Bitwa pod Klekotowem
Bitwa pod Klekotowem – część bitwy pod Brodami i Beresteczkiem. Walki polskiej 2 Dywizji Jazdy Władysława Okszy-Orzechowskiego z sowiecką 4 Dywizją Kawalerii Fiodora Letunowa toczone w okresie ofensywy Frontu Południowo-Zachodniego w czasie wojny polsko-bolszewickiej.
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
3 sierpnia 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Klekotowem | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
ofensywa Frontu Płd.-Zach. | ||
| Wynik |
bitwa nierozstrzygnięta | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Wojna Polska 1918–1921[1]
Ostróg – Dubno – Brody. Walki 18 Dywizji Piechoty z konną armją Budiennego[2]
Geneza
edytujW końcu lipca Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego planowało uderzenie na prawe skrzydło nacierających wojsk Michaiła Tuchaczewskiego. Do przeprowadzenia operacji zamierzano użyć także jednostek ściągniętych z Frontu Południowo-Wschodniego generała Edwarda Rydza-Śmigłego[4].
Warunkiem sukcesu było wcześniejsze pobicie 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego. Zadanie to miała wykonać 2 Armia gen. Kazimierza Raszewskiego w składzie 1 Dywizja Piechoty Legionów, 6 Dywizja Piechoty, XI Brygada Piechoty oraz Grupa Operacyjna Jazdy gen. Jana Sawickiego i samodzielna 4 Brygada Jazdy[5]. Plan zakładał uderzenie z północnego zachodu Grupy Operacyjnej Jazdy i 6 Dywizji Piechoty w kierunku na Brody - Radziwiłłów[6]. Współdziałająca z 2 Armią grupa gen. Franciszka Krajowskiego ze składu 6 Armii miała wiązać część sił konarmii Budionnego na południowym zachodzie[7].
W tym czasie dowódca sowieckiego Frontu Południowo-Zachodniego Aleksander Jegorow nakazał 1 Armii Konnej Budionnego zdobyć Lwów. Jej dywizje wdarły się w słabo obsadzoną lukę między 2 i 6 Armią, sforsowały Styr, a 4. i 11 Dywizja Kawalerii nacierały w kierunku na Kamionkę Strumiłową. Północne skrzydło 1 Armii Konnej osłaniała walcząca pod Łuckiem 24 Dywizja Strzelców, a południowe 45 Dywizja Strzelców[8]. Natarcie 2 Armii miało rozpocząć się 29 lipca, ale do tego dnia oddziały nie zakończyły koncentracji sił. O wyznaczonej porze ruszyły tylko skrzydła 2 Armii[9].
Po pięciu dniach bitwy w rejonie Beresteczka i Brodów szala zwycięstwa zaczęła przechylać się na stronę polską. 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego groziło otoczenie w rejonie Brodów. Pierścień okrążenia od wschodu miała zamknąć Grupa Operacyjna Jazdy generała Jana Sawickiego. Upadek Brześcia zmusił jednak Naczelne dowództwo Wojska Polskiego do przerwania bitwy[10].
Walki pod Klekotowem
edytuj3 sierpnia dowódca Grupy Operacyjnej Jazdy gen. Jan Sawicki otrzymał rozkaz od dowódcy 2 Armii gen. Kazimierza Raszewskiego, nakazujący mu odwrót nad Styr i obsadzenie odcinka frontu od Hucisk do Merwy[11]. W związku z nowymi rozkazami, 2 Dywizja Jazdy płk. Władysława Okszy-Orzechowskiego w składzie 5 pułk ułanów, 2 pułk szwoleżerów i 1 bateria 5 dywizjonu artylerii[a] rozpoczęła marsz w kierunku na Klekotów - Bielowce. W awangardzie szedł 5 pułk ułanów ppłk. Konstantego Obidzińskiego[b].
Z powodu pośpiechu w organizowaniu działań, nie wydano rozkazów na piśmie, a dowódcy pułków nie byli zorientowani w aktualnej sytuacji na froncie. Przed Klekotowem kolumna dywizja wjechała na groblę okoloną z obu stron bagnami Słonówki[14]. Dużą przeszkodą w zachowaniu założonego tempa marszu okazał się uszkodzony most pod Klekotowem. Gdy większość 5 pułku ułanów pokonała most, a pozostałe oddziały tłoczyły się na grobli, na południe od Klekotowa zaobserwowano dwa szwadrony sowieckiej 4 Dywizji Kawalerii Fiodora Letunowa. Dowódca polskiej dywizji płk Orzechowski nakazał natychmiastowy atak. Spieszone 1 i 3 szwadron 5 pułku ułanów obsadziły zachodni i południowo-zachodni skraj Klekotowa, a 1 bateria 5 dywizjonu artylerii konnej zajęła stanowiska obok cerkwi[12]. Polska artyleria ogniem na wprost powstrzymała przygotowującego się do ataku nieprzyjaciela, a wykorzystując zamieszanie w szeregach czerwonoarmistów, polscy ułani ruszyli do szarży. Wykonana niewielkimi siłami szarża załamała się, a powrót rozproszonego 2/5 pułku ułanów spowodował panikę w taborze i wśród koniowodnych. Zamieszanie spotęgował celny ogień sowieckiej artylerii. Koniowodni przemieszali się z taborami, a wozy i konie grzęzły na bagnistych brzegach Słonówki[15][16]. Także artylerzyści, porzucając działa, wycofywali się w stronę rzeki. Do odwrotu przystąpiły także szwadrony broniące Klekotowa i kolumna sztabu 2 Dywizji Jazdy.
