Wikipedia

Bitwa pod Bobrujskiem (1919)

bitwa z okresu wojny polsko-bolszewickiej

Bitwa pod Bobrujskiem – walki polskiej kombinowanej Dywizji Wielkopolskiej z sowiecką 8 Dywizją Strzelców[a] toczone w pierwszym roku wojny polsko-bolszewickiej.

Bitwa pod Bobrujskiem
Wojna polsko-bolszewicka
Ilustracja
Czas

28 VIII–3 IX 1919

Miejsce

pod Bobrujskiem

Wynik

zwycięstwo Polaków

Strony konfliktu
 Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Daniel Konarzewski
Arnold Szylling
Oskar Brezany
Władysław Anders
Siły
Grupa Wielkopolska
3 pułk strzelców
4 pułk strzelców
1 pułk ułanów 		8 Dywizja Strzelców
brak współrzędnych
Adam Przybylski,
Wojna Polska 1918–1921[1]

Geneza

edytuj

W drugiej połowie lipca 1919 Naczelne Dowództwo WP zakończyło prace nad planem szeroko zakrojonej operacji zaczepnej, której celem było opanowanie Mińska, Borysowa, Bobrujska i oparcie frontu o linię rzek Dźwiny i Berezyny[2][3].

W rozkazie operacyjnym Frontu Litewsko-Białoruskiego z 3 sierpnia 1919 przewidziano, że natarcie na Mińsk ubezpieczą na lewym skrzydle oddziały 1 Dywizji Piechoty Legionów w rejonie Mołodeczna, Wilejki, a na prawym skrzydle oddziały Grupy Operacyjnej gen. Lasockiego. 2 Dywizja Piechoty Legionów miała wykonać natarcie na miasto z północnego zachodu, a następnie miała ubezpieczyć Mińsk z kierunku Borysowa. Z kolei Grupa Wielkopolska gen. Konarzewskiego miała nacierać od południowego zachodu, a jednocześnie 1 pułk Ułanów Wielkopolskich miał wyjść na tyły Mińska i przeciąć drogę oraz linię kolejową Mińsk-Borysów[4][5].

Osobny artykuł: bitwa o Mińsk.

Po zajęciu Mińska zaistniała możliwość kontynuowania przez wojska Frontu Litewsko-Białoruskiego działań zaczepnych aż do linii rzeki Berezyny. Gdy czołowe elementy Grupy Wielkopolskiej osiągnęły 24 sierpnia rejon Osipowicz, gen. Stanisław Szeptycki wydał rozkaz opanowania Bobrujska. W dniach 25–27 sierpnia oddziały Grupy zajęły pozycje wyjściowe. Oddziały sowieckie broniące Bobrujska przygotowały linie obronne nad rzeczką Wołczanką, wykorzystując silne umocnienia polowe z okresu I wojny światowej[6][7].

Walczące wojska

edytuj
Jednostka Dowódca Podporządkowanie
  Wojsko Polskie
Kombinowana Dywizja Wielkopolska gen. Daniel Konarzewski Front Litewsko-Białoruski
⇒ 3 pułk strzelców wielkopolskich ppłk Arnold Szylling Grupa północna
→ szkoła podoficerska kpt. Świnarski
→ I/3 pułku strzelców
→ 4/3 pułku strzelców por. Adolf Łojkiewicz
→ II/3 pułku strzelców kpt. Władysław Lewandowski
→ 5/3 pułku strzelców ppor. Jan Kłoś
→ 6/3 pułku strzelców ppor. Gawroński
→ 7/3 pułku strzelców ppor. Czesław Preiss
⇒ 4 pułk strzelców wielkopolskich mjr Oskar Brezany Grupa środkowa
→ 1/4 pułku strzelców ppor. Adam Biedrzyński
→ 2/4 pułku strzelców ppor. Stefan Żmuda-Trzebiatowski
→ 5/4 pułku strzelców ppor. Wiktor Skotarczak
→ 7/4 pułku strzelców ppor. Wegner
⇒ 2/1 pułku czołgów kpt. Dufour
⇒ 1 pułk ułanów wielkopolskich ppłk Władysław Anders Grupa południowa
→ 1 szwadron por. Antoni Tuncelman (?)
→ 3 szwadron por. Jerzy Skrzydlewski
→ 4 szwadron por. Jan Czarnecki
→ 2 szwadron por. Andrzej Rojewski w odwodzie
⇒ baterie 3 pal wielkopolskiego mjr. Leon Dębski
→ 1/3 pułku artylerii lekkiej por. Rosanda Grupa środkowa
→ 3/3 pułku artylerii lekkiej ppor. Tomasz Nowakowski
→ 5/3 pułku artylerii lekkiej por. Gromczakiewicz Grupa północna
→ 6/3 pułku artylerii lekkiej ppor. Marian Jasiński
⇒ 2 bateria 2 pac
⇒ 2 bateria artylerii konnej por. Alfred Milewski Grupa południowa
  Armia Czerwona
⇒ 8 Dywizja Strzelców 15 Armia
→ 67 pułk strzelców 23 Brygada Strzelców
→ 68 pułk strzelców

