Wikipedia

Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego

obserwatorium astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego

Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego (OA UW) – instytut znajdujący się w strukturze Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego.

Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego
(OA UW)
Warsaw University Astronomical Observatory
Uniwersytet Warszawski
Ilustracja
Budynek Obserwatorium w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Adres

00-478 Warszawa
Al. Ujazdowskie 4

Dyrektor

prof. dr hab. Tomasz Bulik

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego (OA UW)”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego (OA UW)”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego (OA UW)”
Ziemia52°13′01,2″N 21°01′38,6″E/52,217000 21,027400
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Historia

edytuj

Obserwatorium mieści się w zabytkowym budynku[1] w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego przy Alejach Ujazdowskich 4 (pierwotnie 6/8[2]), zbudowanym w latach 1820–1825 z inicjatywy Franciszka Armińskiego. W chwili założenia było jednym z najnowocześniejszych w Europie[3]. W latach 70. XIX wieku budynek obserwatorium został przebudowany[2]. W tym samym okresie powstały w pobliżu budynku trzy małe pawilony obserwacyjne[4]. Na początku I wojny światowej część instrumentów została ewakuowana do Rosji[5].

W latach 30. XX wieku astronomowie warszawscy starali się o wybudowanie zamiejscowej stacji obserwacyjnej. Najpierw na Kasprowym Wierchu, co nie doszło do skutku, a następnie na szczycie Pop Iwan (dzisiejsza Ukraina)[4][6]. Na tym drugim szczycie uruchomiono Obserwatorium Astronomiczno-Meteorologicznego i rozpoczęto prowadzenie tam obserwacji. W dniu wybuchu II wojny światowej Rada Wydziału Matematyczno-Filozoficznego UW formalnie przejęła obserwatorium na Popie Iwanie[6], ale już 18 wrześnie 1939 obserwatorium zostało opuszczone[7]. Latem 1940 wyposażenie budynku na Pop Iwan zostało zrabowane przez miejscową ludność. Pozostał jedynie ważący kilka ton astrograf firmy Grubb[8]. Udało się zachować szkła astrokamery i refraktora, które wywieziono na Węgry i do Wiednia oraz aparaturę do pomiaru płyt fotograficznych, która znalazła się wcześniej w Warszawie[6].

Podczas kampanii wrześniowej 1939 budynek obserwatorium w Alejach Ujazdowskich w Warszawie nie był uszkodzony, jednak kilkaset szyb zostało rozbitych. W 1939, po zajęciu Warszawy Niemcy nie interesowali się obserwatorium i załoga obserwatorium mogła kontynuować prace naukowe[8]. 1 stycznia 1940, za zgodą niemieckich władz okupacyjnych, które ograniczyły personel do dyrektora Michała Kamieńskiego, adiunkta Jana Gadomskiego oraz woźnego, obserwatorium podjęło pracę oficjalnie w zakresie praktycznym dla instytucji miejskich (służba czasu, codzienne obserwacje, biuletyny meteorologiczne) i nieoficjalnie kontynuowało swój program naukowy. W pierwszym kwartale 1940 Niemcy wywieźli najcenniejszy sprzęt obserwacyjny do obserwatorium w Poznaniu. W kwietniu 1942 zwierzchnikiem Obserwatorium został Kurt Walter z obserwatorium w Poczdamie, który objął stanowisko zarządcy komisarycznego Obserwatoriów Generalnego Gubernatorstwa w Krakowie, Lwowie i Warszawie. Pod zwierzchnictwem Waltera warunki pracy Obserwatorium poprawiły się, choć wciąż działalność była utrudniona[4][6]. Obserwatorium kontynuowało prace do lata 1944. 2 sierpnia 1944, po wybuchu powstania warszawskiego, niemieckie czołgi ostrzelały budynek niszcząc obie kopuły obserwacyjne i sprzęt, który jeszcze się w nich znajdował. Niemcy z oddziału SS wypędzili z piwnic budynku, ukrywających się tam pracowników obserwatorium i ogrodu botanicznego oraz ich rodziny, a następnie podpalili budynek. W wyniku negocjacji Niemcy wycofali się i pozwolili na ugaszenie budynku. 11 sierpnia 1944 Niemcy wyprowadzili pozostałych w obserwatorium pracowników i ich rodziny do obozu przejściowego w Pruszkowie. W kilka dni później Niemcy podpalili budynek obserwatorium. Spłonęło całe wnętrze budynku, jego wyposażenie, zbiory, instrumenty obserwacyjne o muzealnej wartości, a także biblioteka z cennymi inkunabułami pochodzącymi z XVI i XVII wieku[8][9]. Pożar przetrwał 10-cm fragment meteorytu Łowicz[4].