Jedynie 2 pułk szwoleżerów pod dowództwem rtm. Rudolfa Ruppa zachował zdolność do działań[c]. Pułk przeprawił się przez feralny mostek i rozpoczął szarżę[17]. Szybkość i precyzja przeprowadzonego ataku zaskoczyły kozaków, a ogień ich artylerii i broni maszynowej nie spowodował wśród atakujących prawie żadnych strat. Szwoleżerowie dotarli do drogi Sznyrowa - Dorocin i wyrąbali tam obsługę dwóch dział i sześciu taczanek[18][19]. Próby wyprowadzenia przez Sowietów kontrataku na prawe skrzydło szwoleżerów nie powiodły się. Dowódca pułku rtm. Rupp zdołał zawrócić swych szwoleżerów, którzy pod Klekotowem stanęli w szyku bojowym, gotowi do dalszych działań. Przeciwnik przerwał walkę i wycofał się w kierunku Brodów[20].
Bilans walk
edytujBitwa pod Klekotowem w zasadzie zakończyła się klęską 2 Dywizji Jazdy, dowodzonej przez płk. Władysława Okszę-Orzechowskiego. Jedynie brawurowa szarża 2 pułku szwoleżerów ocaliła przed całkowitym rozbiciem oddziały 2 Dywizji Jazdy, w tym jej sztab[21]. Straty polskie to 34 poległych i rannych oraz utracone 4 działa 1/5 dywizjonu artylerii konnej[18].
Przebieg walk, w tym działania i decyzje poszczególnych dowódców, były w II Rzeczypospolitej przedmiotem badań, prowadzonych między innymi przez Najwyższą Komisję Opiniującą[22][23].
Uwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Przybylski 1930 ↓.
- ↑ Arciszewski 1923 ↓.
- ↑ a b c Rudnicki 1934 ↓.
- ↑ Wyszczelski 2011 ↓, s. 233.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 28.
- ↑ Wyszczelski 2009 ↓, s. 222.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 19.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 28.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 29.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 170.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 183.
- ↑ a b Odziemkowski 1998 ↓, s. 69.
- ↑ a b Rudnicki 1934 ↓, s. 46.
- ↑ Nowak 2010 ↓, s. 166.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 183-184.
- ↑ Nowiński 1929 ↓, s. 30-31.
- ↑ Nowak 2010 ↓, s. 167.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 184.
- ↑ Mniszek i Rudnicki 1929 ↓, s. 30.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 171.
- ↑ Mniszek i Rudnicki 1929 ↓, s. 31.
- ↑ Raszewski 1938 ↓, s. 355.
- ↑ Tarczyński (red.) 2002 ↓, s. 802.
Bibliografia
edytuj- Franciszek Adam Arciszewski: Ostróg – Dubno – Brody. Walki 18 Dywizji Piechoty z konną armją Budiennego (1 lipca – 6 sierpnia 1920). Szkice. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo – Wydawniczy, 1923.
- Adam Mniszek, Klemens Rudnicki: Zarys historii wojennej 2-go Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Włodzimierz Nowak: Samhorodek – Komarów 1920. Walki jazdy polskiej z konnicą Budionnego, maj – wrzesień 1920. Warszawa: Bellona SA, 2010. ISBN 978-83-11-11897-3.
- Tadeusz Nowiński: Zarys historji wojennej 5-go pułku ułanów zasławskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
- Kazimierz Raszewski: Wspomnienia z własnych przeżyć do końca roku 1920. Poznań: Księgarnia Wysyłkowa i Wydawnicza Józef Liczbiński, 1938.
- Klemens Rudnicki: Walki 2 P. Szwoleżerów Rokitniańskich w składzie 2 Dywizji Jazdy i bój pod Klekotowem dnia 3 sierpnia 1920 roku. W: Tadeusz Łękawski (red.): 2 Pułk Szwoleżerów Rokitniańskich 11 VIII 1914 – 11 VIII 1934. Starogard: Główna Drukarnia Wojskowa, 1934.
- Marek Tarczyński (red.): Bitwa lwowska 1920. Dokumenty operacyjne. T. 1. Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2002. ISBN 83-7399-012-7.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
- Lech Wyszczelski: Kampania ukraińska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009. ISBN 978-83-7543-066-0.
- Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.