142 Eskadra Myśliwska
142 eskadra myśliwska (142 em) – pododdział lotnictwa myśliwskiego Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
 Późne godło 142 eskadry myśliwskiej | |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
30 maja 1928 |
| Rozformowanie |
17 września 1939 |
| Tradycje | |
| Rodowód |
124 eskadra myśliwska, |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
por. pil. Kazimierz Benz |
| Ostatni |
por. Wacław Wilczewski |
| Działania zbrojne | |
| Kampania wrześniowa | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja |
Lotnisko Toruń; |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
Eskadra wchodziła w skład III dywizjonu myśliwskiego 4 pułku lotniczego w Toruniu. W kampanii wrześniowej 1939 walczyła w składzie lotnictwa Armii „Pomorze”, a następnie Brygady Pościgowej.
Godło eskadry: „Dzika kaczka w locie" ze skrzydłem zielonym, na tle białego pięcioboku z czerwoną obwódką[1][2].
Formowanie i zmiany organizacyjne
edytujNa podstawie rozkazu Departamentu Żeglugi Powietrznej Ministerstwa Spraw Wojskowych L.dz. 25/ŻP/tj. z 18 marca 1926 sformowana została 124 eskadra myśliwska. tworząc wraz z 123 eskadra III dywizjon myśliwski 4 pułku lotniczego. Eskadra otrzymała nowo sprowadzone francuskie samoloty Spad 61 C1. Brakowało wyszkolonych pilotów myśliwskich[3]. 26 maja 1926 rozkazem MSWojsk. Dep. ŻP L.dz. 500/tjn.0g.-0rg. jednostka przemianowana została na 116 eskadrę myśliwską. We wrześniu 1926 wcielono do jednostki absolwentów kursu pilotażu zorganizowanego w 4 pułku lotniczym dla oficerów innych broni. W ten sposób eskadra osiągnęła wkrótce zdolność ćwiczebną[3].
30 maja 1928 pododdział przemianowany został na 142 eskadrę myśliwską.[4][5]. Wiosną 1929 piloci odbyli szkołę ognia, a następnie w lecie uczestniczyli z oddziałami lądowymi. W tym czasie liczba samolotów w eskadrze wzrosła do 10 maszyn. Nadal brakowało pilotów myśliwskich. W styczniu 1931 zapadła decyzja wycofania z eskadr 4 pułku lotniczego samolotów Spad. Z braku innego sprzętu latano na nich nadal. Zabroniono tylko wykonywania na Spadach wszelkiej akrobacji[2]. W maju eskadra odleciała na poligon Grudziądz-Grupa dla odbycia programu wyszkolenia strzeleckiego. Po zakończeniu ćwiczeń i przybyciu do Torunia, piloci odbywali doskonalenie myśliwskie na samolotach Wibault 70 Cl. Kilka tych maszyn przydzielono dywizjonowi do czasu przezbrojenia w samoloty PWS-10 i PZL P.7[6]. Pod koniec roku eskadra przezbroiła się w samoloty PWS-10. W 1932 piloci eskadry, dysponując samolotami PWS-10, odbyli na przełomie maja i czerwca szkołę ognia[6], a latem w składzie dywizjonu uczestniczyła w koncentracji i ćwiczeniach jednostek lotnictwa zorganizowanych przez 3 Grupę Aeronautyczną w rejonie Poznań-Gniezno[7]. Od drugiej połowy września 1933 eskadra zaczęła się przezbrajać w samoloty PZL P.7. W listopadzie przekazała samoloty PWS-10 do parku, mając już pełne wyposażenie nowych PZL P.7[8]. Jesienią 1935 odbyły się w rejonie Torunia wspólne lotnicze ćwiczenia dywizjonu toruńskiego z myśliwcami III/l dywizjonu z 1 pułku lotniczego. W tym czasie samoloty 142 eskadry oznaczono numerami od 31T do 40T[9]. Latem 1936 eskadra uczestniczyła w koncentracji i ćwiczeniach lotniczych w rejonie Warszawy. Od października nastąpiła wymiana w eskadrze samolotów PZL P.7 na nowocześniejsze PZL P.11c[9]. Jesienią 1937 eskadrę zasiliło kilku pilotów i żołnierzy personelu technicznego z rozwiązanej 143 eskadry myśliwskiej[10]. W 1938 szkolenie pilotów eskadry przebiegało podobnie jak w roku poprzednim. Nie odbyła się tylko koncentracja lotnictwa. Zatarg polsko-litewski i akcja „Zaolzie” utrzymywały w pogotowiu III/4 dywizjon[10].
