Łuskowiec (ptak)

Łuskowiec
	Pinicola enucleator
	(Linnaeus, 1758)
	; Samiec (Kanada)
	; Samica (Kanada)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	łuszczakowate
Podrodzina	łuskacze
Plemię	Pyrrhulini
Rodzaj	Pinicola; Vieillot, 1808
Gatunek	łuskowiec
Synonimy
	Loxia enucleator Linnaeus, 1758; Loxia leucura Statius Müller, 1776; Pinicola rubra Vieillot; Corythus enucleator kamtschathensis Dybowski, 1883;
	Loxia enucleator Linnaeus, 1758; Loxia leucura Statius Müller, 1776; Pinicola rubra Vieillot; Corythus enucleator kamtschathensis Dybowski, 1883;
Podgatunki
	P. e. enucleator (Linnaeus, 1758); P. e. pacata Bangs, 1913; P. e. kamtschatkensis (Dybowski, 1883); P. e. sakhalinensis Buturlin, 1915; P. e. flammula Homeyer, 1880; P. e. carlottae A.C. Brooks, 1922; P. e. montana Ridgway, 1898; P. e. californica Price, 1897; P. e. leucura (Statius Müller, 1776);
	P. e. enucleator (Linnaeus, 1758); P. e. pacata Bangs, 1913; P. e. kamtschatkensis (Dybowski, 1883); P. e. sakhalinensis Buturlin, 1915; P. e. flammula Homeyer, 1880; P. e. carlottae A.C. Brooks, 1922; P. e. montana Ridgway, 1898; P. e. californica Price, 1897; P. e. leucura (Statius Müller, 1776);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; występuje przez cały rok tylko poza sezonem lęgowym
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Łuskowiec^[5], łuskowiec zwyczajny (Pinicola enucleator) – gatunek niewielkiego ptaka z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae), zamieszkujący północną Europę od Norwegii po Ural, Syberię po Kamczatkę oraz północną i zachodnią część Ameryki Północnej z południową granicą na południowym zachodzie USA (Kalifornia i Nowy Meksyk). W Polsce dawniej pojawiał się nieregularnie i niekiedy zimował (obserwowany od października do marca), obecnie sporadycznie zalatuje^[6]. Nie jest zagrożony.

Systematyka

Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae. Autor nadał mu nazwę Loxia enucleator, a jako miejsce typowe wskazał Szwecję^[7]^[3]^[8]. Obecnie gatunek umieszczany jest w monotypowym rodzaju Pinicola^[5]^[9]. Wyróżnia się 8^[9] lub 9^[8] podgatunków P. enucleator.

Podgatunki i zasięg występowania

Poszczególne podgatunki zamieszkują^[8]^[9]:

P. e. enucleator – łuskowiec euroazjatycki^[5] – Skandynawia do centralnej Syberii.
P. e. pacata – wschodnia Syberia (na wschód od rzeki Jenisej i Sajanów) na wschód po dorzecze Kołymy i Morze Ochockie, na południe po środkowy Ałtaj, północno-wschodni Kazachstan, północną Mongolię i Pasmo Stanowe. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) tego podgatunku nie uznaje.
P. e. kamtschatkensis – północno-wschodnia Syberia.
P. e. sakhalinensis – Sachalin i Wyspy Kurylskie, północna Japonia.
P. e. flammula – wybrzeża południowej Alaski i zachodnia Kanada.
P. e. carlottae – Wyspy Królowej Charlotty.
P. e. montana – wewnętrzna część południowo-zachodniej Kanady do zachodnio-środkowego USA.
P. e. californica – wschodnia Kalifornia.
P. e. leucura – łuskowiec amerykański^[5] – od zachodniej i środkowej Alaski szerokim pasem na wschód przez środkową Kanadę aż po Quebec, Nową Fundlandię i Nową Szkocję. Takson ten obejmuje też proponowane podgatunki alascensis i eschatosa.

Ewolucja

Zapis kopalny potwierdza jego istnienie już w plejstocenie. Gatunek był wtedy rozpowszechniony w Europie; jego skamieniałości odkryto w Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii, Austrii, we Włoszech i na Węgrzech. W Polsce jego skamieniałości odkryto w Jaskini na Biśniku^[10].

