Wikipedia

4 Pułk Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej

Ten artykuł dotyczy 4 Pułku Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej. Zobacz też: 4 Pułk Strzelców Konnych.

4 Pułk Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej (4 psk) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej.

4 Pułk Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej
Ilustracja
Odznaka pamiątkowa 4 psk
Historia
Państwo

 Polska

Rozformowanie

1939

Nazwa wyróżniająca

Ziemi Łęczyckiej

Tradycje
Święto

23 maja

Dowódcy
Pierwszy

płk Henryk Borewicz

Ostatni

ppłk Zygmunt Marszewski

Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
bitwa pod Wołoczyskami (11–24 VII 1920)
kampania wrześniowa
bitwa pod Tomaszowem (22–27 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja

Zgierz (1920–1921)
Płock (1921–1939)

Rodzaj wojsk

Kawaleria

Podległość

OK nr IV (1921–1924)
XIII BK (1924–1937)
Maz. BK (1937–1939)
Nowogródzka BK (1939)

Multimedia w Wikimedia Commons

Pułk powstał w wyniku przemianowania dowództwa „wojennego” 2 pułku strzelców konnych. Tradycje bojowe czerpał z walk o niepodległość 2 pułku dragonów, którego to pododdziały weszły w jego skład. W okresie międzywojennym stacjonował w Płocku, a jego macierzystą brygadą była Mazowiecka Brygada Kawalerii. W 1939 zmieniono mu przydział wojenny i walczył w składzie Nowogródzkiej Brygady Kawalerii.

Rodowód pułku

edytuj

„Pokojowy” 4 pułk strzelców konnych nawiązywał do tradycji utworzonego we wrześniu 1919 roku 2 pułku dragonów. W 1920 pułki jazdy dywizyjnej (dragonów) przemianowano na pułki strzelców konnych. Zostały one zasilone nowymi szwadronami. Po zakończeniu działań wojennych nastąpiły zmiany zmiany numeracji i podległości szwadronów. W rezultacie tych zmian, 28 października 1920, „wojenny” 2 pułk strzelców konnych został przemianowany na „pokojowy” 4 pułk strzelców konnych, a w jego skład wszedł I i III dywizjon „wojennego” 2 pułku strzelców konnych, 2 szwadron 2 psk, który rozwinięto w IV dywizjon, a ponadto V dywizjon „wojennego” 4 pułku strzelców konnych[1].

Kawalerowie Virtuti Militari

edytuj
Osobny artykuł: Kawalerowie Virtuti Militari 1914–1921.
Żołnierze odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918-1920[2][3]:
st. strz. Adam Bałaga nr 5214 plut. Mieczysław Bieniasz nr 5210 por. Ryszard Bojankiewicz nr 4446
por. Jerzy Gliński nr 2249 plut. Gustaw Iwanicki nr 5211 ś.p. strz. Jan Jagodziński nr 5215
pchor. Mieczysław Janusz nr 5209 ppor. Franciszek Karassek nr 5207 ppor. Bronisław Malinowski nr 5208
pchor. Karol Mazurkiewicz nr 2240 plut. Józef Rząsa nr 187 plut. Apolinary Skobelski nr 5213
plut. Oskar Stumbers nr 5212 kpr. Piotr Siwiłło nr 2253[4] plut. Czesław Zaborowski nr 2251

Pułk w okresie pokoju

edytuj

Zakwaterowanie

edytuj

Pułk początkowo stacjonował w Zgierzu, a jego zadaniem było w przypadku mobilizacji miał wystawić dwuszwadronowe dywizjony jazdy dywizyjnej dla 7., 10. i 26 Dywizji Piechoty. W Zgierzu dotychczasowe wojenne dywizjony zostały zredukowane do rozmiarów szwadronów. W tym czasie Pułk składał się z dowództwa i sztabu, trzech szwadronów liniowych, oddziału szkolnego karabinów maszynowych, pułkowej szkoły podoficerskiej oraz kadry szwadronu zapasowego. Zgodnie z pokojowym etatem pułk miał liczyć 30 oficerów, 115 podoficerów i 491 szeregowców oraz 621 koni, a w wyposażeniu miał posiadać 561 karabinków kawaleryjskich, 57 pistoletów i 558 szabel[5].

W listopadzie 1921 dowództwo i pododdziały przeniesione zostały do Płocka, do kompleksu koszarowego po oddziałach rosyjskiej 15 Dywizji Kawalerii. W Płocku 4 pułk strzelców konnych stacjonował razem z 8 pułkiem artylerii polowej[6].

Osobny artykuł: Koszary w Płocku.

Reorganizacja i podporządkowanie

edytuj

W 1923 pułk spełniał rolę jazdy dywizyjnej, a jego dowódca podlegał bezpośredni dowódcy Okręgu Korpusu Nr IV. W zakresie szkolenia pułk w tym czasie podlegał dowódcy V Brygady Kawalerii[7]. W jego skład wchodziły trzy szwadrony strzelców konnych, oddział szkolny karabinów maszynowych, pułkowa szkoła podoficerska i kadra szwadronu zapasowego[8].

Wraz ze zmianą terminu „jazda" na „kawaleria", pułki strzelców konnych zostały przeformowane w 1924 w pułki jazdy samodzielnej. Reorganizacja polegała na sformowaniu 4 szwadronu oraz przeformowaniu oddziału karabinów maszynowych w szwadron ciężkich karabinów maszynowych. Ponadto w pułku utworzono pluton łączności i sekcję pionierów[9].