Działania eskadry w 1939
edytujNarastający w 1939 stan zagrożenia ze strony III Rzeszy Niemieckiej dopingował pilotów do bardziej intensywnego szkolenia w akrobacji indywidualnej i zespołowej, w tym strzelania do rękawa „H”, baloników i celów ziemnych. Kładziono duży nacisk na doskonalenie pilotów w indywidualnych i grupowych walkach powietrznych[11]. Od kwietnia wcielano do eskadry powoływanych imiennie rezerwistów różnych specjalności. W czerwcu eskadrę zasilili trzej podchorążowie – absolwenci Szkoły Podchorążych Lotnictwa i trzej absolwenci Szkoły Podoficerów lotnictwa dla Małoletnich. Mobilizację ogłoszono w nocy z 23 na 24 sierpnia. 30 sierpnia eskadra przegrupowała się na lotnisko Markowo. W Toruniu pozostał 3-samolotowy klucz pod dowództwem ppor. Jana Czapiewskiego[12].
Walki eskadry w kampanii wrześniowej
edytujW kampanii wrześniowej 1939 walczyła w składzie lotnictwa Armii „Pomorze”[13][14], a następnie Brygady Pościgowej. Na uzbrojeniu znajdowało się dziesięć samolotów PZL P.11c.
1 września o 5.00 dowódca dywizjonu powiadomił personel o wybuchu wojny z Niemcami. Przed południem alarmowo wystartował klucz: ppor. Skalski, pchor. Pniak i kpr. Wieprzkowicz na przechwycenie Do-17. Akcja zakończyła się niepowodzeniem. Ten sam klucz wystartował po południu. Walkę opisał ppor. Skalski[15]:
O godz. 15.30 ponowny start na alarm, również za Do-17 z tym samym skutkiem. Latały prawdopodobnie na dalekie rozpoznania. Po wyjściu z chmur nad Wisłą w kierunku „N” zobaczyłem pod sobą niżej Henschla 126. Natychmiast podałem przez radio innym kurs npla, jednocześnie atakując z tyłu z góry. W tym samym czasie jako pierwsi wjechali mu na plecy por. Pisarek oraz kpr. Mielczyński, strzelając w przelocie - następnie ja z pchor. Pniakiem trzymaliśmy go aż do zderzenia z ziemią. Npl bronił się ostrzałem obserwatora oraz ucieczką do ziemi. Ogień npla był niecelny. Natychmiast lądowałem koło zestrzelonego opatrując im rany dość liczne. Samolot leżał na plecach z urwanym silnikiem.
W tym samym dniu, w godzinach przedpołudniowych, lotnisko toruńskie było atakowane przez Luftwaffe. Było kilkunastu zabitych i rannych. Polacy startowali między godzinami 10.20 a 11.40, ścigając bezskutecznie rozpoznawczego Dorniera. Po południu klucz zasadzki dołączył do eskadry w Markowie[16].
2 września trzy klucze eskadry wystartowały w rejon wymiatania Grudziądz–Brodnica. W pobliżu Torunia napotkano dwie niemieckie wyprawy bombowe. Eskadra zniszczyła bez własnych strat 7 niemieckich samolotów[17]. 3 września ppor. Skalski patrolując z ppor. Zenkerem i pchor. Pniakiem obszar Chełmno-Świecie zestrzelił jednego Hs-126, który płonąc spadł w lasach na północny zachód od Bydgoszczy[17]. Odniósł również sukces ppor. Zenker, który w rejonie Dubielno-Kornatowo-Lisewo zestrzelił niemiecki samolot. W tym czasie klucz: por. Zielińskiego strącił wywiadowczego Henschla. Klucz ppor. Czapiewskiego nie miał spotkania z samolotami wroga[18].
