Chełm (Gdańsk)
Chełm (hist. Nowa Górka, Novogortcze, Wysoka Górka, niem. Stolzenberg) – dzielnica Gdańska znajdująca się historycznie na miejscu Starej Wsi, do 2010 wchodząca w skład dzielnicy Chełm i Gdańsk Południe.
| Dzielnica Gdańska | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| Zarządzający |
Agnieszka Rezmer (przewodnicząca Zarządu Dzielnicy) |
| Powierzchnia |
3,89 km² |
| Populacja (2019) • liczba ludności |
|
| • gęstość |
8288 os./km² |
Plan
| |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
Położenie na mapie Gdańska  | |
 54°20′30″N 18°37′42″E/54,341667 18,628333
| |
Wieś biskupstwa włocławskiego w województwie pomorskim w II połowie XVI wieku[2].
Położenie administracyjne
edytujChełm bezpośrednio sąsiaduje z dzielnicami: Wzgórze Mickiewicza, Siedlce, Orunia-Św. Wojciech-Lipce, Ujeścisko-Łostowice i Orunia Górna-Gdańsk Południe.
Chełm nieformalnie dzieli się na Stary Chełm – osiedle robotnicze wybudowane w latach 30. i 40. XX wieku – i na Nowy Chełm, czyli pozostałe rejony dzielnicy będące przykładem wielkiego zespołu mieszkaniowego.
Do 30 sierpnia 2018 w skład dzielnicy administracyjnej Chełm wchodziły także osiedla: Orunia Górna, Maćkowy, Borkowo (Cztery Pory Roku), Kolorowe, Moje Marzenie. Zgodnie z uchwałą LVI/1670/18 z dn. 30 sierpnia 2018r.[3] Rada miasta Gdańska dokonała podziału dzielnicy Chełm na Chełm i Orunię Górną-Gdańsk Południe. Nowy podział administracyjny wszedł w życie wraz z rozpoczęciem nowej kadencji samorządu.
Sąsiednie podjednostki (tylko dla osiedla Chełmu)
edytuj- od północy: Dolina, Biskupia Górka
- od wschodu: Zaroślak, Stare Szkoty
- od zachodu: Ujeścisko
- od południa: Oruńskie Przedmieście
Sąsiednie podjednostki (dla dzielnicy Chełm)
edytuj- od północy: Wzgórze Mickiewicza, Siedlce, Biskupia Górka, Dolina
- od wschodu: Zaroślak, Stare Szkoty, Oruńskie Przedmieście
- od zachodu: Zabornia, Ujeścisko, Łostowice
- od południa: Oruńskie Przedmieście, Orunia Górna
Położenie geograficzne
edytujChełm jest położony na Górnym Tarasie. W całości znajduje się na wzgórzach (wysokość od 50 do 60 m n.p.m.[4]). Jego długość południkowa w najszerszym miejscu to 1,5 km. Szerokość równoleżnikowa w najszerszym miejscu to 2,5 km.
Na północnym zachodzie znajduje się Wzgórze Mickiewicza. Na północy teren obniża się w ku Siedlcom. Na północnym wschodzie zaś teren łączy się z Biskupią Górką. Od wschodu na Starych Szkotach znajduje się obniżenie ku Kanałowi Raduni. Od południa znajduje się znaczne obniżenie terenu tworzące jar Oruńskiego Przedmieścia. Od zachodu teren zachowuje mniej więcej swoją wysokość.
Znajdują się tu, przy ulicy Cmentarnej, dwa cmentarze: komunalny (należący niegdyś do kościoła ewangelickiego pw. Zbawiciela (Salwatora)) przy Zaroślaku oraz żydowski, odrestaurowany w 2008.
Przy ul. Kolonia Studentów w okolicach kortów tenisowych rosną topola biała o obwodzie 452 cm ustanowiona pomnikiem przyrody w 2016 roku[5] oraz buk zwyczajny o obwodzie 291 cm[6].
Historia
edytujDo 1516 obszar ten zwany był Nową Górką (nazwa pojawiła się już w 1356) i stanowił (podobnie jak sąsiednia Biskupia Górka) posiadłość biskupów kujawskich. Mieściły się tu wieś i dwór biskupi, niszczone wielokrotnie podczas kolejnych wojen. W 1456 osada pojawiła się w źródłach niemieckich jako Stolzenberg. W ramach odbudowy po wojnie trzynastoletniej 29 III 1471 r. biskup włocławski Jakub z Sienna nadał wsi przywilej regulacyjny prawa chełmińskiego, zastępujący starszy (zaginiony, być może pochodzący z czasów przedkrzyżackich)[7]. Mieszkali tu garncarze, młynarze, browarnicy, gorzelnicy i inni rzemieślnicy.
