Żełuczka zmienna
Żełuczka zmienna (Xanthoparmelia somloënsis (Gyeln.) Hale) – gatunek grzybów należący do rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].
.jpg)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
żełuczka zmienna |
| Nazwa systematyczna | |
| Xanthoparmelia somloënsis (Gyeln.) Hale Mycotaxon 28(1): 96 (1987) | |
.jpg)
.JPG)
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Xanthoparmelia, Parmeliaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1931 Vilmos Kőfaragó-Gyelnik nadając mu nazwę Parmelia somloënsis. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1987 Mason Ellsworth Hale, przenosząc go do rodzaju Xanthoparmelia[1].
Niektóre synonimy naukowe[3]:
- Parmelia somloënsis Gyeln. 1931
- Parmelia viriduloumbrina var. somloënsis (Gyeln.) Gyeln. 1932
Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].
Morfologia
edytujListkowata, rozetkowata lub nieregularna plecha osiąga średnicę do 20 cm. Do podłoża przylega mniej lub bardziej ściśle. Jest wielokrotnie pierzasto lub nieregularnie wcinana. Rozgałęzione i wcinane odcinki plechy mają szerokość 1–3 mm, stykają się brzegami, lub zachodzą na siebie. Są dość sztywne, pofałdowane i pomarszczone i często bywają poplątane. Górna powierzchnia plechy ma barwę żółtawą, żółto zielonkawą lub szarozieloną i jest nieco błyszcząca. Brak izydiów, natomiast występują drobne i liczne łatki, szczególnie w środkowej części plechy. Dolna powierzchnia plechy w środkowej części jest czarna, na obrzeżach jasnobrunatna lub brunatna. Występują na niej liczne, czarne chwytniki. Rdzeń plechy biały, z ciągłą warstwą glonów protokokkoidalnych[4][5].
Zazwyczaj występują dość duże owocniki. Są to apotecja lekanorowe o średnicy do 8 mm. Mają brunatne tarczki i gładki lub karbowany brzeżek[4]. Zarodniki jednokomórkowe, elipsoidalne, proste, o rozmiarach 8–9 × 4–5 μm. Pyknidiów brak[5].
Reakcje barwne: miąższ K + żółty do czerwonego, Pd + żółty[4]. Kwasy porostowe: kwas konsalacynowy, kwas norstiktowy, kwas protocetrariowy, kwas usninowy[5].
Występowanie i siedlisko
edytujGatunek rozprzestrzeniony na całej kuli ziemskiej. Poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na wielu wyspach[5]. W Polsce notowany był w wielu regionach[2], częsty jest jednak tylko w górach[4]. W latach 2004–2014 podlegał ścisłej ochronie gatunkowej, od października 2014 r. jest gatunkiem częściowo chronionym[6].
W Polsce rośnie głównie na krzemianowych skałach w dobrze oświetlonych miejscach[4], ale w innych regionach świata także na ziemi, glinie, próchnicy, torfie, detrytusie, martwych liściach, różnego rodzaju kwaśnych skałach i kamieniach[5].
Gatunki podobne
edytujPodobna jest żełuczka izydiowa (Xanthoparmelia conspersa), która również rośnie na krzemianowych skałach. Odróżnia się obecnością licznych izydiów, oraz budową plechy – brak na niej charakterystycznych dla żełuczki zmiennej drobnych łateczek[4]. Nieco podobna jest także tarczownica skalna (Parmelia saxatilis), ta jednak ma na plesze pseudocyfelle, a czerwono-brunatne owocniki tworzy bardzo rzadko.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2015-02-26] (ang.).
- ↑ a b c Wiesław Fałtynowicz. The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland. Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003, ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2015-02-26] (ang.).
- ↑ a b c d e f Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ a b c d e Consortium of North American Lichen Herbaria [online] [dostęp 2015-02-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów [online] [dostęp 2015-01-04].