4 września dywizjon przegrupował się na lądowisko Kaczkowo. Jednak w związku z dekonspiracją lądowiska, kpt. Rolski zarządził natychmiastowe przeniesienie się w rejon majątku Poczałkowo[18]. O godz. 13.40 dywizjon, w tym dwa klucze 142 eskadry, startował alarmem. Przechwycono dużą wyprawę Dornierów i Junkersów osłanianych przez Messerschmitty 110. Starcie to nazwane jest przez historyków „bitwą powietrzną nad Poczałkowem”. Zestrzelono 3 samoloty wroga, ranny kpt. Leśniewski zdołał wylądować w płonącej maszynie koło folwarku Bramowo, pchor. Kogut kapotował przy lądowaniu, a pchor. Pniak po zniszczeniu jednego Ju-87 lądował koło Włocławka i następnego dnia dołączył do eskadry. Ppor. Skalski opisał w meldunku swój zwycięski udział w tym locie[19]:
Start na alarm dyonem o godz. 13.00. Zaatakowałem Ju-87 z tyłu – zszedł do lotu koszącego – goniłem go do Strzelna – uciekł. Wracając zobaczyłem 4 Ju-87 na wysokości 800 metrów. Zaatakowałem czwartego z tyłu, ostrzelałem z odległości około 300 m - obserwator czy strzelec wyskoczył na pin. wschód od Inowrocławia, samolot piką szedł do ziemi. Czy się rozbił nie stwierdziłem, ponieważ zostałem ostrzelany przez 3 Ju-87. Ogień był tak bliski, że musiałem uciekać do ziemi... Na „meldunku lotniczym” ppor. Skalskiego jest dopisek Kpt. Rolskiego: „W tym locie został zestrzelony kpt. Leśniewski, który zeznał gdy go przywieziono w sanitarce do Początkową – był wyciągnięty z płonącej maszyny przez ludność cywilną koło folw. Bramowo – zestrzelił 1 Me-110, a dwaj inni zestrzelili jego”.
Przed wieczorem dywizjon odleciał na lądowisko Osięciny[19].
5 września obsługiwano samoloty. Jedynie ppor. Zenker poleciał rano rozpoznać przeprawy nieprzyjaciela w rejonie Grudziądza oraz ruchy wojsk na szosach Grudziądz–Radzyń–Wąbrzeźno. Dowodzenie eskadrą przejął por. pil. Wacław Wilczewski. Wczesnym rankiem 6 września ppor. Skalski i kpr. Śmigielski rozpoznawali miejsca przepraw nieprzyjaciela przez Wisłę. Ostrzelano przeprawiające się przez most pontonowy oddziały na wysokości szosy Świecie-Chełmno. O 17.40 alarmowo poderwano klucze ppor. Skalskiego i ppor. Zenkera celem wzmocnienia osłony mostów w Toruniu. W starciach z niemieckimi bombowcami zwycięstw nie uzyskano[19].
7 września eskadra odleciała na lotnisko Kierz. W tym dniu żadnych lotów nie wykonano. Z powodu braku paliwa ograniczono również loty w dniach następnych. Wieczorem 9 września przegrupowano się na lotnisko Ostrożec. Na skutek zapadających ciemności lądowano w Łucku, uszkadzając 2 samoloty[19].
Po zainstalowaniu się w nowym miejscu postoju 5 samolotów eskadry odleciało do Brześcia, by 11 września powrócić do Ostrożca. Po usunięciu awarii por. Wilczewski i pchor. Kogut z Łucka odlecieli do Ostrożca. W dniach 13-14 września trwały poszukiwania benzyny. Po południu 14 września dywizjon przesunął się na lotnisko Litiatyn. Tam spotkano jeden z członów rzutu kołowego eskadry[20].
W ramach reorganizacji Brygady Pościgowej z pilotów III/4 dywizjonu myśliwskiego utworzono eskadrę pod dowództwem por. Słońskiego-Ostoi. Nadwyżka pilotów miała jechać samochodami do Rumunii po odbiór w Konstancy angielskich i francuskich samolotów myśliwskich. Do wyjazdu nie doszło, gdyż 17 września po południu 3 PZL P.11 pilotowane przez por. por. Słońskiego-Ostoję, Zielińskiego i kpr. Wojciechowskiego wraz z 5 samolotami 141 eskadry przekroczyło granicę polsko-rumuńska[20].
