Bentewi wielki
Bentewi wielki[3] (Pitangus sulphuratus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny tyrankowatych (Tyrannidae). Zamieszkuje Amerykę Północną po Teksas oraz Amerykę Południową po centralną Argentynę.
| Pitangus sulphuratus[1] | |||
| (Linnaeus, 1766) | |||
 Zdjęcie zrobione w ogrodzie botanicznym w São Paulo | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj |
Pitangus | ||
| Gatunek |
bentewi wielki | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Żywi się wieloma rodzajami pokarmu – owocami, owadami, jajami i pisklętami, rybami, nietoperzami. Agresywny wobec innych ptaków. Buduje na drzewie lub krzewie gniazdo o kulistym kształcie, materiał na gniazdo stanowią suche trawy i inne miękkie materiały. W lęgu 2–5 jaj o kremowobiałym tle i brązowych plamkach. Inkubacja trwa 13–15 dni, wysiaduje jedynie samica.
Taksonomia
edytujPo raz pierwszy bentewi wielki został opisany przez Karola Linneusza w roku 1766 w edycji 12. dzieła Systema Naturae. Uczony przydzielił go do rodzaju Lanius pod nazwą Lanius sulphuratus[4]. Zanim przydzielono go do monotypowego rodzaju, opisany został przez Williama Swainsona jako Tyrannus sulphuratus, jednakże nadal przynależał do rodziny dzierzbowatych[5]. Rok później, w 1827 roku, ukazał się opis nowego monotypowego rodzaju Pitangus, również opracowany przez Williama Swainsona. Za cechy charakterystyczne naukowiec podał duży dziób, średnie skrzydła, ogon na końcu niewcięty, mocne i krótkie nogi oraz lotki o niezaostrzonych końcach. W rodzaju Tyrannus, w którym uprzednio go umieścił, wyszczególnił krótki dziób, długie skrzydła i niekiedy wcięty ogon[6].
Nie są jasne pokrewieństwa Pitangus sulphuratus z innymi gatunkami. Najbliżej spokrewniony wydaje się być rodzaj Myiozetetes, którego przedstawicieli cechują podobne zachowania lęgowe[7].
Według niektórych ujęć taksonomicznych również bentewi amazoński (Philohydor lictor) należy do rodzaju Pitangus; przykładowo w wydanej w 1983 roku liście ptaków Ameryki Północnej przydzielony został do tego właśnie rodzaju[8]. Przypuszczalnie oba te gatunki stanowią taksony siostrzane. Cechuje je identyczna budowa drugiej i trzeciej półobręczy chrzęstnej oskrzeli[9]. Za wyodrębnieniem rodzaju Philohydor i pozostawieniem Pitangus monotypowym, przemawia również fakt, że bentewi amazoński buduje półotwarte gniazda w kształcie kubeczka, zaś u bentewi wielkiego są one okrągłe i posiadają boczne wejście[10].
Pozycję taksonu na drzewie rodowym tyrankowatych przedstawia następujący kladogram[11]:
| Elaeniinae |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Obecnie według IOC wyróżnia się następujące podgatunki[12]:
- P. s. texanus van Rossem, 1940
- P. s. derbianus (Kaup, 1852)
- P. s. guatimalensis (Lafresnaye, 1852)
- P. s. rufipennis (Lafresnaye, 1851)
- P. s. caucensis Chapman, 1914
- P. s. trinitatis Hellmayr, 1906
- P. s. sulphuratus (Linnaeus, 1766)
- P. s. maximiliani (Cabanis & Heine, 1859)
- P. s. bolivianus (Lafresnaye, 1852)
- P. s. argentinus Todd, 1952
Etymologia nazw
edytujNazwa rodzajowa Pitangus pochodzi od określenia Pitanguá guacú, które w języku ludu Tupí oznacza dużego ptaka z rodziny tyrankowatych; przypuszczalnie chodziło właśnie o bentewi wielkiego. Słowo sulphuratus oznacza z łaciny „siarkowy”[13]. Nazwa polska i w kilku innych językach „bentewi” pochodzi od określenia „Bien te veo” („widzę cię dobrze”), którymi według raportu z podróży statku HMS Beagle Hiszpanie określali ten gatunek[14].
