Tarczownica skalna
Tarczownica skalna (Parmelia saxatilis (L.) Ach.) – gatunek grzybów należący do rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].
.JPG)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
tarczownica skalna |
| Nazwa systematyczna | |
| Parmelia saxatilis (L.) Ach. Method. Lich.: 204 (1803) | |
.JPG)
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Parmelia, Parmeliaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1753 Karol Linneusz nadając mu nazwę Lichen saxatilis. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1803 Erik Acharius, przenosząc go do rodzaju Parmelia[1].
Niektóre synonimy naukowe[3]:
- Geissodea saxatilis (L.) J. St.-Hil. 1805
- Imbricaria saxatilis (L.) Körb. 1846
- Lichen saxatilis L. 1753
- Parmotrema saxatile (L.) M. Choisy1952
- Platysma saxatile (L.) Frege 1812
Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].
Morfologia
edytujListkowata, rozetkowata lub nieregularna plecha osiąga średnicę do 20 cm i znajdują się w niej glony protokokkoidalne. Do podłoża przylega ściśle. Jest głęboko wcinana. Rozgałęzione i wcinane odcinki plechy mają szerokość 2–10 mm i długość 5–50 mm, zakończenia plechy są wrębne lub wcinane. Brzegi odcinków stykają się z sobą lub dachówkowato zachodzą na siebie. Powierzchnia górna barwy popielatej lub szaroniebieskawej, na obwodzie często ma nieco brunatny odcień. Zazwyczaj jest dołeczkowano-siateczkowata, rzadziej gładka i znajdują się na niej pseudocyfelle. Na górnej powierzchni zwykle licznie występują pojedyncze lub rozgałęzione izydia. Mają cylindryczny lub brodawkowaty kształt, ciemne szczyty i występują w rozproszeniu lub w skupiskach. Dolna powierzchnia plechy z licznymi chwytnikami. W części środkowej jest czarna, matowa, natomiast obrzeża są jaśniejsze (brunatne) i lśniące[4]. Reakcje barwne: górna kora K + żółty, C -, KC -, P + żółty; rdzeń K + żółty, C -, KC -, P + pomarańczowe[5].
Lekanorowe apotecja mają średnicę do 10 mm i czerwonobrunatne tarczki, występują jednak bardzo rzadko. Na ich brunatnym i grubym brzegu często występują izydia. W jednym worku powstaje po 8 bezbarwnych, elipsoidalnych zarodników o rozmiarach 14–18 × 8–12 μm[4]. Pyknidia nie występują[5].
Występowanie i siedlisko
edytujGatunek kosmopolityczny, poza Australią występujący na wszystkich kontynentach łącznie z Antarktydą. Występuje także na wielu wyspach, m.in. na Grenlandii, Spitsbergenie, Hawajach, Nowej Zelandii[6]. W Polsce występuje na obszarze całego kraju na skałach krzemianowych oraz na korze drzew liściastych i iglastych, rzadziej na drewnie[4].
W Polsce był gatunkiem ściśle chronionym[7], od 9 października 2014 r. został wykreślony z listy gatunków porostów chronionych[8].
Gatunki podobne
edytujNajbardziej podobna jest tarczownica bruzdkowana (Parmelia sulcata), która jednak na skałach występuje bardzo rzadko[4]. Nieco odobna jest występująca na skałach żełuczka izydiowa (Xanthoparmelia conspersa), ta jednak ma odcinki plechy bardziej zaokrąglone, bez pseudocyfelli i zazwyczaj tworzy owocniki.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
- ↑ a b Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2014-04-27]. (ang.).
- ↑ a b c d Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ a b Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2014-06-10].
- ↑ Discover of Life. [dostęp 2014-04-16].
- ↑ Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765)
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów