Zmierzchnica trupia główka
Zmierzchnica trupia główka[1] (Acherontia atropos) – ćma z rodziny zawisakowatych, jeden z trzech gatunków rodzaju Acherontia. Na tułowiu ma charakterystyczny wzór przypominający czaszkę, któremu zawdzięcza swoją nazwę.
| Acherontia atropos | |
| (Linnaeus, 1758) | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
zmierzchnica trupia główka |
| Zasięg występowania | |
 w sezonie letnim całorocznie | |
Opis
edytujWygląd ćmy w pozycji spoczynkowej zlewa się z fakturą kory drzew, na których bytuje. Nieruchomy motyl jest prawie niewidoczny. Rozłożone skrzydła mają natomiast kontrastowe, żółto-czarne barwy, przypominające żądlące błonkówki (np. szerszenia) co motyl wykorzystuje do odstraszania drapieżników. W ucieczce motylowi pomaga zwinność i szybkość lotu.
Zaniepokojony motyl wydaje piszczący dźwięk, wydmuchując powietrze przez trąbkę[2].
Rozpiętość skrzydeł 10–14 cm, gąsienice dorastają do 13 cm[3]. Masa ciała do 10 g.
Biologia
edytujImago spotykane są w koloniach pszczoły miodnej, gdzie nie niepokojone odżywiają się miodem i nektarem. Pszczoły nie atakują motyla dzięki zjawisku chemicznej mimikry[4].
Rozród
edytuj
Tereny lęgowe motyla to cała Afryka, Azja południowo-zachodnia, a także basen Morza Śródziemnego, gdzie jest jednak narażony na mrozy. Motyl migruje w dużej ilości na teren Europy aż po koło podbiegunowe, głównie jednak do Europy Zachodniej. Z powodu pogody, głównie różnicy temperatur, europejskie populacje tego motyla różnią się bardzo w poszczególnych latach. Motyl potrafi przemierzać w locie tysiące kilometrów z dużą szybkością.
Jeżeli lato w Europie jest wystarczająco ciepłe i długie, to także w Europie lęgnie się nowe pokolenie motyla, które z kolei migruje z końcem lata na południe. Gąsienice żywią się zielonymi częściami roślin rodziny psiankowatych, np. ziemniaka, pomidora, bielunia, pokrzyku wilczej jagody, a także roślin z rodzin werbenowatych i oliwkowatych[5].
Nazwa
edytujŁacińska nazwa zmierzchnicy trupiej główki wiąże się z mitologiczną rzeką Acheron oraz Mojrą Atropos[6].
Pasożyty
edytujNa gąsienicach pasożytują liczne gatunki gąsienicznikowatych i rączycowatych[7]:
- Ichneumonidae
Nawiązania w kulturze
edytujZmierzchnica trupia główka w wielu kulturach była (i niekiedy jeszcze jest) kojarzona ze śmiercią. Figuier w 1868 roku zapisał, że według wierzeń mieszkańców Anglii motyl towarzyszy wiedźmom i szepcze im do ucha imiona ludzi, którzy wkrótce umrą[8].
Zmierzchnica trupia główka pojawia się także w filmie Pies andaluzyjski oraz jest ważnym motywem pojawiającym się w powieści Milczenie owiec.
W polskiej literaturze zmierzchnica pojawiła się jako jeden z głównych elementów w powieści kryminalnej Cichym ścigałam go lotem Joe Alexa.
Motyl wzmiankowany jest również w gotyckiej powieści I’m the King of the Castle, autorstwa Susan Hill, gdzie użyty jest w celu zaszczepienia strachu w jednym z młodych protagonistów.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Zoltán Mészáros, András Vojnits, Motyle i ćmy, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 283, ISBN 83-01-01078-9.
- ↑ Hubert Frings, Mable Frings, Uses of Sounds by Insects, 28 listopada 2003, DOI: 10.1146/annurev.en.03.010158.000511 (ang.).
- ↑ Maurice Burton, International Wildlife Encyclopedia, Robert Burton, wyd. 3rd ed, New York: Marshall Cavendish, 2002, s. 1167, ISBN 0-7614-7266-5, OCLC 45715889.
- ↑ R.F.A. Moritz, W.H. Kirchner, R.M. Crewe, Chemical camouflage of the death’s head hawkmoth (Acherontia atropos L.) in honeybee colonies, „Naturwissenschaften”, 78 (4), 1991, s. 179–182, DOI: 10.1007/BF01136209, ISSN 0028-1042 (ang.).
- ↑ Pittaway, AR. 1993. The hawkmoths of the western Palaearctic. Harley Books, London.
- ↑ John Himmelman: Discovering Moths: Nighttime Jewels in Your Own Backyard. Down East Books, s. 108. ISBN 0-89272-528-1.
- ↑ Sphingidae of the Western Palaearctic. A.R. Pittaway
- ↑ The Insect World: Being a Popular Account of the Orders of Insects (1868) ISBN 1-4086-2437-0