Pierwsza pisemna wzmianka o cmentarzu żydowskim pochodzi z 1694, choć mógł on powstać już w XVI wieku. Używany był do pierwszej poł. XVIII wieku, kiedy na pewien czas zaprzestano pochówków (wznowiono je w drugiej połowie tego samego wieku). Teren cmentarza stopniowo powiększano w XVIII oraz XIX wieku i ostatecznie uzyskał powierzchnię ponad dwóch hektarów. Cmentarz funkcjonował do lat 30. XX wieku i przetrwał II wojnę światową, po której uległ jednak niemal całkowitej dewastacji i rozkradzeniu.
Za czasów Fryderyka Wielkiego, po I rozbiorze Polski, powstało na tym terenie konkurencyjne gospodarczo dla Gdańska miasto - Kgl. Immediatstadt Stolzenberg - z własnym burmistrzem, radą miejską, urzędem pocztowym, oraz z niższymi niż w Gdańsku akcyzą i cłem[8]. Jego ratusz mieścił się u zbiegu dzisiejszych ulic Reformackiej (której nazwa pochodzi od niezachowanego klasztoru Ojców Reformatów z kościołem św. Antoniego Padewskiego z 1666) i Stoczniowców (dawna nazwa ulicy: Biskupia Dolina). Główny ciąg komunikacyjny stanowiła, podobnie jak w Gdańsku, ulica Długa (dzisiejsza Lubuska). Ogółem powstało 14 ulic, w tym Świętojańska, Młyńska, Garncarska i inne.
W czasie oblężeń Gdańska w 1807 i 1813 miasto to zostało całkowicie zniszczone, a w 1814 jego teren włączono do Gdańska. Przez długi czas utrzymywały się ruiny wypalonych domów i kościołów, a dawny rynek i ulice porosły roślinnością.
Na Chełmie istniał także katolicki cmentarz na terenie obecnego kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Św. (u zbiegu ulic: Stoczniowców, Lubuskiej, Biskupa A. Wronki i L. Hirszfelda), gdzie pochowana została m.in. Stanisława Przybyszewska. W obszarze tego cmentarza znajdował się jeden z cmentarzy cholerycznych, w czasie epidemii w 1831[9].
Począwszy od 1934 zaczęto stawiać tu bloki oraz domki dwurodzinne. Od 1940 w ramach programu budownictwa mieszkaniowego dla dużych zakładów przemysłowych, przy ul. Odrzańskiej, Worcella, Łużyckiej, Buczka, Lotników Polskich, Grabowskiego i Bitwy pod Lenino, powstały budynki dla pracowników stoczni Schichaua, jednej z najważniejszych stoczni budujących okręty w Niemczech[10].
W 1945 nie przywrócono dawnej polskiej nazwy, ale przetłumaczono niemiecką część nazwy -berg na Chełm (chełm – staropolskie „góra”).
Komunikacja
edytuj
Osiedle jest od północy ograniczone Trasą W-Z. Na wschodniej granicy z Orunią istnieją także zjazd na drogę krajową nr 91, a także połączenie ul. Zamiejską z drogą wojewódzką nr 221 przebiegającą przez Oruńskie Przedmieście.
Obecnie rozbudowa dróg w Gdańsku Południe jest priorytetem miasta. Szczególnie dotyczy to Chełmu. Planuje się dalszą rozbudowę ul. Sikorskiego, aż na Orunię[11] i połączenie Chełmu z nowym węzłem komunikacyjnym Czerwony Most mającym powstać na stacji Gdańsk Południowy[12].
Komunikacja miejska
edytujW 2007 została wybudowana linia tramwajowa z centrum na Chełm. Jest ona najbardziej stromą trasą tramwajową w Polsce[13]. Na Chełm dojeżdżają również autobusy miejskie.