Morfologia
edytujDługość ciała wynosi 20–23 cm, masa ciała – około 60 g[15]. Długość dzioba wynosi około 3,3 cm, skoku – 1,5 cm[6]. Skrzydła dla 15 zbadanych osobników miały długość 93–115 mm, natomiast długość ogona u tych samych osobników wahała się między 73 a 86 mm[16].
Wierzch głowy czarny, w środku żółty. Od dzioba do tyłu głowy przez oko biegnie czarny pas. Od czarnego obszaru na wierzchu głowy oddziela go biały pas. Gardło białe, spód ciała żółty[17]. Dziób czarny[18]. Wierzch ciała brązowy, na skrzydłach nieco rudy. Tęczówki ciemne[19].
Zasięg występowania
edytujCałkowity zasięg występowania szacowany jest na 16,1 mln km²[20]. Jego północny kraniec mieści się w południowym Teksasie, gdzie ptak występuje na południe od rzeki San Fernando Creek[21]. W Meksyku występuje w zachodniej, północno-zachodniej i wschodniej części kraju (nieobecny na Półwyspie Kalifornijskim[20]); spotyka się go w stanach Nuevo León, Tamaulipas, Zacatecas, gminie Mazatlán, stanach Colima, Puebla, Veracruz, Tabasco, Jalisco oraz Jukatan. Prócz tego spotykany jest na wyspach Isla Mujeres i Cozumel[22].
W Belize występuje na całej powierzchni kraju, w Gwatemali zasiedla część najbliższą w stosunku do Oceanu Spokojnego oraz północną i północno-centralną część kraju, w Salwadorze występuje na całej powierzchni kraju[23]. Dalej na południowy wschód jego zasięg obejmuje Honduras, Nikaraguę, Kostarykę (z wyjątkiem Valle del General) i Panamę; w Ameryce Południowej występuje od Kolumbii po Surinam i na południe poprzez Ekwador, Peru i Brazylię po wschodnią Boliwię i centralną Argentynę[24].
Został introdukowany na Bermudy[8]. W Luizjanie dwukrotnie odnaleziono gniazdo[25], w 2011 roku obserwowano w parafii Cameron trzy osobniki tego gatunku[26].
Habitat
edytujPtak występuje w bardzo zróżnicowanych środowiskach życia. Mogą to być zarówno wilgotne i suche lasy tropikalne, namorzyny, łąki i suche zakrzewienia, jak i tereny stworzone przez człowieka, jak grunty rolne, pastwiska czy miasta. Spotyka się go do wysokości 1600 m n.p.m.[20] Autorzy książki The birds of El Salvador podają maksymalną wysokość przy sprzyjających warunkach około 2100 m n.p.m. (7000 stóp)[27].
Behawior
edytuj
Bentewi wielki żeruje samotnie lub parami. Jest to głośny i łatwy do zauważenia ptak. Silnie terytorialny, nie odbywa wędrówek[28].
Zawołanie stanowi płaczliwe nosowe łenk. Prócz tego odzywa się różnorodnymi szczebioczącymi dźwiękami. Pieśń, której gatunek zawdzięcza swą angielską nazwę Great Kiskadee, brzmi jak głośne, stosunkowo powolne kis ka dee[29].
Wiadome jest, że obawia się wzorów przypominających te pokrywające węże z rodzajów Micrurus i Micruroides[30], nawet gdy będzie to jedynie pomalowany kij[29].
Pożywienie
edytujPożywienie tego gatunku jest bardzo zróżnicowane; zjada zarówno owady, jaszczurki, ryby, małe pisklęta, jak i owoce[15]. Przykładowo, w Gwatemali odnotowano zjadanie owoców rośliny z gatunków Guaiacum sanctum (parolistowate)[31], zaś w Argentynie owoców drzewa Eugenia umbelliflora (mirtowate)[32]. W Brazylii obserwowano żerowanie na owocach Talauma ovata (magnoliowate)[33].