Morfologia

Samiec

Cechy gatunku: Ptak wielkości szpaka. Występuje dymorfizm płciowy. Upierzenie samca głównie czerwonawe, pokrywy podogonowe szare. U samicy upierzenie główne żółtawe, występują białe paski pokrywowe i białe krawędzie lotek III rzędu^[11].
Wymiary średnie

Długość ciała ok. 18,5–25,5 cm^[8]
Masa ciała: 42–77 g^[8]

Ekologia

Jaja z kolekcji muzealnej

Biotop: Łuskowce gniazdują wyłącznie w starych, pierwotnych borach, w których prócz drzew iglastych występują także drzewa owocowe. Podczas zimowania przebywają wszędzie tam, gdzie znajdują się drzewa owocowe (preferują jarzębinę), również w pobliżu siedlisk ludzkich i na drogach^[11].
Gniazdo: Na drzewie, przeważnie świerku. Pary gniazdują osobno^[11]. Zbudowane jest z mchów, gałązek, źdźbeł traw i porostów; wyściełane jest miękkimi trawami, korzonkami. Zwykle umieszczone 1,5–7,6 m nad ziemią^[12].
Jaja: Zniesienie liczy od 2 do 5 jaj. Wymiary średnie: 24,9 na 17,5 mm (P. e. montana). Inkubacja trwa 13–14 dni, wysiaduje jedynie samica^[12].
Pożywienie: Nasiona, pędy, pąki brzóz i świerków, jagody, borówki i inne owoce^[11].

Status i ochrona

IUCN uznaje łuskowca za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988. Liczebność światowej populacji w 2004 szacowano na ponad 4 miliony osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[4].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[13]. Ostatni nalot łuskowców w Polsce (stan z 2016) miał miejsce zimą na przełomie 2012 i 2013; najwięcej osobników (14) zaobserwowano w lutym 2013 pod Giżyckiem. W XIX wieku odnotowano 19 nalotów, w XX wieku – mimo większej aktywności ornitologicznej w terenie – jedynie 12^[11].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Pinicola enucleator, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Pinicola, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2013-02-17] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d D. Lepage: Pine Grosbeak Pinicola enucleator. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2022-12-05]. (ang.).
↑ ^a ^b BirdLife International, Pinicola enucleator, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018, wersja 2022-1 [dostęp 2022-12-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię Pyrrhulini Vigors, 1825 (wersja: 2019-05-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-09-23].
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 766. ISBN 83-919626-1-X.
↑ K.K. Linneusz K.K., Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 171 (łac.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Clement, P.: Pine Grosbeak (Pinicola enucleator). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-13)].
↑ ^a ^b ^c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Finches, euphonias, longspurs, Thrush-tanager. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-01-27]. (ang.).
↑ Teresa Tomek, Zbigniew M. Bocheński, Paweł Socha i Krzysztof Stefaniak. Continuous 300,000-year fossil record: changes in the ornithofauna of Biśnik Cave, Poland. „Palaeontologia Electronica”. 15 (1), s. 2A, 2012. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 308. ISBN 978-83-7845-983-5.
↑ ^a ^b Hal H. Harrison, Mada Harrison: A Field Guide to Western Birds' Nests: Of 520 Species Found Breeding in the United States West of the Mississippi River. Houghton Mifflin Harcourt, 2001, s. 235. ISBN 978-0-618-16437-0.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Pinicola enucleator, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[itis2-2] Pinicola, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2013-02-17] (ang.).

[avibase-3] D. Lepage: Pine Grosbeak Pinicola enucleator. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2022-12-05]. (ang.).

[iucn-4] BirdLife International, Pinicola enucleator, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018, wersja 2022-1 [dostęp 2022-12-05] (ang.).

[mk-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię Pyrrhulini Vigors, 1825 (wersja: 2019-05-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-09-23].

[tomia-6] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 766. ISBN 83-919626-1-X.

[oryg-7] K.K. Linneusz K.K., Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 171 (łac.).

[hbwa-8] Clement, P.: Pine Grosbeak (Pinicola enucleator). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-13)].

[ioc-9] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Finches, euphonias, longspurs, Thrush-tanager. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-01-27]. (ang.).

[fos-10] Teresa Tomek, Zbigniew M. Bocheński, Paweł Socha i Krzysztof Stefaniak. Continuous 300,000-year fossil record: changes in the ornithofauna of Biśnik Cave, Poland. „Palaeontologia Electronica”. 15 (1), s. 2A, 2012. (ang.).

[ptlist-11] Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 308. ISBN 978-83-7845-983-5.

[gb-12] Hal H. Harrison, Mada Harrison: A Field Guide to Western Birds' Nests: Of 520 Species Found Breeding in the United States West of the Mississippi River. Houghton Mifflin Harcourt, 2001, s. 235. ISBN 978-0-618-16437-0.

[13] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[5]

[6]

[1]

[2]

[3]

[4]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]