Zygmunt Mineyko
Zygmunt Mineyko gr. Ζίγκμουντ Μινέικο, biał. Зыгмунт (Сігізмунд) Станіслававіч Мінейка (ur. 11 maja 1840 w Bałwaniszkach koło Wilna[1], zm. 27 grudnia 1925 w Atenach) – polski arystokrata, powstaniec, oficer, naukowiec i inżynier, naczelnik wojenny powiatu oszmiańskiego w powstaniu styczniowym[2].
| |
 pułkownik
| |
| Data i miejsce urodzenia |
11 maja 1840 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
  
| |
Dzieciństwo i młodość
edytujZygmunt Mineyko urodził się w polskiej rodzinie ziemiańskiej w majątku Bałwaniszki[3] powiat oszmiański, niedaleko Wilna. Jego ojciec to Stanisław Jerzy Mineyko (powstaniec listopadowy) właściciel średniej wielkości majątku, liczącego około 1000 hektarów, składającego się głównie z lasów, a matka to Cecylia de domo Szukiewicz[4]. Rodzina Mineyków szczyciła się rodowodem arystokratycznym. Jeden z przodków Zygmunta był ponoć sygnatariuszem unii w Horodle w 1413 r[5].
Działalność narodowowyzwoleńcza
edytujW 1858 roku Mineyko ukończył wileńskie liceum. Jego szwagier Aleksander Tylman był bliskim krewnym rosyjskiego generała Eduarda Totleben, który pomógł Zygmuntowi wstąpić do Akademii Wojskowej w Rosji – Mikołajewskiej Akademii Sztabu Generalnego w Sankt-Petersburgu. Po przegranej wojnie krymskiej Imperium Rosyjskie zostało osłabione gospodarczo i politycznie. Na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów rozpoczęły się zamieszki skierowane przeciwko caratowi. W 1861 roku Mineyko wrócił w celu prowadzenia antyrosyjskiej agitacji wśród ludności polskiej i białoruskiej. Z powodu prześladowań przez rząd rosyjski Mineyko zmuszony był do wyjazdu do Włoch, gdzie był słuchaczem w Szkole Wojskowej w Genui[6]. Szkoła kształciła wolontariuszy do przyszłego powstania antyrosyjskiego. Podczas powstania styczniowego Mineyko wrócił do kraju i służył w oddziale Mariana Langiewicza, dowodząc pododdziałem kosynierów w bitwach pod Chrobrzem i Grochowiskami[6]. Po rozpadzie oddziału Langiewicza aresztowany przez Austriaków i więziony w Krakowie, skąd później zbiegł. Udał się na Litwę, gdzie został naczelnikiem powiatu oszmiańskiego, organizując oddział powstańczy. Oddział ten 15 czerwca 1863 uległ rozproszeniu pod Rosoliszkami. Mineyko został ujęty i wydany władzom rosyjskim przez miejscowych chłopów[6]. Został przez Rosjan skazany na śmierć. Udało mu się uniknąć kary śmierci dzięki łapówkom wręczonym rosyjskim urzędnikom po sprzedaży majątków rodzinnych. Wyrok został zamieniony na 12 lat ciężkich robót na Syberii[6]. W drodze na zesłanie spotkał francuskich więźniów – uczestników powstania styczniowego wspierających polskie ruchy wolnościowe. Zapamiętał ich nazwiska, aby później przekazać je władzom francuskim.
We Francji
edytujW 1865 roku Mineyce udało się uciec z syberyjskiego wygnania. Opuścił Imperium Rosyjskie na angielskim statku pod fałszywym nazwiskiem hrabiego Meberthe. W Paryżu poprosił o audiencję u Napoleona III, aby poinformować go o francuskich oficerach, uczestnikach powstania styczniowego, których spotkał na Syberii. Kiedy w 1868 roku Aleksander II odwiedził Francję, cesarz poruszył temat francuskich zesłańców. Rosyjski monarcha nie mógł zaprzeczyć liście konkretnych nazwisk. Więźniowie wkrótce zostali uwolnieni. Francuski rząd w podzięce zapewnił Mineyce możliwość dalszej edukacji w elitarnej École Militaire w Paryżu. Po ukończeniu studiów na wydziale inżynierii lądowej i wodnej Mineyko prowadził budowę linii kolejowych, mostów i kanałów w Bułgarii, Turcji i Grecji. W 1870 roku walczył we Francji w wojnie francusko-pruskiej.
W Grecji
edytujW Grecji Mineyko został mianowany naczelnym inżynierem prowincji Epiru i Tesalii. W 1878 roku dokonał sensacyjnego odkrycia archeologicznego. Jego wyprawa znalazła ślady świątyni Zeusa w Dodonie. Naukowiec stworzył mapę topograficzną i etnologiczną Epiru, napisał wiele prac naukowych na temat historii i kultury Grecji. W 1880 roku ożenił się z Prozerpiną Manarys – córką dyrektora liceum w Jáninie (Grecja)[6]. W 1891 roku ich rodzina osiedliła się w Atenach. Mineyko został mianowany głównym inżynierem Ministerstwa Robót Publicznych Grecji. Był również członkiem Komitetu Wykonawczego na Krecie, a w 1897 roku został szefem sekcji topograficznej Sztabu Generalnego armii greckiej[7]. Brał udział w rekonstrukcji i w renowacji antycznych obiektów olimpijskich, w tym Stadionu Panathinaikos (Kalimarmaro) goszczącego pierwsze nowoczesne Igrzyska Olimpijskie w 1896 roku. Podczas igrzysk Mineyko pisał sprawozdania ze stadionu olimpijskiego do polskiej gazety „Czas”. W polskich czasopismach wydawanych w Krakowie i we Lwowie publikował listy, przedstawiając problemy greckiej polityki dotyczące konfliktów etnicznych z progreckiego punktu widzenia[8]. Mineyko wziął udział w wojnie grecko-tureckiej w 1897 roku. Podczas I wojny bałkańskiej, jego plany strategiczne były kluczowe w osiągnięciu przez Greków kilku znaczących zwycięstw. Pracował jako główny inżynier w Ministerstwie Robót Publicznych do sierpnia 1917 roku, kiedy to dostał zawału serca. Choroba spowodowała dymisję. Zygmunt Mineyko zmarł 27 grudnia 1925 roku.
