
0607771 Ożogów część wsi
0607788 Podlesie część wsi
0607794 Ścieżki część wsi

W latach 1944–1948, w miejscowości wybudowano drewniany kościół, poświęcony 17 XII 1948 r. przez bpa Franciszka Bardę[6], wyburzony na rzecz nowego kościoła w 2009 r[7]. Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Niepokalanego Poczęcia w Cieszacinie Wielkim erygowanej 8 XII 1999 r. Obecny kościół parafialny wybudowany w latach 1998–2007[8], został poświęcony przez Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski abpa Józefa Michalika16 XII 2007 roku[9].

W latach 1954–1968 wieś należała i była siedzibą władz gromady Cieszacin Wielki, po jej zniesieniu w gromadzie Pawłosiów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.

Historia Cieszacina Wielkiego

edytuj

Cieszacin Wielki został założony w I poł. XIV wieku[10]. Najstarszy dokument z wyrazem „Cieszacin” (Thezatin) pochodzi z aktu sprzedaży wsi z dnia 2 maja 1423 roku[11]. Pismo podpisane przez polskiego króla Władysława Jagiełłę w Medyce, jest najstarszym datowanym pismem wzmiankującym miejscowość[12], lecz jej początków należy szukać zdecydowanie wcześniej. Ks. Józef Tabiński, w swojej kronice, pisanej w latach 1816–1818, datuje powstanie osady Cieszacin na rok 1380[13]. Niewątpliwie te średniowieczne tereny były zamieszkiwane przez ludność mieszaną tj. ruską oraz polską, co tworzy dość śmiałą tezę, o istnieniu w tymże czasie w Cieszacinie Wielkim – cerkwi prawosławnej. Jej ewentualne istnienie tłumaczy powstanie kościoła i parafii rzymskokatolickiej w pobliskim Zarzeczu, erygowanej w 1430 r., której fundatorem był Henryk Ramsz -Cieszacki, będący dziedzicem Cieszacina Wielkiego, ale i też Cieszacina Małego oraz Kisielów[14].

Na początku XIX wieku ziemie te znalazły się w posiadaniu rodu Terleckich herbu Przestrzał, następnie weszły w skład wiana córki Leopolda Terleckiego – Bronisławy Terleckiej. Wyszła ona za mąż za Bolesława Drohojewskiego, a potem dobra odziedziczył ich syn Jan Józef Drohojowski. Należały one do niego aż do 1944 roku, kiedy zostały upaństwowione[15]. Jan Józef Drohojowski podczas strajku chłopskiego w 1937 roku przez pewien czas był jednym z kierujących strajkiem w powiecie jarosławskim. Bez jego zgody chłopi nie mogli zawozić żywności na targ w Jarosławiu. W grudniu 1937 roku znalazł się wśród 10 przywódców oskarżonych o zorganizowanie strajku w Małopolsce[16]. Gdy siedział w więzieniu do jego majątku przybyło 1000 chłopów, którzy za darmo pomogli w zebraniu zbiorów. Po procesie Drohojowski otrzymał najwyższy wymiar kary i został skazany na 3,5 roku więzienia[17]. Podczas II wojny światowej Drohojowski został w 1944 roku aresztowany przez NKWD i uwięziony w obozie w Trzebusce[18]. Jan Drohojowski był kawalerem i w czasie wojny mieszkał w Cieszacinie z matką. W 1939 roku gościli Wincentego Witosa, który na początku września, tak jak wielu Polaków, ewakuował się pociągiem w kierunku Lwowa. Przebywał on w dworze do momentu aresztowania przez Niemców, które odbyło się pomiędzy 16 a 20 września 1939 roku[19].