Jednocześnie 4 psk wyszedł z bezpośredniego podporządkowania dowódcy Okręgu Korpusu nr IV i wszedł w skład XIII Brygady Kawalerii. Na przełomie marca i kwietnia 1937 zreorganizowano 2 Dywizję Kawalerii, a 4 pułk strzelców konnych wszedł w skład I Brygady Kawalerii, która od 1 kwietnia 1937 zaczęła używać nazwy Mazowiecka Brygada Kawalerii[10].
Latem 1939 Pułk został przesunięty z macierzystej Mazowieckiej Brygady Kawalerii w podporządkowanie Nowogródzkiej Brygady Kawalerii gen. bryg. Władysława Andersa[11].

Święto pułkowe – 23 maja, rocznica wręczenia pierwszego sztandaru w Łęczycy w 1920[12]. Pułk nawiązywał do tradycji 4 pułku szaserów, sformowanego w 1806.

Konie

edytuj

Konie starano się grupować według maści w poszczególnych pododdziałach według następującego schematu: 1 szwadron – jasnogniade, 2 szwadron – gniade, 3 szwadron – ciemnogniade, 4 szwadron – skarogniade, szwadron karabinów maszynowych – gniade i kare, pluton łączności – odmastki, a pluton trębaczy – siwe[13].

Pułk w planie mobilizacyjnym „S”[14]
Nazwa pododdziału Termin Miejsce mobilizacji
dowódca pułku z drużyną alarm Płock
pluton łączności
1÷4 szwadrony
szwadron karabinów maszynowych
dowódca brygady kawalerii 13[a]
szwadron kawalerii nr 86 12
pluton ckm nr 86
kolumna taborowa nr 174[b] 7
kolumna taborowa nr 175[b] 8
kolumna taborowa nr 171[b]
kolumna taborowa nr 172[b] 9
uzupełnienie do czasu „W”[c] 6
szwadron marszowy 1/4 psk 18
pluton marszowy nr 86 30
szwadron zapasowy do 15
Szkoła Podchorążych Kawalerii nr III[d] 30[e]
obiekty przemysłu wojennego[f]
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[15][g][h]
dowódca pułku płk Kazimierz Żelisławski
I zastępca dowódcy ppłk Michał Stempkowski
pomocnik I zastępcy dowódcy mjr kontr. Jerzy Borys Pawleni-Szwilli
adiutant rtm. Michał Śliwiński (*)
naczelny lekarz medycyny mjr dr Henryk Czesław Jarocki
starszy lekarz weterynarii kpt. lek. wet. Czesław Łunkiewicz
komendant rejonu PW Konnego rtm. Adolf Marian Czarnota (*)
oficer placu Płock po. por. adm. (kaw.) Eugeniusz Jankowski
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) mjr Władysław Nowacki
oficer mobilizacyjny rtm. Leopold Peszkowski
zastępca oficera mobilizacyjnego rtm. Henryk Bartoszewicz
oficer administracyjno-materiałowy rtm Feliks Ciejka
dowódca szwadronu gospodarczego rtm Michał Śliwiński (*)
oficer gospodarczy kpt. int. Stefan I Markiewicz
oficer żywnościowy chor. Tomasz Dańczuk
dowódca plutonu łączności por Mieczysław Witold Jaworski
dowódca plutonu kolarzy vacat
dowódca plutonu ppanc. por. Jerzy Jan Majer
dowódca 1 szwadronu por. Leszek Edward Irzyłowski
dowódca plutonu por. Włodzimierz Roman Krzętowski
dowódca plutonu ppor. Stanisław Betley
dowódca 2 szwadronu rtm. Mieczysław Rasiewicz
dowódca plutonu ppor. Zbigniew Edward Dłuski
dowódca plutonu ppor. Wacław Witold Zabłocki
dowódca 3 szwadronu rtm. Marceli Ignaczak
dowódca plutonu por. Jan Grzegorz Lipczyński
dowódca plutonu ppor. Maciej Wodziński
dowódca 4 szwadronu rtm. Władysław Zgorzelski
dowódca plutonu ppor. Tadeusz Eberhardt
dowódca plutonu ppor. Wiktor Władysław Nowicki
dowódca plutonu ppor. Tadeusz Karol Świerczewski
dowódca szwadronu km rtm. Roman Gabriel Górny
dowódca plutonu por. Tadeusz Antoni Bukowski
dowódca plutonu por. Antoni Rudolf Janik
dowódca szwadronu zapasowego rtm. Adolf Marian Czarnota (*)
zastępca dowódcy vacat
odkomenderowany rtm. Henryk Józef Ławrynowicz

Mobilizacja

edytuj

W dniu 24 sierpnia 1939 roku w ramach mobilizacji alarmowej w grupie "brązowej" została zmobilizowana kompania km plot. typ B nr 118. Natomiast w grupie "żółtej" zmobilizowany został pułk w składzie etatowym, brygadowy szwadron kolarzy nr 1, pluton sanitarny konny typ I nr 81, dwie kolumny taborowe kawaleryjskie typ II nr 145 i nr 146. W I rzucie mobilizacji powszechnej zmobilizowano własny szwadron marszowy (nr 3 Mazowieckiej BK) i uzupełnienie marszowe szwadronu kolarzy[18]. Po zmobilizowaniu swoich pododdziałów 4 psk opuścił Płock i zajął okoliczne wsie dowództwo kwaterowało w miejscowości Gulczewo. Od 25 sierpnia pułk został podporządkowany dowódcy Nowogrodzkiej Brygady Kawalerii gen. bryg. Władysławowi Andersowi.