Dynastia Papandreu
edytujZygmunt Mineyko i Prozerpina Manarys wychowali dwóch synów i pięć córek. Jedna z ich córek, Sophia, wyszła za mąż za Jeoriosa Papandreu, gubernatora wyspy Chios, który został trzykrotnym premierem Grecji. Ich syn, Andreas Papandreu, który urodził się w Chios w 1919 roku – grecki ekonomista, polityk socjalistyczny również sprawował urząd premiera Grecji przez trzy kadencje. W 1984 roku Andreas Papandreu złożył oficjalną wizytę w Polsce. Powszechnie uważa się, że chciał odwiedzić rodzinną wioskę jego dziadka znajdującą się w owym czasie na terenie sowieckiej Białorusi. Powiedziano mu, że wieś ta już nie istnieje. Syn Andreasa Papandreu i prawnuk Zygmunta Mineyki, Jorgos Papandreu został trzecim członkiem rodziny Papandreu, wybranym na urząd premiera (2009–2011).
Osiągnięcia i dziedzictwo
edytujZygmunt Mineyko mówił w języku polskim, białoruskim, litewskim, rosyjskim, francuskim, angielskim, tureckim i greckim, był doskonałym jeźdźcem konnym i myśliwym. Grecki parlament ogłosił go honorowym obywatelem Grecji w 1910. Po zakończeniu I wojny bałkańskiej został także odznaczony wysokim greckim orderem zasługi – Złotym Krzyżem Orderu Jerzego I w 1913[9].
Podczas podróży do Rzeczypospolitej w 1922 roku Mineyko otrzymał polskie odznaczenia wojskowe takie jak Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari i trzykrotnie Krzyż Walecznych[9] oraz stopień pułkownika w stanie spoczynku. W 1923 otrzymał tytuł honorowego doktora medycyny Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie (wyróżniony wówczas w gronie siedmiu weteranów powstania styczniowego)[10].
Powierzył swoje wspomnienia i artykuły Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego, a bogatą kolekcję numizmatyczną przekazał Uniwersytetowi Wileńskiemu. Księga jego wspomnień Z tajgi pod Akropol. Wspomnienia z lat 1848–1866 (w języku polskim) została opublikowana w Warszawie w 1971 roku.
Jedna z ulic białoruskiego miasta Oszmiany została nazwana jego imieniem. Jest on również patronem polskiego Zespołu Szkół przy Ambasadzie RP w Atenach.
Przypisy
edytuj- ↑ Benjamin Chapinski, Jan Ciechanowicz, Dzieci żelaznego wilka, Rzeszów 2005, s. 395, 413. Według przekazów rodzinnych Mineyko w majątku rodzinnym Bałwaniszki spędzał dzieciństwo ze względów zdrowotnych, ale urodził się w samym Wilnie.
- ↑ Organizacja władz powstańczych w roku 1863 [Spis obejmuje Komitet Centralny oraz naczelników wojennych i cywilnych powiatów z województw: mazowieckiego, podlaskiego, lubelskiego, sandomierskiego, krakowskiego, kaliskiego, płockiego, augustowskiego, wileńskiego, kowieńskiego, grodzieńskiego, mińskiego, mohylewskiego, witebskiego, kijowskiego, wołyńskiego, podolskiego oraz z Galicji, Wielkopolski i Prus Zachodnich. AGAD, nr zespołu 245, s. 12.
- ↑ Bałwaniszki, okrąg wiejski w gminie Holszanach, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 98., Bałwaniszki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 78.
- ↑ Nazwisko panieńskie matki Szukiewicz Z. Mineyko sam podawał w korespondencji. Według badań genealogicznych potomka rodziny Andrzeja Nowickiego nosiła ona nazwisko rodowe Chrzczonowicz, natomiast z rodziny Szukiewiczó pochodziła nie ona sama, a jej matka, siostra ks. Kazimierza Szukiewicza, dyrektora Obserwatorium Astronomicznego w Wilnie. Por. Chapinski, Ciechanowicz, Dzieci żelaznego..., dz. cyt., s. 434.
- ↑ Jan Ciechanowicz, Rody rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego, tom 2 (A–D), Rzeszów 2001, ISBN 83-87602-82-5, s. 190.
- ↑ a b c d e Mineyko Zygmunt. bc.pollub.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-01)]., [w:] Inżynierowie polscy XIX i XX wieku. 100 najwybitniejszych polskich twórców techniki, s. 160–163.
- ↑ „Senator Ryszard Bender pyta premiera Grecji Jerzego Papandreu w Zgromadzeniu Parlamentarnym Rady Europy w Strasburgu 26 stycznia 2010 r. w sprawie krzyży.” (in English/Polish). Retrieved 23 April 2012.
- ↑ Jerzy Zdrada (9 October 1999), Zygmunt Mineyko (1840–1925) and George Papandreu as family in Greece.
- ↑ a b Bogusław Szwedo: Powstańcy Styczniowi odznaczeni Orderem Wojennym Virtuti Militari. Mińsk Mazowiecki: Zbroja, 2013, s. 143.
- ↑ Uniwersytet lwowski powstańco 63 roku. „Nowości Illustrowane”. Nr 23, s. 2, 9 czerwca 1923.