Walki pod Bobrujskiem

edytuj

Przygotowanie do działań

edytuj
 
Twierdza Bobrujsk – widok z lotu ptaka
 
Gen. Daniel Konarzewski w sztabie 3 pułku strzelców wielkopolskich w czasie ofensywy na Bobrujsk w sierpniu 1919
 
Transport oddziałów armii gen. Józefa Hallera z Francji do Polski – czołg Renault FT-17 na platformie kolejowej
 
Działania polskich czołgów na froncie pod Bobrujskiem
 
Most kolejowy na Berezynie zniszczony przez bolszewików
 
Pozycja 1 pułku strzelców wielkopolskich na przyczółku mostowym pod Bobrujskiem
 
14 Dywizja Piechoty – 1 Dywizja Strzelców Wlkp. – w wojnie i pokoju[8]
 
Sztab 4 pułku strzelców wielkopolskich oraz oficerowie francuscy biorący udział w natarciu z czołgami po zajęciu Bobrujska
 
Sztab 1 Dyw. Strz. Wlkp. w Bobrujsku z d-cą gen. Danielem Konarzewskim i szefem sztabu kpt. Jerzym Kwiecińskim

Przyczółek bobrujski był broniony przez sowiecki 67 i 68 pułk strzelców z 8 Dywizji Strzelców, dwa bataliony marynarzy, trzy pociągi pancerne (w tym jeden z obsługą niemiecką). Razem około 2500 żołnierzy[9].

24 sierpnia dowódca Grupy Wielkopolskiej otrzymał rozkaz opanowania Bobrujska. Generał Daniel Konarzewski[b] postanowił uderzyć na miasto trzema grupami utworzonymi na bazie 3. i 4 pułku strzelców wielkopolskich oraz 1 pułku ułanów wielkopolskich. 27 lipca grupy rozlokowane były następująco[9]: 4 pułk strzelców wielkopolskich – stanowisko dowodzenia w Tarasewiczach, I batalion z 2 i 3/3 pułku artylerii lekkiej wielkopolskiej w okolicy Boguszewki, II batalion z 1/3 pal w okolicy Starynki, III batalion (bez dwóch kompanii[c]) w Głuszy. Dowódca 3 pułku strzelców wielkopolskich ppłk Arnold Szylling swój sztab rozwinął także w Tatarkowiczach, I batalion z 5/3 pal stacjonował w Tatarkowiczach południowych, II batalion z plutonem 6/3 pal w Tatarkowiczach północnych, a III batalion z 4/3 pap i 2/2 pułku artylerii ciężkiej w Motowidłach. Kompania odwodowa z plutonem 6/3 pal stacjonowała w Świsłoczy, a kompania osłaniająca tabory w Chołuju. 1 pułk ułanów wielkopolskich rozlokował się w rejonie Korytna – Ubołocie. Jeden szwadron pozostał w Boguszewiczach z zadaniem osłony linii Berezyny.

28 sierpnia Grupa Wielkopolska gen. Daniela Konarzewskiego rozpoczęła natarcie na Bobrujsk[10].

Działanie grupy północnej ppłk. Szyllinga

edytuj

Lewa grupa uderzeniowa w składzie: 3 pułk strzelców wielkopolskich, II/3 pal i 2/2 pac i dwa plutony saperów podeszła w rejon folwarku Durynicze i tu przyjęła ostateczne ugrupowanie bojowe. Do bezpośrednich działań wyznaczony został II batalion kpt. Władysława Lewandowskiego. Jego 6 i 7 kompania rozwinęła się od Berezyny aż do Durynicz, z zadaniem wiązania nieprzyjaciela ogniem. 5 kompania, wzmocniona plutonem szkoły podoficerskiej, przygotowywała się do natarcia w okolicy spalonych mostów pod Wołczynem. Dwie kompanie stanowiły odwód pułku[11].