4 psk w kampanii wrześniowej

edytuj
Osobny artykuł: Kampania wrześniowa.

Działania bojowe

edytuj

Walki na granicy

edytuj

Kampanię 1939 roku pułk odbył w ramach Nowogródzkiej Brygady Kawalerii. 26 sierpnia 1939 roku pułk przemaszerował do Rościszewa, pozostawiając w Płocku czasowo wzmocniony 4 szwadron, do czasu zluzowania przez batalion ON. 3 szwadron przesunięto do Bieżunia. 29 sierpnia 4 psk został dyslokowany do Lubowidza, który osiągnął 30 sierpnia, stanowił odwód Nowogródzkiej BK. 1 września 1939 roku pułk skoncentrował się w lasach na południe od Lubowidza. 2 września w godzinach południowych pułk przesunięto do Sarnowa, celem ubezpieczenia prawego skrzydła Nowogródzkiej BK i lewego 20 Dywizji Piechoty walczącej w rejonie Mławy. Stanowił II rzut brygady za rozwiniętym 27 pułkiem ułanów. 1 szwadron wsparł I rzutowy dywizjon 27 puł. w Petrykozach, gdzie odparł natarcie na miejscowość niemieckich cyklistów i samochodów pancernych. Zadał starty nieprzyjacielowi w zabitych i rannych, strzałami z kb ppanc. zniszczył jeden samochód pancerny. Pułk ubezpieczył się na linii wzgórz od strony Mławy, a kolarze zajęli Kuczbork. 3 szwadron w trakcie powrotu z wypadu na Narzym, w godzinach wieczornych stoczył potyczkę z niemiecką piechotą biwakującą na polu. 3 września 4 psk działając w zgrupowaniu płk. Żelisławskiego dokonał całością sił wypadu na Narzym. Natarcie pułku załamało się na stanowiskach obronnych niemieckiego 162 pułku piechoty, obsadzającego wieś, dwór i wzgórza za stawami, w ogniu broni maszynowej i artylerii. Straty pułku, to kilku rannych, w tym rtm. Nieniewski. Natarcie przeprowadzone zbyt małymi siłami bez wsparcia artylerii, nie odciążyło walczącej pod Mławą 20 DP. Tego dnia również szwadrony pułku odparły pod Kawęczynem natarcie niemieckiego pododdziału cyklistów[19]. 4 psk z 3 baterią 9 dywizjonu artylerii konnej obsadził w I rzucie obrony brygady odcinek od Kuczborka do Chojnowa, z 1 szwadronem i 9 szwadronem kolarzy Nowogródzkiej BK w odwodzie w miejscowości Zielona. Wysadzono mostki w Chojnowie i Kuczborku. 4 września strzelcy konni z Płocka odeszli z linii obrony i wykonali marsz przez Sierpc do Płocka. W nocy z 4/5 września 4 psk ze wsparciem 9 dak i 15 baterii artylerii konnej wspólnie z batalionem ON Warszawa I, 71 dywizjonu artylerii lekkiej i innymi drobnymi pododdziałami organizował obronę północnego przedmościa. Do pułku dołączył pododdział z nadwyżek 4 psk por. rez. Edmunda Hera. 8 września wieczorem pułk wraz z innymi oddziałami przeszedł na zachodni brzeg Wisły i opuścił Płock, wysadzając uprzednio most.

Próba natarcia na Mińsk Mazowiecki

edytuj

W nocy 8/9 września pułk dotarł do Młodzieszyna na skraju Puszczy Kampinoskiej. 9 i 10 września pułk wykonał marsz w kierunku Kazunia i z powrotem do Kromnowa Polskiego. Następnie wieczorem 10 września i 11 września wykonał marsz przez Modlin, Jabłonnę, Zielonkę do Anina, który osiągnięto po godz.15[20]. 12 września 4 psk przeszedł do Miedzeszyna i obsadził rzekę Świder frontem na południe broniąc tyłów utworzonej Grupy Operacyjnej Kawalerii gen. bryg. W. Andersa i osłaniając Warszawę z tego kierunku. 13 września Nowogródzka BK wraz GO Kaw. przeprowadziła natarcie na Mińsk Mazowiecki, 4 psk początkowo stanowił odwód dowódcy Grupy Operacyjnej gen. W. Andersa. Z uwagi na załamanie się natarcia 26 pułku ułanów i 25 pułku ułanów, gen. Anders wprowadził do walki jako wsparcie obu pułków ułańskich 3 i 4 szwadron 4 psk. Pozostała część pułku znajdowała się jako odwód w lesie obok Józefowa. Ze względu na twardy opór niemieckiej piechoty wspartej silną artylerią natarcie nie powidło się. O godz. 21 oddziały przerwały walkę i podjęły marsz na Kołbiel, Garwolin i Łaskarzew. 4 psk stanowił przednią straż GO w tym marszu. Od ostrzału artyleryjskiego i w walce pułk stracił do 20 żołnierzy poległych i rannych, w tym śmiertelnie rannego rtm. Rasiewicza[21].

