Archimède (1930)
Archimède (Q142) – francuski oceaniczny okręt podwodny z okresu międzywojennego i II wojny światowej, jedna z 31 jednostek typu Redoutable. Okręt został zwodowany 6 września 1930 w stoczni Chantiers Navals Français w Caen, a do służby w Marine nationale wszedł w grudniu 1932. Podczas wojny jednostka pełniła służbę na Atlantyku i Morzu Śródziemnym, a od zawarcia zawieszenia broni między Francją a Niemcami znajdowała się pod kontrolą rządu Vichy. Po lądowaniu Aliantów w Afryce Północnej „Archimède” wszedł w skład marynarki Wolnych Francuzów. W lutym 1952 został sprzedany na złom.
 Jednostka bliźniacza „Archimède” – „Prométhée” | |
| Klasa | |
|---|---|
| Typ | |
| Projekt |
M6 |
| Historia | |
| Stocznia | |
| Położenie stępki |
1 sierpnia 1927 |
| Wodowanie |
6 września 1930 |
 Marine nationale
| |
| Wejście do służby |
22 grudnia 1932 |
| Los okrętu |
sprzedany na złom 19 lutego 1952 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność • na powierzchni • w zanurzeniu |
|
| Długość |
92,3 m |
| Szerokość |
8,2 m |
| Zanurzenie |
4,7 m |
| Zanurzenie testowe |
80 m |
| Rodzaj kadłuba | |
| Napęd | |
| 2 silniki wysokoprężne o łącznej mocy 6000 KM 2 silniki elektryczne o łącznej mocy 2000 KM 2 śruby | |
| Prędkość • na powierzchni • w zanurzeniu |
|
| Zasięg |
powierzchnia: 10 000 Mm przy 10 w. |
| Uzbrojenie | |
| 1 działo kal. 100 mm, 2 wkm kal. 13,2 mm, 13 torped | |
| Wyrzutnie torpedowe |
7 × 550 mm |
| Załoga |
61 |
Projekt i budowa
edytuj„Archimède” zamówiony został na podstawie programu rozbudowy floty francuskiej z 1925 roku[1][2]. Projekt (o sygnaturze M6[3]) był ulepszeniem pierwszych powojennych francuskich oceanicznych okrętów podwodnych – typu Requin[1]. Poprawie uległa krytykowana w poprzednim typie zbyt mała prędkość osiągana na powierzchni oraz manewrowość[1][4]. Posiadał duży zasięg i silne uzbrojenie; wadą była ciasnota wnętrza, która powodowała trudności w dostępie do zapasów prowiantu i amunicji[4]. Konstruktorem okrętu był inż. Jean-Jacques Roquebert[4].
„Archimède” zbudowany został w stoczni Chantiers Navals Français w Caen (numer stoczniowy 80)[3][5]. Stępkę okrętu położono 1 sierpnia 1927[6], a zwodowany został 6 września 1930[5][7].
Dane taktyczno–techniczne
edytuj„Archimède” był dużym, oceanicznym okrętem podwodnym o konstrukcji dwukadłubowej[1][4]. Długość całkowita wynosiła 92,3 metra (92 metry między pionami), szerokość 8,2 metra i zanurzenie 4,7 metra[5][8]. Wyporność standardowa w położeniu nawodnym wynosiła 1384 tony (normalna 1570 ton), a w zanurzeniu 2084 tony[5][7][a]. Okręt napędzany był na powierzchni przez dwa silniki wysokoprężne Schneider o łącznej mocy 6000 KM[5][9][b]. Napęd podwodny zapewniały dwa silniki elektryczne o łącznej mocy 2000 KM[4][5][c]. Dwuśrubowy układ napędowy pozwalał osiągnąć prędkość 17 węzłów na powierzchni i 10 węzłów w zanurzeniu[5][10][d]. Zasięg wynosił 10 000 Mm przy prędkości 10 węzłów w położeniu nawodnym (lub 4000 Mm przy prędkości 17 węzłów) oraz 100 Mm przy prędkości 5 węzłów w zanurzeniu[1][2]. Zbiorniki paliwa mieściły 95 ton oleju napędowego[3][5]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 80 metrów, a czas zanurzenia 45-50 sekund[1][4]. Autonomiczność okrętu wynosiła 30 dób[3][11].
Okręt wyposażony był w siedem wyrzutni torped kalibru 550 mm: cztery na dziobie i jeden potrójny zewnętrzny aparat torpedowy. Prócz tego za kioskiem znajdował się jeden podwójny dwukalibrowy (550 lub 400 mm) aparat torpedowy[3][4]. Na pokładzie było miejsce na 13 torped, w tym 11 kalibru 550 mm i dwie kalibru 400 mm[3][4]. Uzbrojenie artyleryjskie stanowiło działo pokładowe kalibru 100 mm M1925 L/45 oraz zdwojone stanowisko wielkokalibrowych karabinów maszynowych Hotchkiss kalibru 13,2 mm L/76[3][4].
