Wikipedia

Łyse (województwo mazowieckie)

wieś w województwie mazowieckim

Łyse – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie ostrołęckim, w gminie Łyse[4][5]. Leży przy drodze wojewódzkiej nr 645 pomiędzy Myszyńcem a Nowogrodem[6].

Łyse
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

ostrołęcki

Gmina

Łyse

Liczba ludności (2021)

2552[2]

Strefa numeracyjna

29

Kod pocztowy

07-437[3]

Tablice rejestracyjne

WOS

SIMC

0513662[4]

Położenie na mapie gminy Łyse
Mapa konturowa gminy Łyse, w centrum znajduje się punkt z opisem „Łyse”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Łyse”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko górnej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Łyse”
Położenie na mapie powiatu ostrołęckiego
Mapa konturowa powiatu ostrołęckiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Łyse”
Ziemia53°21′51″N 21°33′44″E/53,364167 21,562222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Kościół pw. św. Anny
Kościół pw. Chrystusa Króla Wszechświata

Środowisko naturalne

edytuj

Łyse leżą na piaszczystym terenie w obszarze Puszczy Zielonej, i w podmokłym otoczeniu[6][7][8] Przeważają słabe sandrowe gleby V-VI klasy bonitacyjnej[8].

Historia

edytuj

Spis w 1802 wykazał wśród mieszkańców m.in. 48 rolników, 2 chałupników i karczmarza[7].

W 1827 Łyse liczyły 83 dymy (domostwa) i 503 mieszkańców[7].

Pod koniec XIX wieku wieś należała do powiatu kolneńskiego i była siedzibą gminy Łyse, a także sądu gminnego okr. III[7]. Kościół św. Anny był kościołem filialnym parafii w Turośli[7]. W Łysych była wówczas także szkółka początkowa[7]. Miejscowość liczyła wówczas 91 domostw (dymów) i 1368 mieszkańców[7].

W okresie I wojny światowej przez wieś przebiegała linia frontu[9]. Wielu mieszkańców było wykorzystywanych do prac przymusowych na miejscu lub wywiezionych do nich[9].

W latach 1921−1939 wieś leżała w województwie białostockim, w powiecie kolneńskim (od 1932 w powiecie ostrołęckim), w gminie Łyse.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tu 1108 osób, 1061 było wyznania rzymskokatolickiego, 1 greckokatolickiego a 46 mojżeszowego[10]. Jednocześnie 1071 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową a 37 żydowską[10]. W Łysych było wówczas 195 budynków mieszkalnych[10]. Miejscowość należała do miejscowej parafii rzymskokatolickiej. Podlegała pod Sąd Grodzki w Kolnie i Okręgowy w Łomży; właściwy urząd pocztowy mieścił się w m. Łyse[11].

W 1926 poważny pożar strawił zabudowania od zachodniej strony wsi, w tym siedzibę władz gminnych[9]. Została ona odbudowana[9].

W wyniku agresji Niemiec we wrześniu 1939, miejscowość została przyłączona do III Rzeszy i znalazła się w strukturach Landkreis Scharfenwiese (ostrołęcki) , w rejencji ciechanowskiej (Regierungsbezirk Zichenau) Prus Wschodnich[9][12].

Po II wojnie światowej Łyse były siedzibą gromady Łyse.

Do 1975 r. wieś była siedzibą gminy w powiecie kolneńskim. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego.

Demografia

edytuj
  • 1827 − 503 mieszkańców, z zaznaczeniem, że wszyscy byli Kurpiami[7]
  • przed 1882 − 1368 mieszkańców[7]
  • 1921 − 1108 mieszkańców[10]
  • 2018 − 2526 mieszkańców[13]
  • 2021 − 2552 mieszkańców[2]

Polityka

edytuj

Miejscowość jest siedzibą gminy Łyse[8].

Transport

edytuj

Łyse leżą przy drodze wojewódzkiej nr 645 Łomża–Myszyniec[6].