2 lutego 1945 odtworzono obserwatorium w Krakowie, a parę miesięcy później nadano mu nazwę „Pracownie Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego w Krakowie” i ta nazwa utrzymała się do 1950. Od 24 marca 1947 do 23 grudnia 1949 astronomowie korzystali z tymczasowej Stacji Obserwacyjnej w Przegorzałach (obecnie część Krakowa)[8][9][10]. Budynek w Warszawie został zrekonstruowany w latach 1947–1949 pod kierunkiem architekta Jana Dąbrowskiego[11]. Przywrócono zewnętrzny kształt budynku z 1824[12]. Pod koniec lat czterdziestych i na początku pięćdziesiątych zagospodarowano teren w miejscowości Ostrowik na stację obserwacyjną[6][10]. Kopuły obserwacyjne w budynku w Alejach Ujazdowskich nie są obecnie używane do swoich pierwotnych celów, a pełnią jedynie funkcję dekoracyjną[6]. Pierwszymi powojennymi absolwentami astronomii byli Maria Karpowicz i Konrad Rudnicki (1949), a pierwszy doktorat obronił Maciej Bielicki pod kierunkiem Włodzimierza Zonna (1956)[13]. Po wojnie przy obserwatorium rozwinęła się warszawska szkoła astronomiczna[6][14]. W okresie 1956–1995 obronione zostały 44 doktoraty[13]. W okresie międzywojennym, obroniony został tylko jeden doktorat – w 1934 przez Helenę Kazimierczak-Połońską[15].

W latach 70. w budynku obserwatorium mieścił się Zakład Astronomii Polskiej Akademii Nauk, który został przekształcony w Centrum Astronomiczne im. M. Kopernika PAN i przeniesiony do obecnego budynku centrum w dniu 24 maja 1978[16].

Astronomowie z OAUW byli pionierami budowy kamer CCD w Polsce. Andrzej Udalski uruchomił pierwszą kamerę tego typu w lipcu 1991[17]. W następnym roku Udalski wspólnie z Michałem Szymańskim rozpoczęli obserwacje projektu OGLE. Obserwacje te prowadzone były kamerą CCD na teleskopie Swope w Obserwatorium Las Campanas (Chile). Pierwszym znaczącym odkryciem projektu OGLE było zaobserwowanie zjawiska mikrosoczewkowania grawitacyjnego. Od 1996 grupa OGLE obserwuje Teleskopem Warszawskim o średnicy 1,3 m, który zlokalizowany jest w Las Campanas i jest dedykowany do obserwacji tego projektu. Udalski zbudował trzy kamery CCD (w 1997, 2001 i 2010), z których każda była większa od poprzedniej[18][19].

Instrumentarium

edytuj

Obserwatorium posiada dwa teleskopy:

Głównymi projektami obserwacyjnymi prowadzonymi w OA UW są:

Wybrane osiągnięcia naukowe pracowników

edytuj

Struktura organizacyjna

edytuj

Pracownicy i studenci

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Warszawskiego.
Dyrektorzy obserwatorium

Galeria

edytuj
  •  
    Rysunek budynku obserwatorium w 1837
  •  
    Widok na budynek obserwatorium od strony południowo-zachodniej
  •  
    Budynek teleskopu 0,6 m w Obserwatorium Północnym
  •  
    Teleskop 0,6 m w Obserwatorium Północnym
  •  
    Warszawskie Obserwatorium Południowe
  •  
    Wnętrze kopuły teleskopu Warszawskiego 1,3 m w Obserwatorium Południowym

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) − stan na 30 czerwca 2022 roku. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 25. [dostęp 2022-10-15].
  2. ↑ a b Rafał Bielski, Jakub Jastrzębski: Utracone miasto. Warszawa wczoraj i dziś. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2016, s. 86. ISBN 978-83-63842-27-7.
  3. ↑ a b Stulecie Obserwatorium Warszawskiego, Urania Nr. 6, Warszawa 1925 s. 26-27
  4. ↑ a b c d e Michał Kamieński, Zarys dziejów Obserwatorium Warszawskiego 1815–1945, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, Seria C (zeszyt 2), 1959, s. 69-116, ISSN 0023-589X.
  5. ↑ Eugeniusz Rybka, Przemysław Rybka, Histroria astronomii w Polsce. Tom II, 1983, s. 164, ISBN 83-04-01478-5.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l Jarosław Włodarczyk, Astronomia, [w:] Andrzej Kajetan Wróblewski (red.), Nauki ścisłe i przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 19-49, ISBN 978-83-235-1791-7.
  7. ↑ Jerzy Kreiner, Dzieje Obserwatorium Meteorologiczno-Astronomicznego na Popie Iwanie, „Urania”, 60 (4), 1 kwietnia 1989, s. 98-108, ISSN 0042-0794.
  8. ↑ a b c d Jan Gadomski, Losy Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego podczas wojny polsko-niemieckiej i okupacji niemieckiej (1939-1944), „Urania”, XVIII (1-2), 1946, s. 5-9.
  9. ↑ a b c Jan Gadomski, Odbudowa obserwatorium stołecznego, „Urania”, XIX (1-3), 1948, s. 5-9.
  10. ↑ a b c Jan Gadomski, Uzupełnienie do "Sprawozdania z działalności Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego w okresie 1945-1950 r.", „Postępy Astronomii”, I (2), 1953, s. 104-109.
  11. ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 207.
  12. ↑ Przewodnik po najciekawszych miejscach na UW [online], s. 59.
  13. ↑ a b Marta Kicińska-Habior, Andrzej Kajetan Wróblewski, 75 lat fizyki na Hożej: praca zbiorowa, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1996, s. 157 i 189-214, ISBN 83-905334-0-5, OCLC 750888727.
  14. ↑ Obserwatorium warszawskie - Astronomia niepodległa #3. [dostęp 2022-09-18].
  15. ↑ Konrad Rudnicki, Helena Kazimierczak-Połońska 1902-1992, „Postępy Astronomii” (3), 1995, s. 139–141, ISSN 0032-5414 [dostęp 2024-04-11].
  16. ↑ Historia,Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika, Warszawa [online], www.camk.edu.pl [dostęp 2022-09-28].
  17. ↑ Andrzej Udalski, Pierwsze w Polsce obserwacje CCD, w Ostrowiku..., „Postępy Astronomii” (4), 1991, s. 180-181, ISSN 0032-5414.
  18. ↑ General Description of OGLE [online], ogle.astrouw.edu.pl [dostęp 2022-12-04] (ang.).
  19. ↑ 1.3 m Warsaw University Telescope Las Campanas Observatory, Chile [online], ogle.astrouw.edu.pl [dostęp 2022-12-04] (ang.).
  20. ↑ Dorota M. Skowron i inni, A three-dimensional map of the Milky Way using classical Cepheid variable stars, „Science”, 365, 2019, s. 478–482, DOI: 10.1126/science.aau3181, ISSN 0036-8075 [dostęp 2024-06-17].
  21. ↑ G. Pietrzyński i inni, An eclipsing-binary distance to the Large Magellanic Cloud accurate to two per cent, „Nature”, 495, 2013, s. 76–79, DOI: 10.1038/nature11878, ISSN 0028-0836 [dostęp 2024-07-05].
  22. ↑ Igor Soszyński, Three decades of the OGLE survey, „Contributions of the Astronomical Observatory Skalnate Pleso”, 54, 2024, s. 234–248, DOI: 10.31577/caosp.2024.54.2.234, ISSN 0583-466X [dostęp 2024-06-17].
  23. ↑ Grzegorz Pojmański, The All Sky Automated Survey. Catalog of Variable Stars. I. 0 h - 6 hQuarter of the Southern Hemisphere, „Acta Astronomica”, 52, 2002, s. 397–427, DOI: 10.48550/arXiv.astro-ph/0210283, ISSN 0001-5237 [dostęp 2024-06-17].
  24. ↑ G. Pojmanski, G. Maciejewski, The All Sky Automated Survey. Catalog of Variable Stars. IV. 18^h-24^h Quarter of the Southern Hemisphere, „Acta Astronomica”, 55, 2005, s. 97–122, DOI: 10.48550/arXiv.astro-ph/0412645, ISSN 0001-5237 [dostęp 2024-07-02].
  25. ↑ R. Tylenda i inni, V1309 Scorpii: merger of a contact binary, „Astronomy and Astrophysics”, 528, 2011, A114, DOI: 10.1051/0004-6361/201016221, ISSN 0004-6361 [dostęp 2024-07-02].
  26. ↑ Paweł Pietrukowicz i inni, Blue large-amplitude pulsators as a new class of variable stars, „Nature Astronomy”, 1 (8), 2017, DOI: 10.1038/s41550-017-0166, ISSN 2397-3366 [dostęp 2024-06-21] (ang.).
  27. ↑ Andrzej Udalski, Microlensing Surveys for Exoplanet Research (OGLE Survey Perspective), Hans J. Deeg, Juan Antonio Belmonte (red.), Cham: Springer International Publishing, 2018, s. 1025–1044, DOI: 10.1007/978-3-319-55333-7_123, ISBN 978-3-319-55332-0 [dostęp 2024-06-20] (ang.).
  28. ↑ Historia astronomii w Polsce, t. II, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983, s. 130–133, ISBN 978-83-04-01478-7.
  29. ↑ Jerzy Marek Kreiner, Polskie obserwacje zaćmień Słońca, „Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności” (2), 2000, s. 75–90 [dostęp 2024-06-17].
  30. ↑ Katedra Astrofizyki Teoretycznej – Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego [online] [dostęp 2022-10-16] (pol.).
  31. ↑ Armiński Franciszek, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-02-13].
  32. ↑ a b c d e f Michał Kamieński, Stulecie Obserwatorjum Warszawskiego (1825–1925)., „Urania”, 4 (4), 1925, s. 69-78 [dostęp 2023-02-19].
  33. ↑ prof. Kazimierz Stępień - MNiSW [online], web.archive.org, 25 października 2012 [dostęp 2023-04-28] [zarchiwizowane z adresu 2012-10-25].
  34. ↑ Zespół Dziekański FUW, Informacje Zespołu Dziekańskiego przedstawiane podczas posiedzeń Rady Wydziału Fizyki UW [online], 23 czerwca 2017 [dostęp 2023-01-22].
  35. ↑ Pracownicy naukowo-dydaktyczni – Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego [online] [dostęp 2024-10-24] (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Obserwatorium_Astronomiczne_Uniwersytetu_Warszawskiego&oldid=75118980”