Bruzdniczek największy
Bruzdniczek największy lub sadówka podsadka (Clitopilus prunulus (Scop.) P. Kumm.) – gatunek grzybów należący do rodziny dzwonkówkowatych (Entolomataceae)[2].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
bruzdniczek największy |
| Nazwa systematyczna | |
| Clitopilus prunulus (Scop.) P. Kumm Führ. Pilzk.: 23, 96 (Zwickau, 1871) | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |
 | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Clitopilus, Entolomataceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[2].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1772 r. Scopoli nadając mu nazwę Agaricus prunulus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1871 r. P. Kumm., przenosząc go do rodzaju Clitopilus[2]. Synonimy naukowe[3]:
- Agaricus orcella Bull. 1793
- Agaricus prunulus Scop. 1772
- Clitopilus orcella (Bull.) P. Kumm. 1871
- Paxillopsis prunulus (Scop.) J.E. Lange 1940
- Paxillopsis prunulus (Scop.) J.E. Lange 1939
- Clitopilus prunulus var. amarus Joss. 1941
- Clitopilus prunulus var. pinetorum Sacc. 1915
- Clitopilus prunulus (Scop.) P. Kumm.1871 var. prunulus
- Paxillopsis prunulus (Scop.) J.E. Lange 1939
- Paxillopsis prunulus (Scop.) J.E. Langel 1940
- Paxillus prunulus var. orcella (Bull.) Quél. 1886
- Paxillus prunulus (Scop.) Fr. var. prunulus
- Pleuropus orcellus (Bull.) Gray 1821
- Pleuropus prunulus (Scop.) Murrill 1917
Polską nazwę zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako majówka, podsadka, sadówka, rumieniak podsadka, sadówka (bedłka) podsadka[4].
Morfologia
edytujŚrednica 3–10 cm, w młodym wieku półkolisty, później łukowaty z zapadniętym środkiem, na koniec staje się lejkowaty. Brzegi zawsze podwinięte. Skórka biała lub białoszarawa, w stanie suchym naga i matowa, po deszczach trochę śluzowata[5].
Blaszkowy, blaszki początkowo białe, później różowawe, gęste, niskie i nierównej długości, dość głęboko zbiegające na trzon[5].
Wysokość 3–7 cm, grubość 8–18 mm, cylindryczny, pełny. Czasami wyrasta ekscentrycznie (tzn. nie na środku kapelusza). Jest włókniście żłobiony, oszroniony, a dołem zwężony. Kolor biały[5].
Biały, miękki i elastyczny, nie zmieniający zabarwienia po przekrojeniu. Smak nieznaczny, zapach przypomina świeżo zmieloną mąkę[6].
Różowawy. Zarodniki szerokowrzecionowate, o rozmiarach 10–14 × 5–6 µm[7].
- Gatunki podobne
Często bywa mylony z kępkowcem białawym (Lyophyllum connatum)[5]. Może też być pomylony z trującą lejkówką liściową (Clitocybe phyllophila) lub również trującą dzwonkówką trującą (Entoloma sinuatum). Odróżnia się od nich silnie zbiegającymi blaszkami o różowawym odcieniu i charakterystycznym zapachem[8].
Występowanie i siedlisko
edytujJest pospolity na półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego. Występuje także w Ameryce Środkowej i Australii[9]. W Polsce jest bardzo pospolity[4].
Naziemny grzyb saprotroficzny. Rozwija się w lasach liściastych i iglastych, głównie wśród mchów. Najczęściej występuje w bardziej oświetlonych miejscach lasu; na leśnych ścieżkach i drogach, na polankach[10]. Wytwarza owocniki od lipca do listopada, prawie zawsze gromadnie[6].
Znaczenie
edytujGrzyb jadalny, jednak zbierany może być tylko przez bardzo doświadczonych grzybiarzy. Łatwo go bowiem pomylić z silnie trującymi białymi lejkówkami[11]. Nadaje się do sosów, a także do suszenia. Ze względu na miękkość miąższu nie nadaje się do marynowania w occie[6].
Przypisy
edytuj- ↑ Clitopilus prunulus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-10-20] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-10-20] (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 130, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 14, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b c Aurel Dermek, Grzyby, 1981, ISBN 83-217-2357-8.
- ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 345, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 162, 163, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2015-12-16].
- ↑ Albert Pilát, Otto Ušák, Mały atlas grzybów, Warszawa: PWRiL, 1977, s. 92.
- ↑ Marek Snowarski, Grzyby, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 148, ISBN 978-83-7073-776-4.