Po krótkim przygotowaniu artyleryjskim, jako pierwsza ruszyła 5 kompania ppor. Jana Kłosia i prowadziła natarcie w kierunku Wołczanki. Po ciężkiej przeprawie „w bród”, wdarła się na nieprzyjacielskie pozycje, zdobyła je i rozpoczęła pościg przez Krasne na Pobokowicze. W tym czasie 6 kompania ppor. Gawrońskiego i 7. ppor. Preissa prowadziły walkę ogniową. W odwodzie, na kierunku działania 5 kompanii, maszerowała szkoła podoficerska kpt. Świnarskiego i 4 kompania por. Adolfa Łojkiewicza, z zadaniem osłony południowego skrzydła. Atakująca dalej w pierwszym rzucie 5 kompania za Pobokowiczami zniszczyła nieprzyjacielską baterię artylerii. Zdobyto 2 działa, 5 jaszczy i 2 karabiny maszynowe[12]. Wykorzystując powodzenie 5 kompanii, 6 i 7 kompania sforsowały na szerokim froncie Wołczankę i spychały Sowietów na Pobokowicze. Tu czerwonoarmistów od tyłu zaatakował pluton 5 kompanii. Większość z nich poddała się lub wycofała w nieładzie. Nie pomógł im też wyprowadzony na tym kierunku sowiecki kontratak. Został odparty przez plutony szkoły podoficerskiej[12].

Około południa II/3 pułku strzelców wielkopolskich, już bez styczności z przeciwnikiem, ruszył w kierunku Bobrujska. Pozostałe pododdziały, które nie weszły do walki, maszerowały za nim. Do zdobytego już przez 4 pułk strzelców wielkopolskich Bobrujska dotarły około 17:00. I batalion stanął w rejonie dworca kolejowego Bobrujsk, II w centrum miasta, wysuwając na stację kolejową Berezyna 5 kompanię. Ta, po zniszczonym moście, zdołała jeszcze przeprawić placówkę na wschodni brzeg rzeki. II batalion przeszedł do Krzywego Kruka[12].

Działanie grupy środkowej mjr. Brezanego

edytuj

Jako pierwszy maszerował 4 pułk strzelców wielkopolskich mjr. Oskara Brezanego, wspierany przez 2 kompanię czołgów Renault FT kpt. Dufoura. Dowódca pułku przyjął ugrupowanie w trzy kolumny, a oddziały maszerowały w pasie między linią kolejową Osipowicze – Bobrujsk, a szosą Słuck – Bobrujsk.

Pierwsza kolumna pod osobistym dowództwem mjr. Brezanego w składzie I batalion, 2 i 3 bateria 1 pułku artylerii polowej Wielkopolskiej i pluton saperów, łamiąc słaby opór nieprzyjaciela pod Gorbacewiczami, Pobokowiczami i Bałczynem, dotarła do skrzyżowania szosy z torem kolejowym. Tutaj została zatrzymana ogniem pociągu pancernego. Po wymianie ognia z polską baterią, pociąg wycofał się i jeszcze przed południem kolumna, nie napotykając przeciwnika, zajęła twierdzę i miasto[10][13]. W tym czasie druga kolumna pod dowództwem ppor. Nowaka w składzie 5 i 7 kompania, kompania czołgów, 1 bateria 1 pap Wlkp. uderzyła na pozycje sowieckie nad Wołczanką. Pojawienie się czołgów było dużym zaskoczeniem dla czerwonoarmistów, którzy nie podjęli walki i wycofali się[14]. Po krótkiej walce pod Siemkowem, a potem z pociągiem pancernym, kolumna zdobyła dworzec w Bobrujsku i około 15:00 wkroczyła do miasta zajętego już przez I batalion[15]. Trzecia kolumna pod dowództwem ppor. Wiktora Skotarczaka, w składzie 6 i 8 kompania oraz 4 kompania ckm i oddział miotaczy min, przełamując sowiecką obronę pod Bybkowszczyzną, po południu wkroczyła do miasta[16][17].

Ostatecznie I batalion stanął w koszarach w twierdzy, II w centrum miasta, III na południe od dworca kolejowego, a czołgi w pobliżu stacji kolejowej. Do godziny 20:00 3 i 4 kompania ubezpieczały Bobrujsk patrolując brzeg rzeki[18].

Działanie grupy południowej ppłk. Andersa

edytuj

Prawa grupa uderzeniowa pod dowództwem ppłk. Władysława Andersa w składzie 1 pułk ułanów wielkopolskich (bez jednego szwadronu) z 2 baterią artylerii konnej por. Alfreda Milewskiego zebrała się na drodze Tarasowicze – Głusza i maszerowała za kolumną 4 pułku strzelców wielkopolskich przez Boguszewkę do Gorbacewicz. Tu skręciła na południe na Starce i Wornowicze, ubezpieczając się szpicą przednią – 4 szwadronem por. Jana Czarneckiego. Na wschód od Starzec szpica przełamała obronę nieprzyjaciela, ale z powodu bagnistej drogi dalszy marsz w kierunku na Wornowicze okazał się niemożliwy[19][20]. W związku z tym wykonano marsz na północ, w kierunku na zaścianek Wornowicze, a w szpicy tym razem szedł 1 szwadron por. Antoniego Tuncelmana. Pod Bobrujskiem szarża 1 szwadronu spędziła wycofujące się już oddziały sowieckie, a około południa 1 szwadron osiągnął stację kolejową Berezynę i przy pomocy baterii konnej spędził sowiecki pociąg pancerny. W tym czasie 3 szwadron zdobył statek parowy na Berezynie. Około 15:00 pułk wkroczył do Bobrujska. 1 i 3 szwadron do 22:00 patrolowali brzeg Berezyny, a pozostała część pułku zakwaterowała się w mieście. W tym czasie pozostawiony w Boguszewiczach 2 szwadron por. Rojewskiego odpierał sowieckie oddziały przechodzące przez Berezynę[19].