W Argentynie zaobserwowano zjadanie kijanek płazów bezogonowych z gatunku Pleurodema borelli (Leptodactylidae)[34]. Zjada także dorosłe żaby[35]. W Brazylii odnotowano łapanie nietoperzy z rodzaju Myotis[36].
Celem wprowadzenia gatunku w 1957 roku na Bermudy było zmniejszenie liczebności jaszczurek z rodzaju Anolis. Jaszczurki te były introdukowane; w roku 1905 przeniesiono je na wyspy celem zmniejszenia liczebności muszek owocówek. Pomysł nie powiódł się, gdyż bentewi zaczęły zamiast jaszczurek zjadać jaja ptaków takich jak wireonek białooki (Vireo griseus) i błękitnik rudogardły (Sialia sialis). Wprowadzenie tego gatunku przypuszczalnie było przyczyną wymarcia owadów Tibicen bermudiana (cykadowate)[37].
Żywi się także bezkręgowcami. Opis z 1938 roku mówi o czterech zbadanych żołądkach tych ptaków, zawierających małe chrząszcze, osy oraz przedstawicieli prostoskrzydłych; prócz tego znaleziono niemożliwą do zidentyfikowania masę owadów. Prócz tego wspomniano o ptakach w Puerto El Triunfo, które przesiadywały na gałęziach nad wodą, łapiąc małe rybki[38]. Na Trynidadzie obserwowany był w trakcie wyłapywania gupików z oczek wodnych[39]. Obserwowano ten gatunek podążający za mrówkami z gatunku Labidus praedator celem zjadania wypłoszonych przez nie owadów[40].
W lipcu 2005 roku w Brazylii dwukrotnie zaobserwowane zostało kleptopasożytnictwo na czapli śniadej (Egretta caerulea)[41].
Lęgi
edytujLęgi rozpoczynają się w marcu[42]; najwcześniej jaja znaleziono 28 marca[27]. Na gniazdo zwierzę preferuje miejsca znajdujące się blisko wody, z powodu dostępności pożywienia[43].
Bentewi wielkie nie reagują na ludzi w pobliżu gniazda, jednak wykazują agresję wobec innych ptaków, nawet jeżeli nie zagrażają lęgom. Obserwowano odganianie większych gatunków, takich jak sępnik różowogłowy (Cathartes aura) i sępnik pstrogłowy (C. burrovianus), czajka miedziana (Vanellus chilensis) i szczudłak obrożny (Himantopus melanurus). Prócz tego odpędza gatunki będące pasożytami lęgowymi, jak starzyk wielki (Molothrus oryzivorus), starzyk krótkodzioby (M. rufoaxillaris) i starzyk granatowy (M. bonariensis)[44].
Starzyki wielkie pasożytują jedynie na innych przedstawicielach kacykowatych (Icteridae)[44], jednakże w przypadku starzyka granatowego odnotowano także pasożytnictwo na Pitangus sulphuratus[45].
W trakcie badań w okolicach jeziora Laguna Blanca w Paragwaju trzy ze zbadanych gniazd mieściły się około 400 metrów od siebie. Ptakom nie przeszkadzała obecność gniazd innych gatunków, np. gołąbeczka cynamonowego (Columbina talpacoti) i bentewi krasnociemieniowych (Myiozetetes similis)[44]. Wiadomo, że bentewi wielki może zabierać materiał na budowę gniazda bezpośrednio z gniazd innych ptaków, jeżeli gniazdują wystarczająco blisko[46]. Budulec stanowią martwe włókna traw oraz inne miękkie dostępne materiały, takie jak włókna roślinne, pióra, mech i kawałki materiału. Kształt gniazda jest okrągły, zaś jego zewnętrzne wymiary to około 25 na 35 cm. Budowane może być na drzewie do 9 metrów nad ziemią, ale i na złamanym pniu drzewa czy starym gnieździe np. kormorana oliwkowego (Phalacrocorax brasilianus)[38]. W 1942 roku odnotowano gniazdo mieszczące się w akacji Acacia cornigera. Po całym drzewie chodziły mrówki, jednakże nie kąsały one piskląt i dorosłych, za to chroniły lęg przed innymi zwierzętami[47]. W 1989 roku w Piracicaba w Brazylii odnaleziono gniazdo w szczelinie budynku kościoła, około 7,84 metra nad ziemią. W 1993 w szczelinie ściany tego samego kościoła także odnaleziono gniazdo, kolejne w tej samej szczelinie w 1995 (ptaków nie widziano i zostało ono usunięte). Odnotowano także gniazda otwarte od góry w kształcie kubeczka, umieszczone pod liściem palmy lub w gęstej roślinności nad wodą[10].