Odwrót na Lubelszczyznę

edytuj

14 września w godzinach przedpołudniowych pułk dotarł do lasów w pobliżu Łaskarzewa, pułk odpoczywał. W trakcie marszu czasowo dołączyła czasowo do pułku kawaleria dywizyjna 2 Dywizji Piechoty Leg., nazywana 5 szwadronem. W godzinach wieczornych pułk wraz z baterią 2/9 dak maszerował jako straż boczna Nowogródzkiej BK, po trasie Korytnica-szosa Lubelska-Łysobyki-Michów. 15 września strzelcy konni z Płocka osiągnęli Łysobyki nad Wieprzem. Marszem nocnym 16/17 września pułk osiągnął rejon miejscowości Ostrów. 17 września 4 psk zajął obronę w miejscowości Turek i okolicy ubezpieczając przemarsz GO Kawalerii od strony Lublina, zajętego przez wojska niemieckie. Pluton kolarzy stoczył potyczkę z kawalerią niemiecką w lesie, 3 szwadron odparł natarcie niemieckiej piechoty ze wsparciem pojazdów pancernych na Turek, niszcząc 1 samochód pancerny. Pozostałe szwadrony prowadziły walkę ogniową z niemiecką piechotą usiłującą się wedrzeć do bronionego obszaru lasów. 19 września pułk przemieścił się w kierunku południowym, dotarł do miejscowości Albertów. Następnie marszem nocnym i dziennym, będąc atakowany przez niemieckie lotnictwo i dotarł w południe 20 września do lasów obok majątku Rejowiec. W wyniku bombardowania poległ jeden strzelec, ale pułk stracił ok. 80 koni. Kolejnym nocnym marszem 21 września o świcie, 4 psk osiągnął miasto Rejowiec. W tym rejonie w szeregi pułku wcielono jako 5 szwadron kawalerię dywizyjną 12 Dywizji Piechoty, a pozostałościami plutonu łączności i pionierami uzupełnił szwadrony liniowe pułku. Następnie przeszedł do Horyszowa Ruskiego na postój[22].

Bój pod Cześnikami i Tomaszowem Lubelskim

edytuj

22 września 1939 roku Grupa Operacyjna Kawalerii gen. Andersa w ramach Frontu Północnego podjęła próbę przebicia się przez otaczający pierścień wojsk niemieckich w kierunku południowym ku granicy węgierskiej. 4 psk z baterią 2/9 dak przystąpił do natarcia w I rzucie brygady na jej lewym skrzydle. Przed zmrokiem 22 września strzelcy konni zajęli las Majdan, a następnie przy wsparciu artylerii 2 i 3 szwadronem zdobyli wieś Majdan Sielec. Nocnym wypadem 1, 2, 4 i 5 szwadronów pod dowództwem ppłk. M. Stempkowskiego usiłowano opanować miejscowość Huta, jednak w ciemnościach nocy, szwadrony nacierające w dwóch rzutach pogubiły się lub pomieszały, a w końcowej fazie walki doszło do ostrzelania się wzajemnego strzelców konnych[23]. 23 września nad ranem dowódca pułku powziął informację o otwarciu drogi przez okrążenie przez 2 szwadron 2 pułku strzelców konnych Wołyńskiej BK w kierunku Krasnobrodu. Z uwagi na to poprowadził pułk za oddziałami Kombinowanej BK płk. Zakrzewskiego, maszerując przez Polanówkę dotarł do lasów w pobliżu Suchowoli. Jednocześnie stracił kontakt z macierzystą Nowogródzką BK. Osłaniając od strony Zamościa zgrupowane w lesie oddziały, zajął stanowiska na skraju lasu na stoku Potoczka do Suchowoli 1, 2 i 5 szwadronem, a 3 i 4 zgrupowały się 100 m dalej w drugiej linii. Na stanowiska obronne pułku nieprzyjacielska piechota przeprowadziła natarcie ze wsparciem artylerii. 4 psk z 2 baterią 9 dak prowadził walkę w podpalonym przez niemiecką artylerię lesie. Wkrótce wprowadzono do walki pluton kolarzy i 3 szwadron. Pułk poniósł duże straty zabitych i rannych. Po godz.13.30 dowódca pułku nakazał oderwać się szwadronom od wroga i wycofać się. Sam wraz z 4 szwadronem wycofał się na Krasnobród i stracił kontakt z pozostałymi siłami pułku. Wycofujący się 4 szwadron w pobliżu majątku Krasnobród został rozproszony przez niemiecki pojazd pancerny. Ranny dowódca pułku 24 września został odwieziony do szpitala, część 4 szwadronu zebrał i przeprowadził na zachodni brzeg rzeki Wieprz jego dowódca[24].