Wykaz ulic dzielnicy
edytujChełm
|
|
|
|
Ujeścisko Wschodnie
|
Obiekty
edytuj
- Zespół Obsługi Mieszkańców Nr 2 Urzędu Miejskiego w Gdańsku, ul. Milskiego 1
- Zespół Obsługi Mieszkańców Nr 4 Urzędu Miejskiego w Gdańsku, ul. Wilanowska 2
- Szkoła Podstawowa nr 8, im. Przyjaciół Ziemi w Gdańsku, ul. Dragana 2
- Szkoła Podstawowa nr 47, im. Wojsk Ochrony Pogranicza, Reformacka 18
- Zespół Szkół Ogólnokształcących Nr 7 w Gdańsku, ul. Chałubińskiego 13
- Szkoła Podstawowa nr 3 im. Jana Pawła II i VII Liceum Ogólnokształcące, im. Józefa Wybickiego
- Kościół pw. Św. Urszuli Ledóchowskiej, ul. Cieszyńskiego 1
- Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, ul. Biskupa Andrzeja Wronki 1
- Zabytkowy stary cmentarz żydowski[14]
- Teren byłego podobozu Stolzenberg obozu macierzystego Stalag XX B w Malborku
- Pętla tramwajowa Chełm-Witosa
- Centrum Handlowe Pasaż Chełmski
- Basen przy ul. Chałubińskiego (w październiku 2018 skorzystało z niego 12370 osób[15]).
Rada Dzielnicy
edytuj- Przewodniczący Zarządu Dzielnicy
- Agnieszka Rezmer
- Przewodniczący Rady Dzielnicy
- Marian Menczykowski
- Przewodnicząca Zarządu Dzielnicy
- Agnieszka Rezmer
- Przewodnicząca Rady Dzielnicy
- Julita Kuklińska
Przypisy
edytuj- ↑ BIP - Urząd Miejski w Gdańsku [online], bip.gdansk.pl [dostęp 2020-04-19].
- ↑ Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w. : rozmieszczenie własności ziemskiej, sieć parafialna / Marian Biskup, Andrzej Tomczak. Toruń 1955, s. 91.
- ↑ Orunia Górna - Gdańsk Południe. To nazwa nowej, 35. dzielnicy Gdańska - gdansk.pl [online] [dostęp 2019-09-28].
- ↑ Chełm Poznaj swoją dzielnicę. pke.gdansk.pl.
- ↑ Uchwała nr XXXI/876/16 Rady Miasta Gdańska z dnia 24 listopada 2016 r. w sprawie ustanowienia pomnika przyrody.. [dostęp 2018-05-31].
- ↑ Uchwała nr LIII/1536/18 Rady Miasta Gdańska z dnia 24 maja 2018 r. w sprawie ustanowienia pomnika przyrody.. [dostęp 2019-09-01].
- ↑ Tomasz Larczyński, Przywilej biskupa włocławskiego Jakuba z Sienna dla podgdańskiej wsi Chełm z 29 III 1471 r., [w:] Błażej Śliwiński (red.), Studia z dziejów średniowiecza, t. 14: Kaci, święci, templariusze, 2008.
- ↑ Chełm miał kiedyś swoją ul. Długą. trojmiasto.pl, 13 lutego 2010. [dostęp 2010-02-13].
- ↑ Okrągła rocznica zarazy, która nie ominęła Pomorza. trojmiasto.pl, 12 stycznia 2011. [dostęp 2011-01-12].
- ↑ Wolna niedziela. Odkrywając Stary Chełm
- ↑ http://mojaorunia.pl/administrator/zdjecia/full/1266316439_Obrazek%204.png
- ↑ http://209.85.135.132/search?q=cache:qYkJcrNnYnAJ:www.zdiz.gda.pl/Odpowiedzi082_1.doc+w%C4%99ze%C5%82+czerwony+most&cd=1&hl=pl&ct=clnk&gl=pl&client=firefox-a.
- ↑ Nowa na Chełmie. Jest najbardziej stromą trasą tramwajową w Polsce – Gdańsk – Naszemiasto.pl.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych. kobidz.pl.
- ↑ Miejskie baseny w Gdańsku świecą pustkami. Dlaczego nie chce nam się pływać?
- ↑ Skład Rady Dzielnicy Chełm [online], gdansk.pl [dostęp 2024-11-04].
- ↑ Wyniki wyborów do rad dzielnic [online], gdansk.pl [dostęp 2024-10-15].
- ↑ Obwieszczenie [online], download.cloudgdansk.pl [dostęp 2024-09-17] (pol.).
- ↑ Obwieszczenia o zarejestrowanych kandydatach na radnych [online], gdansk.pl [dostęp 2024-09-27].
- ↑ Rada Dzielnicy [online], gdansk.pl [dostęp 2024-10-31] (pol.).
Bibliografia
edytujLinki zewnętrzne
edytuj- Forum osiedlowe
- Kirkut na Żydowskiej Górce
- Stolzenberg, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 362.