Zabytki na terenie wsi

edytuj
  • Pomnik przyrody „Dąb i sosna” – zniszczony przez wyładowania atmosferyczne, które miały miejsce w 2011 roku[20]
  • Krzyż powstały przed, lub w latach 1779–1783 – „Czarna Figura”[7], znajdował się na skarpie nad drogą powiatową nr 1617R z Jarosławia do Cieszacina. Podczas budowy autostrady został on przez parafian i proboszcza parafii pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Cieszacinie Wielkim przeniesiony w inne miejsce ponieważ stał na trasie zjazdu z wiaduktu[21].
  • Krzyż powstały przed, lub w latach 1779–1783 – „Figura”, znajdujący się naprzeciwko kościoła parafialnego[7].
  • Krzyż z 1831 r. postawiony na miejscu pochówków wielu ludzi (zmarłych w czasie epidemii cholery) koło „Dębu i sosny”[7].
  • Murowany budynek Szkoły Podstawowej z 1890 r. powstały ze składek mieszkańców zbieranych przez wójta Jana Bloka. Od 1995 r. nieużytkowany, ze względu na budowę nowej szkoły[22].
  • Kapliczka MB Szkaplerznej – „Na zakręcie”, powstała w 1890 lub 1899 r.[23]
  • Kapliczka MB Nieustającej Pomocy, powstała w 1911 r.[7]
  • Kapliczka NSPJ, powstała w 1913 r.[7]
  • Eklektyczny Dwór z 1906 r. według projektu Piotra Aignera [15].
  • „Żelazny Most” wybudowany na polecenie Tadeusza Dzieduszyckiego w 1912 r.[22]
  • Drewniany budynek Szkoły Podstawowej z 1933 r.[22]

Zabytkowy dworek w Cieszacinie Wielkim

edytuj

Pierwszą siedzibą, którą postawili Terleccy, był modrzewiowy dwór z portykiem i tarasem wychodzącym na ogród – typowy dom szlachty z tamtego okresu. Dwór ten nie zachował się jednak do dziś[15].

Dokładna data powstania obecnego pałacyku jest nieznana. Prawdopodobnie powstał na początku XIX wieku, a jego projektantem był przypuszczalnie znany architekt Piotr Aigner. Cieszacki pałacyk bardziej przypomina pawilon ogrodowy niż rezydencję. Jest tym samym typowym przejawem architektury romantyczno-sentymentalnej, dominującej w końcu XVIII i na początku XIX wieku. Początek XIX wieku to okres, gdy w architekturze reprezentacyjnej i publicznej dominował klasycyzm, tymczasem mniejsze budowle stanowiły pole do prób związanych z neostylami, początkowo z gotykiem. Widać to choćby na przykładzie tego budynku. Do prostej bryły na planie kwadratu dostawiona została narożna wieża – baszta zwieńczona krenelażem. Do ok. 1953 istniał przylegający do murowanej części od strony drogi, pawilon drewniany, później zdewastowany i rozebrany, podobno był też taki pawilon po drugiej stronie pałacyku koło narożnej wieży, ale zniknął w czasie wojny[potrzebny przypis].

Ostatnim właścicielem obiektu był Jan Józef Drohojowski (ur. 1880), syn Bronisławy (1849–1941) i Bolesława (1848–1916) Drohojowskich (w ręce rodziny dobra przeszły pod koniec XIX wieku)[15].

Po II wojnie światowej w pałacyku znajdowała się siedziba NKWD. Po wyprowadzce tajnych służb w pałacyku ulokowano siedzibę Gromadzkiej Rady Narodowej oraz Bibliotekę Gromadzką. W 1960 roku po likwidacji urzędu GRN, i przeniesieniu biblioteki do pobliskiego budynku Wiejskiego Domu Kultury (obecnie nieistniejącego), zaadaptowano budynek na potrzeby szkoły. Szczególnie ten okres użytkowania wpłynął negatywnie na stan obiektu. Podobno w latach 80. podjęto próbę remontu, jednak z braku środków nieudaną. „Zameczek” otacza zdziczały park krajobrazowy, a w drzewostanie zachowało się kilka starych dębów będących pomnikami przyrody[15].

