15 Batalion Celny
15 Batalion Celny – jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1921 |
| Rozformowanie |
1922 |
| Tradycje | |
| Rodowód | |
| Kontynuacja | |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
kpt. Wolniewicz |
| Organizacja | |
| Dyslokacja |
Chodzież |
| Formacja | |
| Podległość |
Główna Komenda Batalionów Celnych |
Formowanie i zmiany organizacyjne
edytujNa podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 3046/Org z dnia 24 marca 1921 w miejsce batalionów wartowniczych i batalionów etapowych utworzone zostały bataliony celne. 15 batalion celny powstał w granicach DOG Poznań, a zorganizowano go 1 kwietnia na bazie 2/VII batalionu wartowniczego[2]. Etat batalionu wynosił 14 oficerów i 600 szeregowych[3][4]. Podlegał Komendzie Głównej Batalionów Celnych, a pod względem politycznym Ministrowi Spraw Wewnętrznych[5].
Mimo że batalion był w całym tego słowa znaczeniu oddziałem wojskowym, nie wchodził on w skład pokojowego etatu armii. Uniemożliwiało to uzupełnianie z normalnego poboru rekruta. Ministerstwo Spraw Wojskowych zarówno przy ich formowaniu, jak i uzupełnianiu przydzielało mu często żołnierzy podlegających zwolnieniu, oficerów rezerwy oraz szeregowców i oficerów zakwalifikowanych przez dowództwa okręgów generalnych jako nie nadających się do dalszej służby wojskowej[6]. Po sformowaniu dowództwo batalionu i trzy kompanie stacjonowały w Chodzieży. 2 kompania oddana była do dyspozycji 20 batalionu celnego i stacjonowała w Wysokiej[7]. W czerwcu dowództwo batalionu przemieściło się do Sosnowca, 2 kompania nadal pozostawała na Pomorzu w Sypniewie w dyspozycji 20 batalionu celnego, sztab 4 kompanii celnej rozlokował się w Modrzejowie, 3 kompanii celnej w Czeladzi, a 1 kompanii w Dobieszczowicach. W sierpniu 1 kompania przeszła do Bobrownik. We wrześniu do macierzystego batalionu dołączyła 2 kompania celna. Jej sztab rozmieścił się w Wojkowicach[7].
W listopadzie 1921 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych postanowiło powołać brygady celne[8]. 15 batalion celny znalazł się w strukturze 2 Brygady Celnej[9].
W czerwcu 1922 przestała istnieć celna granica polsko-śląska na odcinku przyznanym Rzeczypospolitej. Zatem jej ochrona stała się bezprzedmiotowa. 15 batalion celny otrzymał zadanie zgrupować wszystkie kompanie w miejscu postoju dowództwa, odtworzyć zdolność bojową i być w gotowości do przerzutu na granice wschodnią[10].
W lipcu 1922 cały batalion ześrodkował się w Sosnowcu, by w sierpniu przegrupować się dowództwem do Olkienik. Sztab 1 kompanii celnej kwaterował w tym czasie w Mostach, 2 kompanii w Olkienikach, 3 w Ozierańcach, a 4 kompanii w Gierasicach[7].
Batalion przejął ochronę pododcinka od I Litewsko-Bialoruskiego batalionu etapowego. Dowództwo batalionu oraz jedną z kompanii rozmieszczono w Olkienikach. Pozostałe kompanie stacjonowały w Ozierańcach, Mostach i Małuzach (następnie przeniesiona do wsi Gierajcie)[11].
Wykonując postanowienia uchwały Rady Ministrów z 23 maja 1922, Minister Spraw Wewnętrznych rozkazem z 9 listopada 1922 zmienił nazwę „Baony Celne” na „Straż Graniczna”[5]. Wprowadził jednocześnie w formacji nową organizację wewnętrzną[12]. 15 batalion celny przemianowany został na 15 batalion Straży Granicznej. Ostatni meldunek o położeniu batalionu celnego wpłynął do Komendy Głównej Batalionów Celnych 7 października 1922[7].
Służba celna
edytuj15 batalion celny początkowo ochraniał granicę polsko-niemiecką na odcinku od Warty do leśniczówki Stebenki. Dowództwo stacjonowało w Chodzieży. 11 maja 1921 został zluzowany przez Straż Celną i ześrodkował się w Chodzieży[2]. 17 maja 1921 Główna Komenda Batalionów Celnych zarządziła zmiany dyslokacyjne batalionów[13]. 20 czerwca batalion dyslokowany (z wyjątkiem jednej kompanii) został na Górny Śląsk. W rejonie Chodzieży pozostawił jedną kompanię[2]. Siłami głównymi miał ochraniać odcinek granicy od Niezdary do Modrzejowa (granica DOG Kielce i DOG Kraków). Sztab batalionu rozlokowany miał być w Sosnowcu[13].