Załoga okrętu składała się z 4 oficerów oraz 57 podoficerów i marynarzy[2][5][e].
Służba
edytuj„Archimède” został przyjęty do służby w Marine nationale 22 grudnia 1932[6]. Jednostka otrzymała numer burtowy Q142[3]. W momencie wybuchu II wojny światowej okręt pełnił służbę na Atlantyku, wchodząc w skład 6. dywizjonu 4. eskadry okrętów podwodnych okrętów podwodnych w Breście (wraz z siostrzanymi jednostkami „Ajax” i „Persée” i „Poncelet”)[12]. Dowódcą okrętu był w tym okresie kpt. mar. R.F.J. Attane[12]. W połowie marca 1940 „Archimède”, „Ajax”, „Sidi Ferruch” i „Bévéziers” dotarły do Halifaxu w celu eskortowania sojuszniczych konwojów[13]. W dniach 1-11 maja okręt podwodny wraz z brytyjskim krążownikiem pomocniczym HMS „Voltaire” eskortował konwój HX-39, który 15 maja dopłynął do Liverpoolu[14]. W czerwcu 1940 okręt znajdował się w składzie 6. dywizjonu 4. eskadry okrętów podwodnych w Breście, a jego dowódcą był nadal kpt. mar. R.F.J. Attane[15]. 1 czerwca „Archimède” i „Bévéziers” wyszły z Brestu w konwoju 47-BF w eskorcie awiza „Élan”, osiągając 5 czerwca Casablankę[16]. Następnie „Archimède”, znów eskortowany przez „Élan”, opuścił Casablankę i po przebyciu 7 czerwca Cieśniny Gibraltarskiej, odtąd w eskorcie awiza „Annamite”, 11 czerwca dotarł do Tulonu, gdzie miał przejść remont[15][16]. Z powodu wypowiedzenia wojny przez Włochy jednostka udała się jednak na patrol na Morze Tyrreńskie, osiągając 14 czerwca okolice Savony[17]. 22 czerwca, w dniu zawarcia zawieszenia broni między Francją a Niemcami, okręt znajdował się w remoncie w Tulonie[18]. We wrześniu 1940 jednostka została rozbrojona w Tulonie[19].
9 grudnia 1940 okręty podwodne „Archimède”, „La Vestale”, „La Sultane” i „Aréthuse” wypłynęły z Tulonu do Dakaru w eskorcie awiza „Commandant Bory”, by via Oran dotrzeć 16 grudnia do Casablanki[20]. W dniach 8-14 kwietnia 1941 „Archimède” – wraz z wieloma innymi francuskimi okrętami stacjonującymi w Dakarze – wziął udział w poszukiwaniach francuskiego parowca „Fort de France” (4279 BRT), który podczas rejsu z Martyniki do Dakaru został przechwycony przez brytyjski krążownik pomocniczy HMS „Bulolo” i po obsadzeniu załogą pryzową skierowany w kierunku Gibraltaru[21]. Statek został odnaleziony 12 kwietnia przez krążownik „Primauguet” i niszczyciel „Albatros”, po czym doprowadzony do Casablanki[21].
Po lądowaniu Aliantów w Afryce Północnej w listopadzie 1942 „Archimède” wszedł w skład marynarki Wolnych Francuzów[3]. W latach 1943–1944 okręt poddano modernizacji, w wyniku której zamiast zdwojonych wkm kal. 13,2 mm zamontowano dwa pojedyncze działka przeciwlotnicze Oerlikon kal. 20 mm, zainstalowano radary oraz sonar[3]. W 1945 roku numer burtowy jednostki zmieniono na S01[3].
Jednostka została sprzedana w celu złomowania 19 lutego 1952, po blisko 20 latach eksploatacji[5][6]. „Archimède” był najdłużej pozostającym w służbie okrętem typu Redoutable[3].
Uwagi
edytuj- ↑ Parkes 1934 ↓, s. 199 podaje wyporność 1644/2080 ton, zaś Lipiński 1999 ↓, s. 539 i McMurtrie 1941 ↓, s. 192 – 1384/2080 ton.
- ↑ Fontenoy 2007 ↓, s. 187 podaje, że okręt posiadał cztery silniki Diesla, zaś według Parkes 1934 ↓, s. 199 i McMurtrie 1941 ↓, s. 192 okręt posiadał dodatkowo pomocniczy silnik Diesla o mocy 750 KM.
- ↑ Labayle-Couhat 1971 ↓, s. 75 podaje, że łączna moc silników elektrycznych wynosiła 1000 KM.
- ↑ Parkes 1934 ↓, s. 199 podaje, że prędkość na powierzchni wynosiła 18 węzłów, zaś według Lipiński 1999 ↓, s. 539 okręt osiągał na powierzchni 19,5 węzła.
- ↑ Parkes 1934 ↓, s. 199 i McMurtrie 1941 ↓, s. 192 podają, że załoga okrętu liczyła 67 osób.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 274.
- ↑ a b c Labayle-Couhat 1971 ↓, s. 76.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Gogin 2015 ↓.
- ↑ a b c d e f g h i Fontenoy 2007 ↓, s. 187.
- ↑ a b c d e f g h i j Gardiner i Chesneau 1980 ↓, s. 273.
- ↑ a b c Helgason 2019 ↓.
- ↑ a b Fontenoy 2007 ↓, s. 186.
- ↑ Lipiński 1999 ↓, s. 539.
- ↑ Labayle-Couhat 1971 ↓, s. 75.
- ↑ McMurtrie 1941 ↓, s. 192.
- ↑ Parkes 1934 ↓, s. 199.
- ↑ a b Kindell 1939 ↓.
- ↑ Kindell 1940a ↓.
- ↑ Kindell 1940b ↓.
- ↑ a b Kindell 1940c ↓.
- ↑ a b Kindell 1940d ↓.
- ↑ Kindell 1940e ↓.
- ↑ Kindell 1940f ↓.
- ↑ Kindell 1940g ↓.
- ↑ Kindell 1940h ↓.
- ↑ a b Kindell 1941 ↓.
Bibliografia
edytuj- Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2007. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
- Robert Gardiner, Roger Chesneau: Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
- Ivan Gogin: REDOUTABLE submarines (1931-1939). Navypedia. [dostęp 2019-12-09]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: FR Archimede. uboat.net. [dostęp 2019-12-09]. (ang.).
- Don Kindell: FRENCH, POLISH, GERMAN NAVIES, also US SHIPS IN EUROPE, SEPTEMBER 1939. Naval History Homepage. [dostęp 2019-12-09]. (ang.).
- Don Kindell: NAVAL EVENTS, MARCH 1940 (Part 2 of 2) Friday 15th – Sunday 31st. Naval History Homepage. [dostęp 2019-12-09]. (ang.).
- Don Kindell: NAVAL EVENTS, APRIL 1940 (Part 4 of 4) Monday 22nd – Tuesday 30th. Naval History Homepage. [dostęp 2019-12-09]. (ang.).
- Don Kindell: FRENCH NAVY SHIPS, JUNE 1940. Naval History Homepage. [dostęp 2019-12-09]. (ang.).
- Don Kindell: NAVAL EVENTS, JUNE 1940 (Part 1 of 4) Saturday 1st – Friday 7th. Naval History Homepage. [dostęp 2019-12-09]. (ang.).
- Don Kindell: NAVAL EVENTS, JUNE 1940 (Part 2 of 4) Saturday 8th – Friday 14th. Naval History Homepage. [dostęp 2019-12-09]. (ang.).
- Don Kindell: NAVAL EVENTS, JUNE 1940 (Part 4 of 4) Saturday 22nd - Sunday 30th. Naval History Homepage. [dostęp 2019-12-09]. (ang.).
- Don Kindell: NAVAL EVENTS, NOVEMBER 1940 (Part 2 of 2) Friday 15th – Saturday 30th. Naval History Homepage. [dostęp 2019-12-09]. (ang.).
- Don Kindell: NAVAL EVENTS, DECEMBER 1940 (Part 1 of 2) Sunday 1st – Saturday 14th. Naval History Homepage. [dostęp 2019-12-09]. (ang.).
- Don Kindell: NAVAL EVENTS, APRIL 1941 (Part 1 of 2) Tuesday 1st – Monday 14th. Naval History Homepage. [dostęp 2019-12-09]. (ang.).
- Jean Labayle-Couhat: French warships of World War II. London: Ian Allan Ltd., 1971. ISBN 0-7110-0153-7. (ang.).
- Jerzy Lipiński: Druga wojna światowa na morzu. Warszawa: Wydawnictwo Lampart, 1999. ISBN 83-902554-7-2.
- Francis E. McMurtrie (red.): Jane’s Fighting Ships 1940. London: Sampson Low, Marston & Co., 1941. (ang.).
- Oscar Parkes (red.): Jane’s Fighting Ships 1934. London: Sampson Low, Marston & Co., 1934. (ang.).