Jaja składane w liczbie 2–5, przeważnie 4, mają wymiary średnio 28,5x21 mm. Wśród 50 zbadanych jaj najmniejsze miało wymiary 24,2x18,7 mm, największe 32,4x19,6 mm[48]. Cechuje je owalny kształt i kremowobiała barwa. Gładką i nieznacznie połyskliwą skorupkę pokrywają rzadko rozmieszczone brązowe plamki[25]. Inkubacja trwa 13-15 dni, wysiaduje jedynie samica[28].
Pisklęta karmione są głównie owocami i bezkręgowcami. Wśród zauważonych 122 przypadków złapania pożywienia dla piskląt w 68 przypadkach był to pokarm zwierzęcy, a w 38 roślinny (owoce Coccoloba cujabensis, rdestowate). Ptaki dorosłe szukając pożywienia więcej czasu spędzały przy łapaniu pluskwiaków z rodziny Belostomatidae, płazów bezogonowych (odnotowano Physalaemus albonotatus), ważek, nietoperzy i wodnych bezkręgowców. Dwukrotnie zaobserwowano łapanie jaszczurek z rodzaju Tropidurus, raz ślimaka z rodzaju Pomacea. W 16 przypadkach ustalenie przynależności zdobyczy nie było możliwe[49]. Młode są w pełni opierzone po 35 dniach od wyklucia[28].
Podgatunki
edytuj| Podgatunek | Zasięg występowania[12] | Morfologia |
|---|---|---|
| P. s. derbianus (Kaup, 1852) |
Wschodni Meksyk | Kark, grzbiet, zgięcie skrzydeł i kuper oliwkowobrązowe. Ogon szarobrązowy, obrzeżony cynamonoworudo Długość ciała 205–252 mm, skrzydło 111–130 mm, ogon 79,5–101 mm, dziób 25–30,5 mm, skok 23,5–28,5 mm, środkowy palec 16,5–20 mm[50] |
| P. s. texanus van Rossem, 1940 |
Południowy Teksas do południowo-wschodniego Meksyku | Przypomina podgatunek guatimalensis, lecz posiada dłuższy dziób i ogon; nieco jaśniej ubarwiony, jednak grzbiet bardziej oliwkowy i ciemniejszy[51] |
| P. s. guatimalensis (Lafresnaye, 1852) |
Południowo-wschodni Meksyk do centralnej Panamy | Ubarwienie wierzchu ciała bardziej szare niż brązowe w porównaniu do kolory grzbietu u podgatunku nominatywnego[52] Długość ciała 23 cm, skrzydła 12 cm, ogon 9 cm, dziób 3,5 cm, skok 3⅓ cm[53] |
| P. s. rufipennis (Lafresnaye, 1851) |
Północna Kolumbia i północna Wenezuela | Większy niż podgatunek nominatywny, jaśniejszy, rudawe obrzeżenia pokryw skrzydłowych i lotek II rzędu węższe, w okolicach kupru brak rudawej barwy[50] Długość ciała 22 cm, skrzydło 12,5 cm, ogon 9 cm[54] |
| P. s. caucensis Chapman, 1914 |
Zachodnia i południowa Kolumbia | Wierzch ciała ciemniejszy. Pokrywy skrzydłowe i pokrywy nadogonowe posiadają większy rudy obszar dookoła stosiny. Ubarwieniem ogona przypomina podgatunek nominatywny Wymiarów holotypu nie podano[55] |
| P. s. trinitatis Hellmayr, 1906 |
Wschodnia Kolumbia, południowa i wschodnia Wenezuela i północno-zachodnia Brazylia, Trynidad | Stanowi formę pośrednią między podgatunkiem sulphuratus a rufipennis; pokrywy skrzydłowe i ogonowe posiadają rude obrzeżenia, stosiny pokryw skrzydłowych szarawe Wymiarów holotypu nie podano[56] |
| P. s. sulphuratus (Linnaeus, 1766) |
Gujana, Gujana Francuska i północna Brazylia, południowo-wschodnia Kolumbia i wschodni Ekwador do południowo-wschodniego Peru | Patrz sekcja Morfologia |
