Bój pod Kliczewem
Bój pod Kliczewem – walki polskiego 1 pułku strzelców wielkopolskich ppłk. Gustawa Paszkiewicza z oddziałami sowieckiej 8 Dywizji Strzelców Władimira Smirnowa toczone w pierwszym roku wojny polsko-bolszewickiej.
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| |||
| Czas |
12–14 XII 1919 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Kliczewem | ||
| Terytorium | |||
| Wynik |
wygrana Polaków | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Wojna Polska 1918–1921[1]
Wypad na Kliczew 12.XII.1919[2]
Geneza
edytujW drugiej połowie lipca 1919 Naczelne Dowództwie WP zakończyło prace nad planem szeroko zakrojonej operacji zaczepnej, której celem było opanowanie Mińska, Borysowa, Bobrujska i oparcie frontu o linię rzek Dźwiny i Berezyny[3][4].
W rozkazie operacyjnym Frontu Litewsko-Białoruskiego z 3 sierpnia 1919 przewidziano, że Grupa Wielkopolska gen. Konarzewskiego miała nacierać od południowego zachodu, a jednocześnie 1 pułk Ułanów Wielkopolskich miał wyjść na tyły Mińska i przeciąć drogę oraz linię kolejową Mińsk-Borysów[5][6].
Po zajęciu Mińska zaistniała możliwość kontynuowania przez wojska Frontu Litewsko-Białoruskiego działań zaczepnych aż do linii rzeki Berezyny. Gdy czołowe elementy Grupy Wielkopolskiej osiągnęły 24 sierpnia rejon Osipowicz, gen. Stanisław Szeptycki wydał rozkaz opanowania Bobrujska. W czasie walk o Bobrujsk kombinowana Grupa Wielkopolska wyparła z miasta oddziały 8 Dywizji Strzelców i opanowała przyczółek na wschodnim brzegu Berezyny[7][8].
W połowie września w rejon Bobrujska przybyły pozostałe oddziały 1 Dywizji Strzelców Wielkopolskich. Przyczółek stał się doskonałą bazą dla wypadów organizowanych na tyły wojsk sowieckich[7].
Walczące wojska
edytuj| Jednostka | Dowódca | Podporządkowanie |
 Wojsko Polskie
| ||
|---|---|---|
| 1 pułk strzelców wielkopolskich | ppłk Gustaw Paszkiewicz | 1 Dywizja Strzelców Wlkp. |
| ⇒ 4 kompania ckm | grupa por. Zajączkowskiego | |
| ⇒ I/1 pułku strzelców | ||
| → 2 kompania | ppor. Feliks Zieliński | odwód |
| ⇒ II/1 pułku strzelców | ||
| → 8 kompania | odwód | |
| ⇒ III/1 pułku strzelców | por. Franciszek Rataj | |
| → 9 kompania | grupa por. Zajączkowskiego | |
| → 10 kompania | ||
| → 11 kompania | grupa por. Rataja | |
| → 12 kompania | ||
| → 3 kompania ckm | ||
| 1 pułk ułanów wielkopolskich | ||
| → 4 szwadron z plutonem km | por. Janusz Czarnecki | oddział osłony |
 Armia Czerwona
| ||
| ⇒ 8 Dywizja Strzelców | Władimir Smirnow | 15 Armia |
| → 68 pułk strzelców | 23 Brygada Strzelców | |
Walki pod Kliczewem
edytuj
Wypad na Kliczew 12.XII.1919[2]
Aby przeszkodzić nieprzyjacielowi w przygotowaniach do uderzenia na Bobrujsk, oddziały polskie zajmujące przyczółek na wschodnim brzegu Berezyny dokonywały wielu wypadów na jego tyły.
W grudniu 1919 rozpoznanie ustaliło, że w oddalonym o około 50 km od Bobrujska Kliczewie kwateruje sztab sowieckiego 68 „żelaznego” pułku strzelców, batalion piechoty i bateria artylerii, a w odległej o kilka kilometrów od Kliczewa wsi Niesieta stoi inny batalion tego pułku[9][10]. Pułk ten przygotowywał się do wypadu na Świsłocz, broniony przez pododdziały 4 pułku strzelców wielkopolskich, i do wysadzenia mostów na linii kolejowej łączącej Bobrujsk z Mińskiem. Uspokojone dużą odległością od linii frontu dowództwo 68 pułku strzelców nie przejawiało zbytniej czujności[11].
Dowództwo polskiej 1 Dywizji Strzelców Wielkopolskich gen. Daniela Konarzewskiego postanowiło uprzedzić przeciwnika i zorganizować wypad na Kilczew siłami 1 pułku strzelców wielkopolskich ppłk. Gustawa Paszkiewicza[12]. Dowódca pułku do grupy wypadowej wyznaczył sześć kompanii piechoty, dwie kompanie ckm-ów i osobiście objął dowództwo nad grupą. Lewe skrzydło oddziału ubezpieczać miał 4 szwadron 1 pułku ułanów wielkopolskich z plutonem karabinów maszynowych[11][13][14].