1 szwadron wraz z dowódcą przebił się w walce na bagnety w rejon zajmującego stanowiska za nim 3 szwadronu i wraz z nim pod dowództwem mjr. Nowackiego wyszedł z lasu w kierunku Suchowoli i tam połączył się dużą grupą 2 szwadronu przedzierającego się na prawe skrzydło pułku. Dowódca dywizjonu mjr Nowacki, w trakcie rozpoznania drogi za Wieprz poległ w potyczce z nieprzyjacielem. Dowództwo nad dywizjonem przejął rtm. Leopold Peszkowski. Szwadrony maszerując głównie pieszo 25/26 września dotarły w rejon Huty Różanieckiej i Rudy Różanieckiej po drodze staczały pożyczki z wojskami niemieckimi. W lesie w rejonie Niemirowa maszerując nocą szwadrony straciły ze sobą łączność. 1 szwadron maszerował na Rawę Ruską, gdy otrzymał wiadomość o jej zajęciu przez wojska sowieckie, rtm. Peszkowski rozwiązał szwadron. 2 szwadron po utracie kontaktu z pozostałymi, z dowódcą por. Morawskim, zarekwirował w napotkanej wsi cywilne ubrania, zakopał broń, żołnierze po przebraniu się udali się w kierunku północno-zachodnim rozpraszając się. Część 3 szwadronu po utracie kontaktu z resztą rozproszyła się, grupa w sile ok. plutonu pod dowództwem st. wachm. A. Górniaka dotarła do Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” i wzięła udział w bitwie pod Kockiem. Część 4 szwadronu z dowódcą po przejściu za Wieprz maszerowała na Sambor, 28 września została otoczona przez wojska sowieckie i wzięta do niewoli[25]. Straty niepełne 4 pułku strzelców konnych w kampanii wrześniowej, w poległych to: 8 oficerów, 6 podchorążych, 101 podoficerów i strzelców[26].

Szwadron marszowy

edytuj

Szwadron marszowy pułku sformowany został w I rzucie mobilizacji powszechnej dowodzony był przez rtm. Tomasza Pniewskiego, w pierwszych dniach września wyszedł z Płocka i przemaszerował przez Łąck, Lwówek k/Gąbina, Czerniewo, Puszczę Kampinoską, Leszno, Ulrychów, Warszawę i Wiązownę do Garwolina. Zakwaterował w Rudzie Talubska. 7 lub 8 września w nocy szwadron wziął udział w nocnej akcji przeciwko dywersantom niemieckim w okolicach Garwolina. Z uwagi na spalenie się w dniu 8 września zbombardowanych koszar i magazynów 1 pułku strzelców konnych i Ośrodka Zapasowego Mazowieckiej i Pomorskiej BK, szwadron nie otrzymał pełnego wyposażenia w rzędy końskie, wyposażenie i broń. Z broni ciężkiej szwadron posiadał tylko 1 ckm. 10 września szwadron wymaszerował z Garwolina i poprzez Parczew dotarł 18 września do w rejon Chełma Lubelskiego. Tam dopiero z wagonów kolejowych pobrał pełne wyposażenie, broń i zaopatrzenie. 20 lub 21 września szwadron marszowy 4 psk dołączył do Wileńskiej Brygady Kawalerii i wraz z 4 pułkiem ułanów walczył z oddziałami niemieckimi pod Komarowem i na szosie Krasnystaw-Zamość. Po przebiciu się na południe dołączył do 25 pułku ułanów i współdziałał z nim, aż do 27 września, dnia rozwiązania pułku. Dowódca szwadronu rtm. Pniewski przedzierał się w kierunku granicy węgierskiej w grupie szefa sztabu Nowogródzkiej BK mjr. dypl. A. Sołtana. Grupa ta 29 września pod Starym Samborem dostała się do niewoli sowieckiej[27].

  • Dowódca szwadronu marszowego 4 psk - rtm. Tomasz Pniewski
  • Zastępca dowódcy szwadronu marszowego - por. rez. Tadeusz Wysocki (do 18/19 IX), por. rez. Konstanty Wiktor Tabęcki (od 18/19 IX)
  • dowódca plutonu - ppor. Tadeusz Świerczewski
  • dowódca plutonu - ppor. rez. Jan Brudnicki
  • dowódca plutonu - plut. pchor. rez. Zbigniew Żółtowski
  • dowódca plutonu - plut. pchor. Stefan Walesiak
  • szef szwadronu - plut. rez. Szymański[28].

Pododdziały improwizowane w Oddziale Zbierania Nadwyżek 4 psk i Ośrodku Zapasowym Mazowieckiej Brygady Kawalerii

edytuj

Po wyjściu z koszar sformowanych w ramach mobilizacji alarmowej pododdziałów, do koszar pułku napływali w dalszym ciągu rezerwiści i konie. 1 września 1939 roku część nieumundurowanych i nieuzbrojonych rezerwistów wraz z końmi dyslokowano do majątku Gulczewo, celem oczekiwania na transport do Ośrodka Zapasowego Mazowieckiej Brygady Kawalerii w Garwolinie. 4 września por. rez. Edmund Hera został mianowany dowódcą sformowanego plutonu liniowego z sekcją kolarzy z nadwyżek pułkowych i wysłany celem ubezpieczania Płocka do miejscowości Staroźreby. Pododdział ten ubezpieczał Płock do dnia 8 września po czym wcielony został jako uzupełnienie do 1 szwadronu i plutonu kolarzy 4 pułku strzelców konnych. Do Oddziału Zbierania Nadwyżek 4 psk napłynęło ok. 400 rezerwistów. Koszary pułku w Płocku były bombardowane 1 września i w nocy 2/3 września[29].