| Zestrzelenia | |||
|---|---|---|---|
| Pewne | Uszkodzenia | ||
| 15 | |||
| Straty eskadry | |||
| Polegli | kpt. Leśniewski | ||
| Samoloty | |||
| Stan | Uzupełnienie | Zniszczone | Ewakuacja |
| 6 P.11c i 4 P.11a | 0 | 7 | 3 |
| Zwycięstwa pilotów 142 eskadry[b] | |||
| Data | Stopień, imię i nazwisko | Zestrzelenie | |
| 2 września | kpt. pil. Leśniewski | 1 Bf 110 | |
| ppor. pil. Skalski | 2 Do 17 | ||
| pchor. pil. Kogut | 1 Do 17 | ||
| pchor. pil. Pniak | 1 Bf 110 uszkodzony | ||
| kpr. pil. Wieprzkowicz | 1 He 111 uszkodzony | ||
| 3 września | por. pil.Zieliński | 1 Hs 126 | |
| ppor. pil. Skalski | 1 Hs 126 | ||
| ppor. pil. Zenker | 1 Hs 126 | ||
| 4 września | kpt. pil. Leśniewski | 1 Me 109 | |
| ppor. pil. Skalski | 1 Ju 87 | ||
| pchor. pil. Pniak | 1 Ju 87 | ||
| 6 września | pchor. pil. Pniak | 1 Ju 87 | |
Obsada personalna
edytuj| Stopień, mię i nazwisko | Okres pełnienia służby |
|---|---|
| por. pil. Kazimierz Benz | 1926 – 1 I 1929 |
| por. pil. Edward Peterek | 1 I 1929 – 27 III 1930 |
| por. pil. Roman Niewiarowski | p.o. 27 III 1930 – 12 VII 1930 |
| por. pil. Edward Peterek | 12 VII 1930 – VIII 1932 |
| por. pil. Szczepan Głosek | VIII 1932 – 23 III 1933 |
| kpt. pil. Jerzy Orzechowski | 23 III 1933 – 1 XI 1937 |
| kpt. pil. Mirosław Leśniewski | 1 XI 1937 – 5 IX 1939 |
| por. pil. Wacław Wilczewski | 5 IX 1939 – |
| Inni żołnierze | |
| kpr. pil Władysław Gnyś | |
| Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
|---|---|
| dowódca | kpt. Mirosław Leśniewski |
| zastępca dowódcy | por. Marian Pisarek |
| oficer techniczny | ppor. Aleksander Mateusz Maria Ehrbar |
| pilot | por. Wacław Wilczewski |
| pilot | ppor. Jan Artur Czapiewski |
| pilot | ppor. Stanisław Skalski |
| pilot. | ppor. Paweł Zenker |
| pilot | ppor. Józef Zbigniew Żulikowski |
| Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
|---|---|
| dowódca eskadry | kpt. pil. Mirosław Leśniewski |
| zastępca dowódcy | por. Wacław Wilczewski |
| oficer techniczny | ppor. Aleksander Ehrbar |
| szef mechaników | st. majster wojskowy Szczepan Bernat |
| szef administracyjny | st. sierż. Ignacy Łyduch[26] |
| Piloci | por. Jerzy Słoński-Ostoja |
| por. rez. Stanisław Zieliński | |
| ppor. Jan Czapiewski | |
| ppor. Stanisław Skalski | |
| ppor. Paweł Zenker | |
| pchor. Leon Jaugsch | |
| pchor. Stanisław Kogut | |
| pchor. Karol Pniak | |
| kpr. Zygmunt Klein | |
| kpr. Antoni Łysek | |
| kpr. Jan Śmigielski | |
| kpr. Ludwik Weywer | |
| kpr. Stanisław Wieprzkowicz | |
| kpr. Mirosław Wojciechowski | |
| st. szer. Winicjusz Barański | |
| st. szer. Leon Kosmowski | |
| st. szer. Zenon Kowalski | |
| st. szer. Leon Spindel |
Wypadki lotnicze
edytujW okresie funkcjonowania eskadry miały miejsce następujące wypadki lotnicze zakończone obrażeniami lub śmiercią pilota[27]:
- 2 lutego 1927 w locie treningowym zginął sierż. pil. Jan Krajewski.
- 20 września 1927 podczas lotu ćwiczebnego zginął por. pil. Zygmunt Duchniewski.
- 30 września 1927 zginął por. pil. Mieczysław Łabęcki wykonując lot ćwiczebny.
- 17 maja 1929 zginął kpr. pil. Julian Hofman wykonując lot treningowy.
- 23 czerwca 1930 podczas szkoły ognia zginął ppor. pil. Władysław Bończ-Osmołowski lecąc samolotem Spad.