| P. s. maximiliani (Cabanis & Heine, 1859) |
Północna Boliwia i Paragwaj do wschodniej i południowej Brazylii | Na skrzydłach i ogonie bardziej czerwonawy niż podgatunek bolivianus Całkowita długość dla okazu z Muzeum Brytyjskiego 20,3 cm, skrzydło 10,9 cm, ogon 8,4 cm[57] |
| P. s. bolivianus (Lafresnaye, 1852) |
Wschodnia Boliwia | Obrzeżenia sterówek cynamonoworude z wyjątkiem zakończenia, podobnie jak i lotki[50] Skrzydło 113–122 mm, ogon 85–95 mm, dziób 28–30,5 mm[58] |
| P. s. argentinus Todd, 1952 |
Paragwaj, południowo-wschodnia Brazylia i Urugwaj do centralnej Argentyny |
Pasożyty
edytujNa bentewi wielkich pasożytują larwy siedmiu much z rodzaju Philornis – Philornis angustifrons, Philornis deceptiva, Philornis downsi, Philornis sanguinis, Philornis seguyi, Philornis torquans oraz Philornis trinitensis[59]. Na podstawie dziesięciu okazów znalezionych na tych ptakach opisano nowy gatunek roztoczy, Pterodectes pitangi (Proctophyllodidae)[60]. Prócz tego odnotowano obecność roztoczy Ornithonyssus bursa na pisklętach Pitangus sulphuratus[61]. Inny napotkany w piórach tego gatunku roztocz to Blankaartia sinnamary (Trombiculidae)[62]. W żołądkach zaś znajdowane są nicienie z rodzaju Deliria[63].
Status, zagrożenia
edytujIUCN klasyfikuje bentewi wielkiego jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Według organizacji Partners in Flight populacja wynosi co najmniej 50 000 000 osobników, co w połączeniu z bardzo dużym zasięgiem występowania nie wzbudza obaw co do przetrwania gatunku. W Ameryce Północnej populacja Pitanga sulphuratus wzrasta[20].
Relacje z ludźmi
edytujW relacji z podróży okrętu HMS Beagle Charles Darwin, który odpowiedzialny był za opisy behawioralne gatunków, następująco napisał o bentewi wielkim[14]:
Te ptaki nierzadko trzymane są z podciętymi skrzydłami w klatkach lub ogrodach. Niedługo po tym stają się uległe i są bardzo zabawne w swoich chytrych zachowaniach, o których mi doniesiono; przypominały w nich sroki
W niektórych rejonach, gdzie zamieszkuje ten ptak, panuje przekonanie, że jego okrzyk o południu zwiastuje nadejście gości, zarówno krewnych i przyjaciół, jak i nieznajomych; można również spotkać się z przesądem, że wołanie tego ptaka w okolicach domu zwiastuje narodziny. Także płaczliwe głosy bentewi zależnie od rejonu są różnie określane; jedni słyszą w nich właśnie benteveo, inni pitogüé. Wśród ludu Guarani istnieje legenda, w której Sagua za niechęć do opieki nad umierającym ojcem został przemieniony w tego ptaka. Powtarzając wciąż Pito güé powoli przybierał ciało ptaka. Stąd też określenie na głos tego gatunku[64].
Na Bermudach prowadzi się odstrzał bentewi wielkich celem ograniczenia populacji. W Urugwaju, by zapobiec niszczeniu upraw, stosuje się karbofuran i metiokarb (oba to pestycydy)[30].
Ukazało się kilka znaczków z bentewi wielkim: w Brazylii, Argentynie, Hondurasie, Gujanie, Nikaragui, Paragwaju, Surinamie, Urugwaju i Wenezueli[65].