Z Oddziału Nadwyżek 4 psk sformowano do 3 września dwa szwadrony liniowe strzelców konnych, oba ze znikomą ilością uzbrojenia, częściowo tylko umundurowane z końmi z mobilizacji, bez siodeł prowadzonych pieszo (uzbrojenie osobiste, mundury i częściowo osiodłane konie, posiadali tylko oficerowie i podoficerowie służby stałej oraz oficerowie i podchorążowie rezerwy). 4 września szwadrony przemaszerowały w ślad za szwadronem marszowym przez Gąbin, Warszawę do Ośrodka Zapasowego Mazowieckiej BK w Garwolinie, gdzie dotarły 8 lub 9 września. Pozostałości OZN 4 psk po sformowaniu szwadronów rtm. rez. Zgliczyńskiego i por. Ike-Duninowskiego wymaszerowało z Płocka 6 września w kierunku Garwolina prowadzone przez rtm. Henryka Bartoszewicza było bombardowane w trakcie marszu w Kiernozi w dniu 7 lub 8 września. Na temat losów pozostałości, brak danych. Rotmistrz Bartoszewicz został zamordowany wiosną 1940 w Charkowie[30].

Szwadron rtm. rez. Stanisława Zgliczyńskiego, wraz z Ośrodkiem Zapasowym Mazowieckiej i Pomorskiej BK pomaszerował 10 września zbrojąc się po drodze, przez Łuków w kierunku Chełma i Hrubieszowa. Szwadron maszerował w kierunku granicy rumuńskiej i węgierskiej na południe kraju. Wziął do niewoli lotnika niemieckiego z samolotu, który przymusowo lądował. Ok. 29-30 września szwadron dotarł do rzeki Sołokiji w rejonie Rawa Ruska-Uchnów, tam na wiadomość o kapitulacji Warszawy rtm. rez. Zgliczyński szwadron rozwiązał.

  • Dowódca szwadronu OZ 4 psk - rtm. rez. Stanisław Zgliczyński
  • dowódca plutonu - por. Ludwik Duczymiński
  • dowódca plutonu - ppor. Józef Ciechomski
  • dowódca plutonu - wachm. pchor. rez. Wojciech Krzymuski[31].

Szwadron por. kaw. rez. Stefana Jana Ike-Duninowskiego, wraz z OZKaw. Mazowieckiej i Pomorskiej BK wymaszerował częściowo uzbrojony w kierunku południowym. Losy szwadronu nie są znane. Wiadomo, że dowódca szwadronu dostał się do niewoli sowieckiej[32]. Jego nazwisko figuruje na Ukraińskiej Liście Katyńskiej.

Pułk reaktywowano w AK. Działał w okolicach Sochaczewa, Grójca i Błonia. W styczniu 1945 r. pułk został ostatecznie rozwiązany.

Obsada personalna pułku we wrześniu 1939

edytuj
Obsada personalna pułku we wrześniu 1939[33]
Stanowisko etatowe Stopień, imię i nazwisko Uwagi
dowództwo
dowódca pułku ppłk kaw. Zygmunt Marszewski 25 IX 1939 ranny, później AK
zastępca dowódcy pułku ppłk kaw. Michał Stempkowski AK
kwatermistrz mjr kaw. Władysław Nowacki †26 IX 1939 Krasnobród[34]
adiutant rtm. Kazimierz Nieniewski ciężko ranny 13 IX 1939
oficer ordynansowy ppor. kaw. Tadeusz Eberhardt †1940 Katyń[35]
oficer broni por. kaw. rez. Tadeusz Florian Gorczyński †1940 Charków[36]
oficer żywnościowy chor. Tomasz Dańczuk[i]
oficer płatnik kpt. int. Stefan I Markiewicz †1940 Charków[42]
lekarz medycyny por. lek. med. Franciszek Chmielewski
lekarz weterynarii kpt. lek. wet. Czesław Łunkiewicz †1940 Katyń[43]
kapelan ks. Władysław Niemiec do 3 IX 1939
ks. kpl. rez. Czesław Lissowski †15 XI 1942 KL Dachau
dowódca szwadronu gospodarczego rtm. Adolf Marian Czarnota †1940 Charków[44]
wachmistrz szef st. wachm. Romuald Krakowiak
1 szwadron
dowódca szwadronu rtm. Leopold Peszkowski
dowódca I plutonu ppor. Stanisław Betley
dowódca II plutonu ppor. rez. Antoni Pruski
dowódca III plutonu por. Edmund Hera
wachmistrz szef st. wachm. Władysław Godlewski
2 szwadron
dowódca szwadronu rtm. Mieczysław Rasiewicz †14 X 1939 Szpital Ujazdowski w Warszawie[34]
por. rez. Tadeusz Morawski od 13 IX 1939
dowódca I plutonu ppor. Witold Wacław Zabłocki
dowódca II plutonu por. rez. Adam Rościszewski
dowódca III plutonu por. rez. Mieczysław Rutkowski
wachmistrz szef st. wachm. Stefan Piotrowski
3 szwadron
dowódca 3 szwadronu rtm. Marceli Ignaczak
dowódca I plutonu ppor. Zbigniew Dłuski
dowódca II plutonu pchor. Tadeusz Kowalewski
dowódca III plutonu pchor. Mścisław Thommee
wachmistrz szef st. wachm. Andrzej Górniak
4 szwadron
dowódca 4 szwadronu rtm. Michał Śliwiński †1940 Katyń
dowódca I plutonu ppor. rez. Ryszard Borowy
dowódca II plutonu pchor. Rozwadowski
dowódca III plutonu por. rez. Tadeusz Morawski do 13 IX
wachmistrz szef st. wachm. Stanisław Pająk
szwadron karabinów maszynowych
dowódca szwadronu rtm. Roman Gabriel Górny
dowódca I plutonu por. kaw. Antoni Rudolf Janik †1940 Katyń
dowódca II plutonu por. kaw. rez. Stanisław Ostrowski †1940 Charków[45]
dowódca III plutonu wachm. pchor. Ambroży Sawicki
wachmistrz szef wachm. Józef Gzik
pododdziały specjalne
dowódca plutonu łączności por. Mieczysław Witold Jaworski
szef st. wachm. Stefan Sobczyk
dowódca plutonu kolarzy ppor. kaw. rez. Jerzy Paśniewski †1940 Charków[46]
dowódca plutonu ppanc. por. Tadeusz Antoni Bukowski †1940 Charków[47]
dowódca drużyny pion.-pgaz. ppor. rez. Zygmunt Szwech
szwadron marszowy nr 3 Mazowieckiej Brygady BK
dowódca szwadronu rtm. Tomasz Pniewski †1940 ULK