Oddział wypadowy wyruszył 12 grudnia przed świtem. Pod osłoną mroku kolumna przekroczyła linię frontu i posuwając się bocznymi drogami doszła do skrzyżowania drogi Kliczew – Niesieta z drogą Wojewicze – Turzec[15]. Stąd grupa boczna: 11 i 12 kompania oraz 3 kompania ckm, pod ogólnym dowództwem por. Franciszka Rataja, skierowała się na Niesietę. Po opanowaniu wioski grupa miała wysłać patrol na Kliczew, nawiązać łączność z siłami głównymi, a po rozpoczęciu odwrotu przejąć zadanie osłony[16].
Kolumna główna, prowadzona przez por. Mieczysława Zajączkowskiego[a], w składzie 2, 8, 9 i 10 kompania oraz 4 kompania ckm, nad ranem 13 grudnia podeszła pod Kliczew. Jedna kompania obeszła miasteczko od północy, a pozostałe rozwinęły się do natarcia od zachodu i południa. Po zlikwidowaniu ubezpieczeń, około 7.00 uderzono na miasto. Po ciężkich walkach z sowiecką piechotą, wspartą baterią artylerii, zdobyto Kliczew, a przeciwnik próbował wycofywać się przez zamarzniętą Olsę. Jednak lód załamał się i kilkudziesięciu czerwonoarmistów utonęło. Szturm przypłacił życiem dowódca grupy atakującej por. Zajączkowski[17]. Już około 8.00 od północy i wschodu polskie pozycje zaatakował batalion 68 pułku strzelców kwaterujący w pobliskich Bacewiczach. Natarcie zostało zatrzymane ogniem karabinów maszynowych, a kontratak „na bagnety” polskich 2 i 9 kompanii zmusił nieprzyjaciela do odwrotu. W tym czasie grupa por. Rataja, nie napotkawszy nieprzyjaciela, opanowała bez walki Niesietę[18]. O 9.00 dowodzący wypadem ppłk Paszkiewicz wydał rozkaz odwrotu. Nie niepokojeni przez Sowietów Polacy wycofali się z miasteczka. Z uwagi na odwilż i błoto na drogach, powrót okazał się nad wyraz uciążliwy. Na przebycie pierwszych piętnastu kilometrów stracono około dwunastu godzin, a piechurzy wielokrotnie musieli wspierać zaprzęgi konne przy zdobycznych armatach[19].
Bilans walk
edytuj14 grudnia w godzinach popołudniowych grupa ppłk. Gustawa Paszkiewicza wróciła do Bobrujska. Przy minimalnych stratach własnych – dwóch poległych i trzech rannych - Polacy wzięli 65 jeńców, zdobyli 2 działa, 3 jaszcze, 27 koni, 30 wozów, 2 kuchnie polowe i 4 ckm-y. Rozbito sztab 68 pułku strzelców, a straty sowieckie oszacowano na około 250 ludzi[20][17].
- Dowódca Frontu Litewsko-Białoruskiego gen. Stanisław Szeptycki tak ocenił działania wielkopolskich żołnierzy: [21]:
Żołnierze Wielkopolscy!
Wasz sławny 1 pułk strzelców Wielkopolskich ze szwadronem bitnych ułanów pod d-twem podpułkownika Paszkiewicza zdobył sobie jeszcze jeden wawrzyn chwały pod Kliczewem. Inicjatywną swoją, męstwem i brawura podczas wypadu rozbił przeważające siły, które w popłochu cofnąć się musiały. Niestety, podczas tej akcji zginął por. Zajączkowski, adjutant pułku, który dotarł pierwszy w tym wspaniałym ataku do baterii nieprzyjacielskiej, oddając w nasze ręce dwa działa. Pułk stracił jednostkę, piękną charakterem, wzniosłą swym duchem rycerskim, Ojczyzna przykładnego i oddanego sobie syna. Nieodżałowanej Jego pamięci – cześć. Pułkowi za odwagę, dzielność – sława, za utratę kochanego oficera – współczucie.
(–) Szeptycki, gen. i d-ca.
Uwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Przybylski 1930 ↓.
- ↑ a b Paszkiewicz 1924 ↓.
- ↑ Odziemkowski 2010 ↓, s. 415.
- ↑ Wyszczelski 2011 ↓, s. 165.
- ↑ Tym 2020 ↓, s. 18.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 24.
- ↑ a b Odziemkowski 1998 ↓, s. 25.
- ↑ 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓, s. 60.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 185.
- ↑ Jasionek 1928 ↓, s. 10.
- ↑ a b Odziemkowski 2010 ↓, s. 439.
- ↑ a b 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓, s. 79.
- ↑ Czarnecki 1929 ↓, s. 25.
- ↑ Paszkiewicz 1924 ↓, s. 254.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 171.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 70.
- ↑ a b Jasionek 1928 ↓, s. 11.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 71.
- ↑ Odziemkowski 2010 ↓, s. 440.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 172.
- ↑ 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓, s. 81.
Bibliografia
edytuj- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Jan Janusz Czarnecki: Zarys historii wojennej 15-go pułku ułanów poznańskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- 14 Dywizja Piechoty - 1-sza Dywizja Strzelców Wielkopolskich - w wojnie i pokoju. Poznań: 1937.
- Stefan Jasionek: Zarys historji wojennej 55-go poznańskiego pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
- Gustaw Paszkiewicz. Wypad na Kliczew 12.XII.1919. „Bellona”. 13, s. 253-260, 1924. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo – Wydawniczy.
- Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
- Juliusz S. Tym: Działania na Froncie Litewsko-Białoruskim (czerwiec 1919 – kwiecień 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
- Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.