Według przekonań ludu Kali'na (znanego także jako Galibi) jest to ptak, który dla zabawy nakazywał ludziom wrzucać swoje rzeczy do wody, a następnie po nie nurkować[66]. Według żyjących obecnie Indian płaczliwy głos tego ptaka jest właśnie „zaproszeniem” do nurkowania[67].
Przypisy
edytuj- ↑ Pitangus sulphuratus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Pitangus sulphuratus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Tyrannini Vigors, 1825 (wersja: 2021-01-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-12].
- ↑ Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. T. 1. Wydanie 12. 1766, s. 137. (łac.).
- ↑ William Swainson. On the Tyrant Shrikes of America. „The Journal of Science and the Arts”. 20, s. 269, 1826.
- ↑ a b William Swainson. On several new groups in Ornithology. „The Zoological Journal”. 3, s. 165, 1827.
- ↑ Joseph del Hoyo, Andrew Wlliot, David Christie & Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. T. 9. Cotingas to Pipits And Wagtails. 2004, s. 408. ISBN 84-87334-69-5.
- ↑ a b American Ornithologists’ Union: Check-list of North American birds. 1983, s. 467.
- ↑ Jose G. Tello, Robert G. Moyle, Daniel J. Marchese & Joel Cracraft. Phylogeny and phylogenetic classification of the tyrant flycatchers, cotingas, manakins, and their allies (Aves: Tyrannides). „Cladistics”. 25, s. 454, 2009.
- ↑ a b Celso Lago-Paiva. Cavity Nesting by Great Kiskadees (Pitangus sulphuratus): Adaptation or Expression of Ancestral Behavior?. „The Auk”. 113 (104), 1996.
- ↑ Tyrannidae. [dostęp 2013-08-31].
- ↑ a b F. Gill & D. Donsker: Tyrant Flycatchers & cotingas. IOC World Bird List (v3.4). [dostęp 2013-08-28].
- ↑ James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 308 i 474. ISBN 1-4081-2501-3.
- ↑ a b John Gould & Charles Darwin: The Zoology of the Voyage of H.M.S. Beagle, Under the Command of Captain Fitzroy, R.N., During the Years 1832 to 1836. T. 3. Birds. s. 43.
- ↑ a b David Burni, Ben Hoare, Joseph DiCostanzo, Phil Benstead: Ptaki. Encyklopedia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 348. ISBN 978-83-01-15733-3.
- ↑ Melvin Alvah Traylor: Birds of northeastern Peru. Chicago Natural History Museum, 1958, s. 123, seria: Fieldana Zoology.
- ↑ Chester A. Reed: The Bird Book. Worcester: 1914, s. 284.
- ↑ Steven L. Hilty: Birds of Venezuela. Princeton University Press, 2002, s. 627. ISBN 978-1-4008-3409-9.
- ↑ Zoé Joly-Lopez: Pitangus sulphuratus. Smithsonian Tropical Research Institute. [dostęp 2013-08-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-11)].
- ↑ a b c d Great Kiskadee Pitangus sulphuratus. BirdLife International. [dostęp 2013-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 grudnia 2013)].
- ↑ John H. Rappole: Birds of Texas: A Field Guide. Texas A&M University Press, 1994, s. 158. ISBN 978-0-89096-545-0.
- ↑ Osbert Salvin & Frederick Ducane Godman: Biologia centrali-americana. T. 3. Aves. 1879-1904, s. 44.
- ↑ Ernest Preston Edwards: A Field Guide to the Birds of Mexico and Adjacent Areas: Belize, Guatemala. University of Texas Press, 1998, s. 107. ISBN 978-0-292-72091-6.
- ↑ Melisa Gratz & Paulo Llambias: Pitangus sulphuratus. Distribution. Cornell Lab of Ornithology, 2010. [dostęp 2013-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-04)].
- ↑ a b Roger Tory Peterson & Mada Harrison: A Field Guide to Western Birds’ Nests: Of 520 Species Found Breeding in the United States West of the Mississippi River. Houghton Mifflin Harcourt, 2001, s. 123. ISBN 978-0-618-16437-0.