7 sierpnia 1921 batalion został przesunięty na polsko-litewski odcinek kordonowy[2].
Odcinek batalionowy podzielony był na cztery pododcinki, które obsadzały kompanie wystawiające posterunki i patrole. Posterunki wystawiano wzdłuż linii granicznej w taki sposób, by mogły się nawzajem widzieć w dzień[14]. W tym zakresie batalion współpracował z posterunkami i patrolami Policji Państwowej. Współpraca polegała na tym, że te pierwsze wystawiały wzdłuż linii granicznej stale posterunki i patrole, natomiast policja tworzyła je w głębi strefy, poza linią graniczną. W zakresie ochrony granicy batalion podlegał staroście[15].
- Sąsiednie bataliony
20 batalion celny w Chojnicach ⇔ 17 batalion celny w Lesznie – VI 1921[16]
Kadra batalionu
edytuj- Dowódcy batalionu
| stopień | imię i nazwisko | okres pełnienia służby | kolejne stanowisko |
|---|---|---|---|
| kpt. | R. Wolniewicz[1] | VI 1921 – III 1922 | |
| mjr | Józef Rębski[1] | IV – IX 1922 | |
| kpt. | Olaf Leroch[7] | IX 1922 |
Struktura organizacyjna
edytuj
| Ordre de Bataille 15 batalionu celnego w Chodzieży na dzień 1 czerwca 1921[7] | ||||
|---|---|---|---|---|
| kompanie | 1. Chodzież | 2. Wysoka[a] | 3. Chodzież | 4. Chodzież |
| dowódcy | por. Józef Jankowiak[17] | por. Franciszek Opioła[18] | por. Jan Stankiewicz[19] | por. Franciszek Młynarczyk[b] |
| OdeB 15 batalionu celnego w Sosnowcu na dzień 1 sierpnia 1921[7] | ||||
| kompania | 1. Bobrowniki | 2. Sypniewo[a] | 3. Czeladź | 4. Modrzejów |
| dowódcy | ||||
| Ordre de Bataille 15 batalionu celnego w Olkienikach na dzień 1 września 1922 | ||||
| kompanie | 1.Mosty | 2.Olkieniki | 3.Ożerańce | 4.Gierajcie |
| dowódcy | por. Wojciechowski | por. Paprocki | por. Jasiński | por. Stepnowski |
| warty | Deksznie | Pomerecz | w lesie | Bierżupie |
| Mosty | Spęgła | Dołkitany | Gierajcie | |
| Leśniczówka | Olkieniki | Gudziszki | Smolniki | |
| Moluki | ||||
Uwagi
edytuj- ↑ a b 2 kompania pozostawała w dyspozycji 20 batalionu celnego → OdeB batalionów celnych ↓, s. 15bc
- ↑ Franciszek Młynarczyk ur. 20 maja 1894. W 21 baonie celnym służył inny oficer noszący to samo imię i nazwisko[20].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Prengel-Boczkowska 2009 ↓, s. 13.
- ↑ a b c d Ochał 2017 ↓, s. 163.
- ↑ Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 24.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 124.
- ↑ a b Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 25.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 75.
- ↑ a b c d e f g OdeB batalionów celnych ↓, s. 15bc.
- ↑ Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 26.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 74.
- ↑ Meldunki dowództwa 17 bc ↓, s. 4.
- ↑ Ochał 2017 ↓, s. 114.
- ↑ Prengel-Boczkowska 2009 ↓, s. 5.
- ↑ a b Materiały dotyczące dyslokacji 3 bc ↓, s. 4.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 72.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 73.
- ↑ WIG – mapa operacyjna Polski 1:300 000
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 178, 665.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 160, 798.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 179.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 229, 776.
Bibliografia
edytuj- Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
- Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
- Henryk Dominiczak: Granica polsko–niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Artur Ochał: Na litewskiej rubieży Brygada KOP Grodno (1929-1939). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017. ISBN 978-83-8098-148-5.
- Teresa Prengel-Boczkowska, Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009.
- Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.110/350 i 110/351)
- Zarządzenia i wytyczne Ministerstwa Skarbu, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Głównej Komendy Batalionów Celnych dotyczące organizacji, reorganizacji i luzowania Batalionów Celnych → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Materiały dotyczące dyslokacji 3 batalionu celnego. Wytyczne władz zwierzchnich. Wykazy rozlokowania jednostek. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Przejmowanie odcinków granicznych przez Straż Celną. Meldunki dowództwa 17 batalionu celnego → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.