Symbole pułkowe

edytuj
 
Poczet sztandarowy 4 pułku strzelców konnych
 
Płomień do trąbki pułkowej zdobyty przez Niemców

Sztandar

edytuj
Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

Obywatele ziemi Łęczyckiej postanowili wręczyć pułkowi sztandar chcąc w ten sposób udokumentować swoją więź z pułkiem. 23 maja 1920 roku w Łęczycy w obecności przedstawiciela Naczelnika Państwa gen. Józefa Leśniewskiego odbyła się uroczystość wręczenia sztandaru. Po jednej stronie sztandaru na białej materii znajduje się duży równoramienny krzyż karmazynowy na którego górnym ramieniu znajduje się haftowany napis „2-gi pułk”, a na dolnym ramieniu „strzelców konnych ziemi Łęczyckiej”. Na lewym ramieniu „Honor”, a na prawym „Ojczyzna”. Znajdują się również na białych czterech polach haftowane złotem dwójki. Na środku krzyża umieszczony jest srebrny orzeł w złotym wianku wawrzynowym. Z drugiej strony sztandaru znajduje się u góry na złotej tarczy wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej, a pod wizerunkiem napis „Bogarodzica Dziewica”. Z lewej strony w połowie wysokości herb miasta Łęczycy, a po prawej herb ziemi Łęczyckiej. U dołu na całej szerokości mury zamku Łęczyckiego. Sztandar przybity do drzewca 18 gwoździami[48][49].

Odznaka pamiątkowa

edytuj
Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

Odznaka zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk nr 46, poz. 653 z 18 listopada 1924 roku. Posiada kształt krzyża maltańskiego, którego ramiona są emaliowane w barwach szmaragdowo - amarantowych z białym paskiem. Na środek krzyża nałożona jest emaliowana tarcza herbowa Ziemi Łęczyckiej. Dwuczęściowa - oficerska wykonana w srebrze i emaliowana, żołnierska w tombaku, lakierowana. Wymiary: 40x40 mm. Wykonanie: Chaim Rubin - Włocławek[50][51].

Oznaka

edytuj

Na naramiennikach cyfra pułkowa „4”.

Barwy

edytuj
Osobny artykuł: Barwy jednostek kawalerii Wojska Polskiego.
Proporczyk Opis[52][53]
  Proporczyk w 1927 roku szmaragdowo - amarantowy z białą żyłką
  Proporczyk ciemnozielono (malachitowo)-amarantowy z białą żyłką
  proporczyk dowództwa w 1939
  proporczyk 1 szwadronu w 1939
  proporczyk 2 szwadronu w 1939
  proporczyk 3 szwadronu w 1939
  proporczyk 4 szwadronu w 1939
  proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
  proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne Opis
  Czapka rogatywka – otok amarantowy[54]
  Szasery ciemnogranatowe, lampasy amarantowe, wypustka amarantowa[55] (nieregulaminowa - biała)

Żurawiejka

edytuj
Osobny artykuł: Żurawiejka.

Mariawitów zgrywa w karty,
strzelców konnych pułk to „czwarty”.

Kiesa pusta, łeb obdarty,
konnych strzelców pułk to „czwarty”.

Po każdej zwrotce: Lance do boju, szable w dłoń, bolszewika goń, goń, goń!

Strzelcy konni z Płocka

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Żołnierze 4 Pułku Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej.
Dowódcy pułku
Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku - I zastępca dowódcy)

Żołnierze 4 pułku strzelców konnych - ofiary zbrodni katyńskiej

edytuj
Osobny artykuł: Zbrodnia katyńska.

Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[59]

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Eberhardt Tadeusz[60] podporucznik żołnierz zawodowy dowódca plutonu 4 szwadronu Katyń
Janik Antoni Rudolf[61] porucznik żołnierz zawodowy dowódca plutonu szwadronu ckm Katyń
Łunkiewicz Czesław[62] kapitan lek. wet. żołnierz zawodowy starszy lekarz weterynarii Katyń
Śliwiński Michał[63] rotmistrz żołnierz zawodowy dowódca szwadronu gospodarczego Katyń
Bartoszewicz Henryk[64] rotmistrz żołnierz zawodowy zastępca oficera mobilizacyjnego Charków
Bukowski Tadeusz Antoni[65] porucznik żołnierz zawodowy dowódca plutonu ppanc. (IX) Charków
Czarnota Adolf Marian rotmistrz żołnierz zawodowy komendant rejonu PW Konnego Charków
Gorczyński-Jastrzębiec Tadeusz porucznik rezerwy ziemianin Charków
Markiewicz Stefan[66] porucznik (kpt?) żołnierz zawodowy oficer gospodarczy Charków
Paśniewski Jerzy podporucznik rezerwy prawnik Charków
Ike-Duninowski Stefan Jan porucznik rezerwy właściciel maj. Duninów ULK