- 12 lipca 1930 w czasie ćwiczeń lotnictwa uległ wypadkowi podczas lotu służbowego ppor. pil. Franciszek Wójcicki, nie doznając poważniejszych obrażeń.
- 23 kwietnia 1931 zginął por. pil. Władysław Wrzał, a powodem było urwanie się skrzydła w samolocie Spad.
- 18 września 1931 zginął ppor. Franciszek Wójcicki, a powodem była awaria silnika w samolocie PWS-10, który spadł na hangar PLL „LOT” przy ul. Topolowej.
- 6 kwietnia 1933 podczas ćwiczebnej walki powietrznej zginął w samolocie PWS-10 por. pil. Stefan Zawadzki.
- 6 września 1933 zginął ppor. pil. Eugeniusz Fichs podczas ćwiczebnego ataku na balon obserwacyjny. Samolot zaczepił o linę balonu.
- 3 października 1933 wykonując korkociąg na małej wysokości samolotem PZL P.7 zginął por. pil. Szczepan Głosek.
- 11 maja 1935 podczas zespołowych ćwiczeń pilotów myśliwskich zderzyły się dwa samoloty eskadry. Jeden pilotował por. Dionizy Durko, a drugi kpr. Władysław Gnyś. Ratując samolot przed zniszczeniem por. Durko zginął, natomiast kpr. Gnyś mając w samolocie odcięte w wyniku zderzenia prawe podwozie wraz z kołem wylądował na lotnisku.
- 3 czerwca 1935 kołując samolotem por. Włodzimierz Łazoryk wpadł na samolot kpr. pil. Kazimierza Waśkiewicza, któremu udało się wyskoczyć z kabiny i odbiec na bok. Oba samoloty uległy zniszczeniu.
- 26 czerwca 1938 w wypadku lotniczym zginął ppor. pil. Jerzy Boye
Uwagi
edytuj- ↑ Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 roku o powszechnym obowiązku obrony (Dz.U. z 1938 r. nr 25, poz. 220). W skład Sił Zbrojnych II RP wchodziły wojska lądowe nazywane ówcześnie wojskiem i Marynarka Wojenna. Wojsko składało się z jednostek organizacyjnych wojska stałego i jednostek organizacyjnych Obrony Narodowej, a także jednostek organizacyjnych Korpusu Ochrony Pogranicza.
- ↑ Według Biura Historycznego PSP w Londynie.
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[25].
Przypisy
edytuj- ↑ Pawlak 1991 ↓, s. 115.
- ↑ a b Pawlak 1989 ↓, s. 279.
- ↑ a b Pawlak 1989 ↓, s. 277.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 278.
- ↑ Sławiński 1983 ↓, s. 40.
- ↑ a b Pawlak 1989 ↓, s. 281.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 282.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 283.
- ↑ a b Pawlak 1989 ↓, s. 284.
- ↑ a b Pawlak 1989 ↓, s. 285.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 285-286.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 286.
- ↑ Stachoń 1941 ↓, s. 1.
- ↑ Ciechanowski 1982 ↓, s. 53.
- ↑ Pawlak 1991 ↓, s. 117.
- ↑ Pawlak 1991 ↓, s. 118.
- ↑ a b Pawlak 1991 ↓, s. 119.
- ↑ a b Pawlak 1991 ↓, s. 120.
- ↑ a b c d Pawlak 1991 ↓, s. 121.
- ↑ a b c Pawlak 1991 ↓, s. 122.
- ↑ Pawlak 1982 ↓, s. 77.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 277-286.
- ↑ a b Pawlak 1991 ↓, s. 116.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 783.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Pawlak 1982 ↓, s. 73.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 277–286.
Bibliografia
edytuj- Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06793-7.
- Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
- Tomasz Kowalski: Godło i barwa w lotnictwie polskim 1918–1939. Toruń: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1981. ISBN 83-206-0149-5.
- Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
- Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
- Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Kazimierz Sławiński: Lotnisko toruńskie 1920-1945. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. ISBN 83-206-0378-1.
- Bolesław Stachoń: Sprawozdanie z działań lotnictwa Armii „Pomorze”. [w:] teczka B.I.25b [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1941. [dostęp 2019-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-24)].
- Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej. Lotnictwo wojskowe 1939. [dostęp 2019-08-24].