Paweł Jan Działyński
Paweł Jan Działyński herbu Ogończyk (ur. ok. 1594, zm. 17 lipca 1643 w Bratianie) – wojewoda pomorski od 1630–1643, podskarbi ziem pruskich, starosta bratiański, jasieniecki, kowalski, skarszewski, starosta żarnowiecki w 1638 roku[1].
| |
 Ogończyk | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data urodzenia |
ok. 1594 |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka |
Katarzyna Dulska |
| Żona |
Jadwiga Czarnkowska |
| Dzieci |
Adam Działyński |
Syn Mikołaja Działyńskiego i Katarzyny Dulskiej. Z małżeństwa z Jadwigą Czarnkowską (wojewodzianką łęczycką) miał córki: Katarzynę, Jadwigę oraz synów Adama, Jana i Kazimierza.
Życiorys
edytujStudiował w Elblągu w 1607 roku, Braniewie w 1608 roku, Kolegium Jezuitów w Poznaniu w 1609 roku, na Uniwersytecie w Padwie w latach 1614–1615[2].
Starostwo bratiańskie otrzymał w 1613 r. za zgodą królewską od swej matki, które w latach 1604–1613 było w jej posiadaniu. W czasie wojny polsko-tureckiej (1620–1621) został w 1620 roku wyznaczony komisarzem sejmowym przy hetmanie Janie Karolu Chodkiewiczu[3]. W latach 1620–1630 poseł szlachty z województwa chełmińskiego. Poseł powiatu świeckiego na sejm warszawski 1626 roku[4]. Poseł na sejm 1627 roku i sejm zwyczajny i nadzwyczajny 1629 roku z województwa chełmińskiego[5]. Jako poseł na sejm zwyczajny 1629 roku wyznaczony komisarzem do zapłaty wojsku koronnemu[6]. Od 1630 r. podskarbi pruski. 16 maja 1630 r. otrzymał nominację na wojewodę pomorskiego. Był elektorem Władysława IV Wazy z województwa pomorskiego w 1632 roku[7]. W1635 r. prawem emfiteutycznym został starostą bratiańskim na 26 lat.
W 1633 roku został wyznaczony senatorem rezydentem[8].
Dążył do zmonopolizowania handlu z Gdańskiem na podległym mu terenie (m.in. solą, śledziami oraz piwem i wódką wytwarzanymi w starostwie). Robił to przy wykorzystaniu żeglugi na Drwęcy.
W latach 1637–1638 uczestniczył w rozwiązywaniu konfliktu Gdańska z królem Władysławem IV. Czynnikiem konfliktogennym było cło pobierane dla Rzeczypospolitej w porcie.
Z powodu gorliwości religijnej i jawnej postawy antyprotestanckiej dążył do ograniczenia reformacji. W tym celu osadził w 1624 r. w Nowym Mieście Lubawskim, a później w Łąkach Bratiańskich zakon franciszkanów reformatów. Ufundował klasztor i kościół. W 1629 r. klasztor zniszczono. Wówczas wybudował następny klasztor w Łąkach (późniejsze sanktuarium maryjne). Ten z kolei spłonął. W latach 1638–1639 ufundował kolejny klasztor, tym razem murowany. 16 lutego 1639 r. spisano akt potwierdzający jego fundację. Ufundował też wyposażenie kościoła w Nowym Mieście Lubawskim. 1642 roku brał udział w ugodzie pomiędzy toruńskimi katolikami i protestantami (konflikt powstał w 1641 r. po rozruchach podczas procesji Bożego Ciała).
Zmarł 17 lipca 1649 r. w Bratianie. Został pochowany 10 listopada 1649 r. w grobowcu w bazylice św. Tomasza w Nowym Mieście Lubawskim. Po jego śmierci na zlecenie najprawdopodobniej żony wykonano chorągiew nagrobną (wymiary 7 m. x 3,2), która miała utrwalić rysy zmarłego oraz opisać jego bohaterskie czyny[9].