- ↑ Great Kiskadee (Pitangus sulphuratus texanus). LOUISIANA BIRD RECORDS COMMITTEE. [dostęp 2013-08-28].
- ↑ a b Donald R. Dickey and A. J. Van Rossem: The birds of El Salvador. 1909, s. 361-364.
- ↑ a b c Nicole Bouglouan: Great Kiscadee. Oiseaux-Birds, 2012.
- ↑ a b Kent Rylander: The Behavior of Texas Birds: A Field Companion. University of Texas Press, 2002, s. 236. ISBN 978-0-292-77472-8.
- ↑ a b Shyama Pagad: Pitangus sulphuratus (bird). IUCN/SSC Invasive Species Specialist Group, 2010.
- ↑ Peter W. Wandelken & Robert F. Martin. Avian Consumption of Guaiacum sannctum Fruit in the Interior of Guatemala. „Biotropica”. 19 (2), s. 116–121, 1987.
- ↑ Marina Corrêa Côrtes, Eliana Cazetta, Vanessa Graziele Staggemeier & Mauro Galetti. Linking frugivore activity to early recruitment of a bird dispersed tree, Eugenia umbelliflora (Myrtaceae) in the Atlantic rainforest. „Austral Ecology”. 34, s. 249–258, 2009.
- ↑ Eliana Cazetta, Paulo Rubim, Vitor de Oliveira Lunardi, Mercival Roberto Francisco, Mauro Galetti. Frugivoria e dispersão de sementes de Talauma ovata (Magnoliaceae) no sudeste brasileiro. „Ararajuba”. 10 (2), s. 199–206, 2002.
- ↑ Martha L. Crump & Marcos Vaira. Vulnerability of Pleurodema borelli Tadpoles to an Avian Predator: Effect of Body Size and Density. „Herpetologica”. 47, 1991. JSTOR: 3892623.
- ↑ Kentwood D. Wells: The Ecology and Behaviour of Amphibians. University of Chicago Press, 2007, s. 675. ISBN 978-0-226-89334-1.
- ↑ Erich Fischer, Roberto L. Munin, José M. Longo, Wagner Fischer & Paulo R. de Souza. Predation on bats by Great Kiskadees. „Journal of Field Ornithology”. 81, 2010. JSTOR: 40983803.
- ↑ Kiskadee (Pitangus sulphuratus). Bermuda Conservation. [dostęp 2013-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-18)].
- ↑ a b Arthur Cleveland Bent: Life Histories of North American Flycatchers, Larks, Swallows, and Their Allies. Courier Dover Publications, 1942, s. 92-98. ISBN 978-0-486-25831-7.
- ↑ Anne E. Magurran: Evolutionary Ecology: The Trinidadian Guppy. Oxford University Press, 2005, s. 24. ISBN 978-0-19-852785-5.
- ↑ Adrián S. Di Giacomo & Alejandro G. Di Giacomo. Observations of Strange-Tailed Tyrants (Alectrurus risora) and Other Grassland Birds following Army Ants and Armadillos. „Journal of Field Ornithology”. 77, s. 266-268, 2006. JSTOR: 27639340.
- ↑ Emmanuel Moralez-Silva & Emygdio L. A. Monteiro-Filho. Kleptoparasitism by Great Kiskadee on Little Blue Heron. „Waterbirds: The International Journal of Waterbird Biology”. 31, s. 666–667, 2008. DOI: 10.1675/1524-4695-31.4.666.
- ↑ Alesia Hsiao: Pitangus sulhpuratus. Great Kiskadee. Animal Diversity Web. [dostęp 2013-08-29].
- ↑ Timothy Brush: Nesting Birds of a Tropical Frontier: The Lower Rio Grande Valley of Texas. Texas A&M University Press, 2005, s. 34.
- ↑ a b c Paul Smith. Interspecific aggression in nesting Great Kiskadees Pitangus sulphuratus in Paraguay. „Boletín de la Sociedad Antioquia de Ornitología”. 27, 2006.
- ↑ Herbert Friedmann: Host Relations of the Parasitic Cowbirds. 1963, s. 199.