Tradycje

edytuj

Tradycje 4 pułku strzelców konnych Ziemi Łęczyckiej kultywuje Stowarzyszenie Jeździeckie im. 4 Pułku Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej z siedzibą w Gostyninie[67].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Skreślono rozkazem L.642/mob. 37 Szt. Gł.
  2. ↑ a b c d Skreślono rozkazem L. 533/30 Og. mob. Szt. Gł. z 14 II 1930.
  3. ↑ Skreślono rozkazem L.2144/29 Og. mob. Szt. Gł. z 15 VII 1929.
  4. ↑ Powstawał ze szwadronu szkolnego nr 3c, który w 2 dniu mobilizacji ewakuował się ze Śremu do Płocka
  5. ↑ skreślono rozkazem 2602/Og. mob. 29 Szt. Gł.
  6. ↑ Skreślono rozkazem L.4072/29.Og. mob Szt. Gł.
  7. ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[16].
  8. ↑ Gwiazdką oznaczono oficera, który pełnił jednocześnie więcej niż jedną funkcję[17].
  9. ↑ Chor. Tomasz Dańczuk ur. 15 marca 1895 w Kosienicach, w rodzinie Onufrego i Heleny. W czasie I wojny światowej walczył w Legionach Polskich[37][38]. 13 września 1933 został odznaczony Krzyżem Niepodległości[39][40]. W 1938 został odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi po raz drugi „za zasługi na polu pracy społecznej”[41].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 11.
  2. ↑ Gliński i Karassek 1932 ↓, s. 48.
  3. ↑ Księga Jazdy Polskiej 1938 ↓, s. 406-424.
  4. ↑ Gliński i Karassek 1932 ↓, s. 48, jako wachm. Piotr Szwiłło, s. 28-29 poprawnie strzelec Piotr Siwiłło.
  5. ↑ Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 12.
  6. ↑ Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 13.
  7. ↑ Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 57-58.
  8. ↑ Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 57.
  9. ↑ Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 14.
  10. ↑ Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 16.
  11. ↑ Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 22.
  12. ↑ Filipow i Wróblewski 1992 ↓, s. 50.
  13. ↑ Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 21.
  14. ↑ Wojciechowski 2010 ↓, s. 35.
  15. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 712–713.
  16. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  17. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VIII.
  18. ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 219.
  19. ↑ Gnat-Wieteska 1995 ↓, s. 23-25.
  20. ↑ Gnat-Wieteska 1995 ↓, s. 26-28.
  21. ↑ Gnat-Wieteska 1995 ↓, s. 29-30.
  22. ↑ Gnat-Wieteska 1995 ↓, s. 31-32.
  23. ↑ Kukawski 2013 ↓, s. 63.
  24. ↑ Gnat-Wieteska 1995 ↓, s. 33-35.
  25. ↑ Gnat-Wieteska 1995 ↓, s. 36.
  26. ↑ Chrostowski 1992 ↓, s. 43.
  27. ↑ Gnat-Wieteska 1995 ↓, s. 40-41.
  28. ↑ Gnat-Wieteska 1995 ↓, s. 40.
  29. ↑ Gnat-Wieteska 1995 ↓, s. 39.
  30. ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 19.
  31. ↑ Gnat-Wieteska 1995 ↓, s. 41.
  32. ↑ Gnat-Wieteska 1995 ↓, s. 41-42.
  33. ↑ Gnat-Wieteska 1995 ↓, s. 37-38.
  34. ↑ a b Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2024-04-17].
  35. ↑ Убиты в Катыни 2015 ↓, s. 852.
  36. ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 142.
  37. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-04-17].
  38. ↑ Dańczuk Tomasz. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2024-04-17].
  39. ↑ M.P. z 1933 r. nr 212, poz. 238.
  40. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 11 listopada 1933, s. 284.
  41. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 31 października 1938, s. 40.
  42. ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 332.
  43. ↑ Убиты в Катыни 2015 ↓, s. 470.
  44. ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 78.
  45. ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 391.
  46. ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 401.
  47. ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 51.
  48. ↑ Gliński i Karassek 1932 ↓, s. 46.
  49. ↑ Satora 1990 ↓, s. 254-258.
  50. ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 215.
  51. ↑ Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 5.
  52. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. nr 22 z 4 sierpnia 1927 roku, poz.268
  53. ↑ Smaczny 1989 ↓, s. 382.
  54. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. nr nr 6 z 24 lutego 1928 roku, poz.66
  55. ↑ Smaczny 1989 ↓, s. 378.
  56. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 22 stycznia 1925, s. 29.
  57. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 22 stycznia 1925, s. 30.
  58. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 28 z 23 grudnia 1927, s. 364.
  59. ↑ Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
  60. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 766.
  61. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 1312.
  62. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 2159.
  63. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 3760.
  64. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 4520.
  65. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 4712.
  66. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 6374.
  67. ↑ Kucharski i Tym 2019 ↓, s. 28.

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=4_Pułk_Strzelców_Konnych_Ziemi_Łęczyckiej&oldid=75451676”