Osoby związane z Cieszacinem Wielkim

edytuj

Sport

edytuj

W Cieszacinie Wielkim w 1948 został założony klub piłkarski LKS Iskra. W sezonie 2023/2024 „Iskra” występuje w klasie B w grupie Przeworsk[24].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 17655
  2. ↑ Raport o stanie gminy Pawłosiów. Stan mieszkańców na dzień 31.12.2021 [dostęp 2022-10-20] s. 7
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 165 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ A. Szypuła, Historia nowych kościołów w diecezji przemyskiej 1966–1993, t. 1, Rzeszów 1997, s. 131.
  7. ↑ a b c d e f T. Gierczak, Kapliczki i krzyże w parafii Cieszacin Wielki, s. 6, w: https://parafiacieszacin.pl/historia/ [dostęp: 3.01.2024]
  8. ↑ A. Szal, Kościoły Archidiecezji Przemyskiej: Wybudowane w latach 1993–2014, Przemyśl 2014, s. 116.
  9. ↑ Kronika Archidiecezji Przemyskiej, nr 3–4/2007, Przemyśl 2008, s. 221.
  10. ↑ K. Wolski, Osadnictwo okolic Pruchnika w XV wieku, Przemyśl 1958, s. 22.
  11. ↑ Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej, t. 3, Lwów 1872, s. 179.
  12. ↑ R. Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, t. 8: Województwo ruskie, Ziemia Przemyska i Sanocka, Wrocław 1996, s. 232.
  13. ↑ Archiwum Archidiecezji Przemyskiej, sygn. TPNS 1961, s. 175.
  14. ↑ Historia parafii [online], Parafia pw. św. Michała Archanioła w Zarzeczu, 17 lutego 2019 [dostęp 2023-11-23] (pol.).
  15. ↑ a b c d e Aldona Sołtysówna, Do uratowania., „Spotkania z Zabytkami” (12), 2003, s. 24–25.
  16. ↑ Okopami oddział kilku tysięcy chłopów pod wodzą hrabiego Drohojowskiego. Sensacyjne szczegóły aktu oskarżenia o zajścia chłopskie., „Echo” (343), 15 grudnia 1937, s. 1.
  17. ↑ Drohojowski 3 i pól, Kasprzak 3 lata. Surowy wyrok w procesie przemyskim., „Kurier Wieczorny” (329), 20 grudnia 1937, s. 1.
  18. ↑ KRWAWY SIERPIEŃ 1937 WIELKI STRAJK CHŁOPSKI, [w:] STRAJKI LUDOWE. JEDNIODNIÓWKA Z OKAZJI ROCZNICY BUNTÓW CHŁOPSKICH 1932 i 1937, s. 5.
  19. ↑ Z dawnego Rzeszowa – „Podkarpacka historia”. Jak bułgarscy antyfaszyści planowali odbić z rąk Niemców Wincentego Witosa. [online], erzeszow.pl [dostęp 2021-08-28] (pol.).
  20. ↑ UCHWAŁA NR X/54/2011 RADY GMINY PAWŁOSIÓW z dnia 23 września 2011 r. w sprawie zniesienia formy ochrony z drzew uznanych za pomniki przyrody w granicach administracyjnych Gminy Pawłosiów [online].
  21. ↑ Budowa Autostrady A4 JAROSŁAW „Węzeł Wierzbna” (bez węzła) – RADYMNO (z węzłem) km 621+800,67 – 647+455,82 [online], s. 63–64.
  22. ↑ a b c Tomasz Gierczak, Parafia rzymskokatolicka pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Cieszacinie Wielkim i jej duszpasterze w latach 1997–2021, Przemyśl 2021, s. 50.
  23. ↑ Uchwała nr. XXX/169/2012 Rady Gminy Pawłosiów, s. 23.
  24. ↑ Klasa B 2023/2024, grupa: Przeworsk [online], 90minut.pl [dostęp 2024-04-22] (pol.).


Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Cieszacin_Wielki&oldid=74922022”