Przez miejscowość przebiegała wąskotorowa linia Myszyniec – Kolno, wybudowana podczas I wojny światowej przez Niemców w celu eksploatacji drewna[9]. Jej tory rozebrano w latach 1973-1974[6].

Architektura

edytuj

Wieś jest ośrodkiem kurpiowskiej sztuki ludowej z drewnianym kościołem św. Anny z 1876-1882 (wewnątrz malowidła ludowe, z postaciami biblijnymi w strojach kurpiowskich)[6] i drewnianymi XIX-wiecznymi chałupami kurpiowskimi. Od 2000 rolę kościoła parafialnego przejął wybudowany w latach 1998−2000 kościół pw. Chrystusa Króla Wszechświata[6].

Kościół św. Anny jest jedynym zabytkiem w Łysych wpisanym do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[14].

Gospodarka

edytuj

Największym pracodawcą są zakłady mięsne JBB (zatrudnienie 2023 ok. 1,5 tys. osób)[8], które wywierają duży wpływ na rozwój miejscowości. We wsi znajdują się też mniejsze zakłady pracy.

Wcześniej, od XVIII wieku do początku XX wieku we wsi wydobywano bursztyn, zarówno biały, jak i czerwony[9].

We wsi znajdują się dyskonty:

Kultura

edytuj

Od 1969 w Łysych w Niedzielę Palmową odbywa się konkurs palm kurpiowskich Palma Kurpiowska, z występami folklorystycznymi i kiermaszem sztuki ludowej[8][6].

Religia

edytuj

We wsi znajdują się dwa kościoły wyznania rzymskokatolickiego:

W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Myszyniec.

 
Zakłady mięsne JBB w Łysych
 
Prezydent Bronisław Komorowski – Niedziela Palmowa 2014

Sport

edytuj

We wsi znajduje się stadion klubu piłkarskiego, Tęcza Łyse oraz dwa orliki i dwie hale sportowe.

Edukacja

edytuj

We wsi znajduje się Szkoła Podstawowa im. H. Sienkiewicza[15] oraz Zespół Szkół Powiatowych - szkoła średnia[16].

Organizacje pozarządowe

edytuj
  • Kurpiowskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne;
  • Stowarzyszenie "Uśmiech Dzieci";[17]
  • Ochotnicza Straż Pożarna w Łysych;
  • Ludowy Klub Sportowy „TĘCZA”;
  • Gminny Ludowy Uczniowski Klub Sportowy „START” Łyse[18].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 74747
  2. ↑ a b NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-07-22].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 754 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ a b c d e f g Tomasz Darmochwał, Kurpie. Mapa turystyczna, Anna Filak, wyd. 1, Warszawa–Białystok: TD MAPY, 2014, s. 1-2, ISBN 978-83-88859-72-4 (pol.).
  7. ↑ a b c d e f g h i Łyse (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 859.
  8. ↑ a b c d e y, Informacje o Gminie [online], Oficjalny Serwis Internetowy Gminy Łyse [dostęp 2023-07-22] (pol.).
  9. ↑ a b c d e f g y, Historia Gminy [online], Oficjalny Serwis Internetowy Gminy Łyse [dostęp 2023-07-23] (pol.).
  10. ↑ a b c d Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 43.
  11. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 971.
  12. ↑ Gemeindeverzeichnis Landkreis Scharfenwiese [Stand: 1. 1. 1945] [online], www.territorial.de [dostęp 2020-04-12] (niem.).
  13. ↑ Kwartalnik gminny. nr III/2018. s. 25
  14. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 74.
  15. ↑ Szkoła Podstawowa w Łysych. [dostęp 2021-02-03].
  16. ↑ Strona szkoły
  17. ↑ Stowarzyszenie "Uśmiech Dzieci". [dostęp 2016-04-17].
  18. ↑ NGO w Łysych. [dostęp 2015-09-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-27)].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Łyse_(województwo_mazowieckie)&oldid=74338197”