Chorągiew nagrobna Jana Pawła Działyńskiego
edytujChorągiew stanowi unikatowy zabytek klasy europejskiej. Wykonano ją z czerwonego jedwabiu. Jest dwustronnie pomalowanego techniką olejną na podkładzie kredowym. Na awersie pośrodku widnieje klęcząca postać Działyńskiego, nad nim w obłokach ukoronowana Matka Boska, u stóp krzyża hełm i zbroja, obok czapka z pióropuszem, buława oraz kopia z symbolicznie złamanym drzewcem zamykająca obraz z dołu. Całość ujęta z trzech stron pasem ornamentacyjnym z elementami dekoracyjnymi. Na rewersie znajdują się motywy dekoracyjne obramowujące prostokątną część środkową z napisem o formie i treści podobnej do przedstawień na awersie. U dołu znajdują się lufy dział, kule i beczki z prochem. Nad nimi herby: po lewej Dönhoff, po prawej Prus. U góry kartusz z herbem Sulima, a przy nim po bokach pęki proporców i chorągwi. W części środkowej czterodzielna tarcza z herbami: Leszczyc, Topór, Korwin, Nałęcz. Prostokątną część środkową rewersu wypełnia napis łaciński, na którym napisano m.in.: Jaśnie oświecony pan Paweł Jan z Działynia Działyński, wojewoda pomorski, podskarbi ziem pruskich, starosta skarszewski, bratiański..., Służby swe poświęcił jako dworzanin Zygmuntowi Trzeciemu królowi Polski i Szwecji w tej świątyni i szkole dwór rzadko był słuchaczem jego pochwał..., Znawca sztuki wojennej Królewiczowi Władysławowi towarzyszył na wyprawę włoską przeciw Turkom i Osmanowi, tyranowi Wschodu, szyki zbrojne powiększył swymi oddziałami..., głęboko wierzący katolik odznaczał się szczególną czystością życia i kultem do Najświętszej Marii Panny, zdolny do poświęceń..., zmarł w Bratianie w roku Chrystusowym 1643 a jego żywota 49-ym dnia 17 lipca opłakiwany przez wszystkich... W Bratianie oddany wieczności, tu pochowany dnia 10 listopada.
Ok. 1999 r.chorągiew przeszła konserwację w Pracowni Konserwacji Zabytków w Toruniu.
Przypisy
edytuj- ↑ w tym roku uzyskał dożywocie na starostwo żarnowieckie, Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 100.
- ↑ Marcin Broniarczyk, Wykształcenie świeckich senatorów w Koronie za Władysława IV, w: Kwartalnik Historyczny, R. 119, nr 2 (2012), s. 275.
- ↑ Jerzy Pietrzak, Konfederacja lwowska w 1622 roku, w: Kwartalnik Historyczny R. 80 nr 4 (1973), s. 849.
- ↑ Jan Kwak, Sejm warszawski 1626 roku, Opole 1985, s. 131.
- ↑ Jan Seredyka, Parlamentarzyści drugiej połowy panowania Zygmunta III Wazy, Opole 1989, s. 101.
- ↑ Volumina Legum, t. 3, Petersburg 1859, s. 289.
- ↑ Suffragia Woiewodztw y Ziem Koronnych, y W. X. Litewskiego, Zgodnie ná Naiásnieyssego Władisława Zygmunta ... roku 1632 ... Woiewodztwo Krákowskie., [b.n.s]
- ↑ Volumina Legum, t. III, Petersburg 1859, s. 376.
- ↑ Znane osoby, www.nowomiejska.republika.pl. nowomiejska.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-02-07)]. (dostęp: 21 maja 2008).
Bibliografia
edytuj- Andrzej Korecki, Ludzie Ziemi Nowomiejskiej, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego, Nowe Miasto Lubawskie; Toruń 2000. s. 111-114.