- ↑ Michael Henry Hansell: Bird Nests and Construction Behaviour. Cambridge University Presss, 2000, s. 137. ISBN 978-1-139-42908-5.
- ↑ Olin Sewall Pettingill: Ornithology in Laboratory and Field. Academic Press, 1985, s. 289. ISBN 978-0-323-13892-5.
- ↑ W. Ph. J. Hellebrekers: Revision of the Penard oölogical collection from Surinam. naturalis.nl, 1942. [dostęp 2013-08-28].
- ↑ R.L. Munin, E. Fisher & J.M. Longo. Foraging of Great Kiskadees (Pitangus sulphuratus) and food items offered to nestlings in the Pantanal. „Brazilian Journal of Biology”. 72, s. 459-462, 2012.
- ↑ a b c Birds of North and Middle America. „Bulletin - United States National Museum”. 50, s. 672–673, 1907.
- ↑ A.J. van Rossem. Notes on some North American Birds of the genera Myiodynastes, Pitangus and Myiochanes. „Transactions of The San Diego Society For Natural History”. 9, 1940.
- ↑ Alexander Wetmore. Birds from Costa Rica. „Proceedings of the United States National Museum”. 94, s. 39-40, 1944.
- ↑ „Revue et magasin de zoologie pure et appliquée”. 3 (3), s. 462, 1952.
- ↑ „Revue et magasin de zoologie pure et appliquée”. 3 (2), s. 472, 1951.
- ↑ Frank M. Chapman. Diagnoses of apparently new Colombian birds. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 33, s. 179, 1914.
- ↑ C.E. Hellmayr. On the Birds of the Island of Trinidad. „Novitates Zoologicae”. 13, s. 24, 1906.
- ↑ Catalogue of Birds in the British Museum. T. 14. 1888, s. 176-177.
- ↑ C.E. Hellmayr. An Acoounts of the Birds collected by Mons G. A. Baer in the State of Goyaz, Brazil. „Novitates Zoologicae”. 15, s. 50, 1908.
- ↑ M.S. Couri, F.L. Rabuffetti & J.C. Reboreda. New data on Philornis seguyi Garcia (1952)(Diptera, Muscidae). „Brazilian Journal of Biology”. 65, 2005. DOI: 10.1590/S1519-69842005000400010.
- ↑ Sergey V. Mironov, Ivan Literak & Miroslav Čapek. New feather mites of the subfamily Pterodectinae (Acari: Astigmata: Proctophyllodidae) from passerines (Aves: Passeriformes) in Mato Grosso do Sul, Brazil. „Zootaxa”. 1947, s. 17, 2008. DOI: 10.11646/zootaxa.1947.1.1.
- ↑ C.S. Mascarenhas, M.A. Coimbra, G. Müller & J.G. Brum. Ocurrence of Ornithonyssus bursa (Berlese, 1888) (Acari: Macronyssidae) on Megascops choliba (tropical screech-owl) and Pitangus sulphuratus (great kiskadee) nestlings in the Rio Grande do Sul State, Brazil. „Revista Brasileira de Parasitologia Veterinária”. 18 (4), 2009. PMID: 20040213.
- ↑ Alexandr A. Stekol’nikov, Ivan Literák, Miroslav Čapek & Martin Havlíček. Chigger mites (Acari: Trombiculidae) from wild birds in Costa Rica, with a description of three new species. „Folia parasitologica”. 54, s. 67, 2007.
- ↑ Lynda M. Gibbons: Keys to the Nematode Parasites of Vertebrates: Supplementary volume. CABI, 2010, s. 333. ISBN 978-1-84593-571-9.
- ↑ Leyenda Guaraní. El Benteveo. Agencia Digital de Noticias, 2009. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-29)]. (hiszp.).
- ↑ Great Kiskadee stamps. birds-on-stamps.org. [dostęp 2013-08-29].
- ↑ Histoire de plume: l’homme et l’oiseau en Guyane. Cayenne: ORSTOM, 1991, s. 73.
- ↑ Claude Lévi-Strauss: The Origin of Table Manners: Mythologiques. University of Chicago Press, 1990, s. 41. ISBN 978-0-226-47493-9.
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).