Góry Lubowelskie
Góry Lubowelskie lub Pasmo Lubowelskie – pasmo górskie w Beskidach Zachodnich położone na pograniczu słowacko-polskim, głównie na terytorium Słowacji, między miastami Piwniczną-Zdrój, Muszyną i Lubowlą. Stanowi zachodnią część regionu określanego w geografii polskiej jako Pogórze Popradzkie (według geografii słowackiej jest to region Ľubovnianska vrchovina)[1]. Pasmo jest południowo-wschodnim przedłużeniem Pasma Radziejowej w Beskidzie Sądeckim, rozciągając się od masywu Eliaszówki (1023 m) po zakole rzeki Popradu koło wsi Leluchów[2], gdzie mają swój początek Góry Leluchowskie, będące wschodnią częścią Pogórza Popradzkiego[1].
Nazewnictwo
edytujNazwa Góry Lubowelskie występuje w popularnym przewodniku turystyczno-krajoznawczym o Beskidzie Sądeckim autorstwa Bogdana Mościckiego[2], nazwa Pasmo Lubowelskie pojawia się w wieloautorskiej, naukowej monografii Regionalna geografia fizyczna Polski[1].
W polskiej literaturze można spotkać się z twierdzeniem, iż słowacka nazwa pasma brzmi Ľubovnianska vrchovina, jednak nie jest to sformułowanie do końca poprawne. Ľubovnianska vrchovina w geografii słowackiej jest regionem o szerszym zasięgu niż tylko pasmo wzniesień sięgające od Eliaszówki po Leluchów – obejmuje także wschodni, słowacki fragment pasma Gór Leluchowskich przy Przełęczy Tylickiej. Słowacka nazwa regionu Ľubovnianska vrchovina, jak i utworzone na jej podstawie polskie nazwy Góry Lubowelskie i Pasmo Lubowelskie, pochodzą od miasta Lubowli, które zresztą według geografii słowackiej usytuowane jest nie w obrębie tegoż regionu, któremu dało nazwę, lecz w sąsiednim Międzygórzu Spisko-Szaryskim[3].
Ścisłym odpowiednikiem regionu Ľubovnianska vrchovina jest w polskiej geografii Pogórze Popradzkie, wyróżnione jako mezoregion w ramach wieloautorskiej regionalizacji fizycznogeograficznej Polski z 2018 roku[1]. Przed 2018 rokiem obszar Pogórza Popradzkiego, a więc zarówno Góry Lubowelskie, jak i Leluchowskie, były w geografii polskiej traktowane, za regionalizacją Jerzego Kondrackiego z 1994 roku, jako integralna część Beskidu Sądeckiego[4].
Topografia
edytujZachodnią granicę Gór Lubowelskich, za którą znajdują się Małe Pieniny, tworzą doliny potoków Rozdziela i Wielkiego Lipnika. Od południa i wschodu zasięg pasma wyznacza głęboka dolina Popradu[2]. Poprad odziela omawiane góry od obniżenia Międzygórza Spisko-Szaryskiego oraz od Gór Leluchowskich i Pasma Jaworzyny Krynickiej[5]. Mało wyraźna jest granica północna z Pasmem Radziejowej, którą prowadzi się umownie od Popradu doliną potoku Czercza na przełęcz Obidzę, a stąd doliną potoku Białej Wody[1].
Główny grzbiet pasma osiąga w linii prostej długość ok. 25 km i przebiega przez następujące punkty: przełęcz Obidza (930 m) – Eliaszówka (1023 m) – przełęcz Vabec (750 m) – Ośli Wierch (859 m) – Szeroki Wierch (884 m) – przełęcz Marmont (740 m) – Gruba Kłoda (803 m) – Magura Orłowska (839 m) – Magura Kurczyńska (894 m) – przełom Popradu pod Leluchowem[2]. Pasmo prawie w całości położone jest na terytorium Słowacji. W granicach Polski znajdują się jedynie niewielkie jego skrawki, w tym północny skłon granicznego masywu Eliaszówki, wchodzące w skład Popradzkiego Parku Krajobrazowego[1].
Środowisko przyrodnicze
edytujRzeźba terenu ma charakter niskich gór i pogórza, z przewyższeniami jedynie niekiedy większymi niż 300 m. Budulcem skalnym jest flisz karpacki w obrębie jednostki magurskiej[1]. Miejscami na powierzchni pojawiają się wychodnie wapienne, m.in. w masywie Szczoba, przy Jarzębińskim Przełomie na potoku Mały Lipnik, czy koło wsi Údol. We wsi Sulin znajduje się źródło wody mineralnej Sulinka[2]. W pokryciu terenu przeważają lasy, głównie świerkowe z nasadzenia człowieka, które zdominowały naturalne siedliska bukowo-jodłowe[1]. Na terenach niżej położonych występują duże, nieposzatkowane na poletka łąki i pastwiska, na których wypasane są bydło i owce, choć dzikie polany pojawiają się miejscami także w wyższych partiach[2].
Turystyka
edytujRuch turystyczny jest znikomy, stosunkowo licznie odwiedzane są jedynie Zamek Lubowelski i Skansen w Lubowli oraz Sanktuarium Matki Boskiej Litmanowskiej na polanie Zvir. Najciekawszymi widokowo są rozległe łąki położone na wzniesieniach otaczających wsie Litmanową, Jarzębinę i Kremną, przede wszystkim na grzbiecie łączącym Ośli Wierch z Wysokim Gruniem. Nad Popradem leżą odludne wioski Legnawa i Starina z zachowaną starą, drewnianą zabudową. Szlaki turystyczne bywają słabo oznakowane i wędrówka wymaga wnikliwego ich wyszukiwania oraz dobrej orientacji w terenie[2].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Jarosław Balon, Miłosz Jodłowski, Paweł Krąż, Beskidy Zachodnie (513.4–5), [w:] Andrzej Richling i inni red., Regionalna geografia fizyczna Polski, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2021, s. 481–496.
- ↑ a b c d e f g Bogdan Mościcki, Beskid Sądecki i Małe Pieniny. Przewodnik, wyd. 3, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2012, s. 140–153.
- ↑ Emil Mazúr, Michal Lukniš, Geomorfologické jednotky (1:500.000), [w:] Atlas Slovenskej socialistickej republiky, Bratislava: Slovenská akadémia vied, Slovenský úrad geodézie a kartografie, 1980, s. 54–55 (słow.).
- ↑ Jerzy Kondracki, Andrzej Richling, Regiony fizycznogeograficzne (1:1.500.000), [w:] Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa: Główny Geodeta Kraju, 1994, plansza 53.3.
- ↑ Jarosław Balon, Miłosz Jodłowski, Regionalizacja fizycznogeograficzna Karpat Zachodnich – studium metodologiczne, [w:] Wiesław Ziaja, Miłosz Jodłowski (red.), Struktura środowiska przyrodniczego a fizjonomia krajobrazu, Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014, s. 85–106.