Walki o przedmoście

edytuj

Sowieci obsadzili dominujące wzgórza na wschodnim brzegu Berezyny i z nich ostrzeliwali miasto. Zaistniała zatem potrzeba utworzenia przedmościa na wschodnim brzegu rzeki, które chroniłoby Bobrujsk od ognia artylerii i stanowiło podstawę dla przyszłych akcji na wschód od Berezyny[21].

Zadanie sforsowania Berezyny i opanowania wzgórz otrzymał 3 pułk strzelców wielkopolskich. Nocą 1 września jego I batalion przeszedł Berezynę po szczątkach mostu kolejowego, natomiast III batalion przeprawił się promem pod Nazarówką. Jeszcze przed świtem oba bataliony uderzyły na pozycje sowieckie i zdobyły Babin. Po walce bataliony obsadziły przedmoście na linii Nazarówka – Podrzecze – Chimy i dalej łukiem do wsi Ruczaj na południe od Bobrujska[22]. W kolejnych dniach obszar przyczółka poszerzono, a sowieckie kontrataki mające na celu wyrzucenie polskich oddziałów za Berezynę zostały odparte[15]. 1 września na przedmoście przeszedł 1 pułk ułanów wielkopolskich, który prowadził działania w rejonie Lubnicz – Kozułicz z zadaniem oczyszczenia terenu na wschód od Berezyny aż do Kliczewa. 4 września pułk czasowo opanował Kliczew, po czym powrócił do Bobrujska[23].

Komunikat prasowy Sztabu Generalnego z 2 września 1919 donosił[24]:

Na odcinku północnym nawiązaliśmy kontakt z nieprzyjacielem i wyparliśmy go z szeregu miejscowości. Oddziały wielkopolskie śmiałym wypadem nocnym na wschodni brzeg pod Bobrujskiem rozgromiły większe siły nieprzyjacielskie, zdobywając 500 jeńców, 5 dział wraz z amunicją i 5 karabinów maszynowych. Straty nieprzyjacielskie w zabitych i rannych bardzo znaczne.

Bilans walk

edytuj

W czasie walk o Bobrujsk kombinowana Grupa Wielkopolska wyparła z miasta oddziały 8 Dywizji Strzelców i opanowała przyczółek na wschodnim brzegu Berezyny. W połowie września w rejon Bobrujska przybyły pozostałe oddziały 1 Dywizji Strzelców Wielkopolskich, walczące do tej pory na innych odcinkach frontu. Zimą z 1919 na 1920 i wiosną 1920 oddziały polskie dokonały z przedmościa Bobrujsk wielu udanych wypadów na tyły wojsk sowieckich[25].

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 43 podaje, że oddziały wielkopolskie walczyły z sowiecką 10 Dywizją Strzelców.
  2. ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 43 podaje, że oddziałami wielkopolskimi dowodził gen.Filip Dubiski.
  3. ↑ Dwie kompanie III/3 pułku strzelców wielkopolskich pełniły służbę etapową[9].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Przybylski 1930 ↓.
  2. ↑ Odziemkowski 2010 ↓, s. 415.
  3. ↑ Wyszczelski 2011 ↓, s. 165.
  4. ↑ Tym 2020 ↓, s. 18.
  5. ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 24.
  6. ↑ Tym 2020 ↓, s. 20.
  7. ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 50.
  8. ↑ 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓.
  9. ↑ a b c 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓, s. 57.
  10. ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 43.
  11. ↑ 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓, s. 57-58.
  12. ↑ a b c 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓, s. 58.
  13. ↑ Laskowski (red.) 1931 ↓, s. 347.
  14. ↑ Odziemkowski 2010 ↓, s. 417.
  15. ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 44.
  16. ↑ Łapiński 1928 ↓, s. 12.
  17. ↑ 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓, s. 59.
  18. ↑ 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓, s. 59–60.
  19. ↑ a b 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓, s. 60.
  20. ↑ Czarnecki 1929 ↓, s. 18.
  21. ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 51.
  22. ↑ Karczewski 1928 ↓, s. 11.
  23. ↑ Tym 2020 ↓, s. 24.
  24. ↑ Pomarański 1920 ↓, s. 158.
  25. ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 25.

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Bitwa_pod_Bobrujskiem_(1919)&oldid=74071992”